Саха тылын күнэ (кылаас чааһа)

Этаптар

Учуутал дьарыга

Үөрэнээччи дьарыга

Түмүк

Тэрээһин чааһа

(чуораан тыаһатар)

• Үгүрү – сугуру буолуохтун , оҕолор!

(чуораан тыаһынан киирэллэр)

• Үгүрү – сүгүрү!

- Саха омук буоларбынан

Саңам-иңэм сахалыы,

Тутта-хапта сылдьарым да

Туспалардаах сахалыы.

Саха омук буоларбынан

Саныыр санаам сахалыы,

Айманарым, үөрэрим да

Атыннардаах сахалыы.

• Оҕолор , бугун хаһыс чыыһыланый?

• Бүгүн сүдү күн. Ол курдук..

• Маладьыастар! Бүгүн биһиги Ийэ тылбыт күнэ эбит.

• Киһи киһини кытта кэпсэтэн билсэр. Хас биирдии омукка төрөөбүт тылтан ордук чугас, күндү туох да суох. Биһиги төрөөбүт тылбыт сүрдээх баай. Кыра о5о бастаан саңарар тыла «Ийэ» диэн. Ийэ –элбэх суолталаах тыл: «Ийэ буор»,»Төрөппүт ийэ», «Ийэ дойду».Оттон төрөөбүт тылбытын күн күбэй ийэ5э тэңнээн, «ийэ тыл» диибит. Төрөөбүт сирбит биһиэхэ ,сахаларга, биэрбитэ тыл баайын. Ол иһин биһиги хомо5ойдук хоһуйабыт, ылба5айдык ыллыыбыт - туойабыт. Үйэттэн үйэ5э ,сылтан сылга. Билигин Саха тылын дириңник үөрэтэ сылдьаллар. Бэл омук сиригэр Саха тылын бэркэ биһирээн чинчийэллэр. Саха тыла –норуоту сомо5олуур күүс. Төрөөбүт тылы дириңник үөрэтии, кини тыыныгар иитии норуот культурата салгыы сайдарыгар, үгэстэрин үйэтитэр көлүөнэ үөскүүрүгэр улахан суолталаах. Төрөөбүт тылын сүмэтин билэргэ талаһар, кэрэхсиир эрэ о5о сайа5ас тыллаах-өстөөх киһи буола иитиллэр.

• Оҕолор , онтон эһиги төрөөбүт саха тылгыт туһунан тугу билэҕит ?

• Сөп. Ону билээри билигин хамаанданан үлэлиэхпит. Икки хамаандаҕа арахабыт .

• Хамаандалар билигин ааккытын , тускулгутун уонна хамандыыргытын талыаххыт. Биэс мүнүүтэ бэриллэр , ол кэннэ бэйэ – бэйэҕитин эҕэрдэлэһиэххит. Саҕалаатыбыт!

• Маладьыастар , олус үчүгэй!

• Олунньу 23 күнэ.

• Саха тылын күнэ.

( бэсиэдэни истэллэр, кэпсэтиигэ кыттыһаллар)

(Оҕолор эппиэттэрэ)

( икки хамаандаҕа арахсаллар , ааттара , тускуллара сахалыы буолар, салгыы бэйэлэрин билиһиннэрэллэр, эҕэрдэлэһэллэр) Холобура - Эппит тыл биир, санаабыт санаа төлөрүйбэт. Көтөр өңүнэн, киһи өйүнэн.

1 түһүмэх. Саха норуотун фольклорун төһө билэ5итий?

1.Өс хоһооннорун ситэр

Илии тутуурдаах

Үөрэх баар

Саһыл өңүнэн

Үтүө ат биир кымньыылаах

2.Ханнык остуоруйаттан

-өлбүтэ буолан кубулунан о5онньор балыгын сиэбит

- кутталыттан кутуруга суох буолбут кыыл

-кыһын уһун буоллун диэбит кыыл

- биэс ынахтаах

3. Таабырыннары таайыы: Булт тэрилигэр сыһыаннаах таабырыннар:

1. Ойуур ортотугар «о» буукубаны оңорбуттар үһү

2. Киирэн кэлбити кэтэххэ биэрэр баар үһү

3. Со5уруу дойдуттан со5отох харахтаах уол кэлэр үһү

4. Уу иһигэр обот Уйбаан олорор үһү.

4.Сомо5о домохтору быһаар.

-Ата5а сири билбэт буолла

- Илии-атах буолла

- Күн-ый буол

- Холуоһа5а олорто

2 түһүмэх. Саха тылын төһө билэ5иний?

1) Маарыннаһар суолталаах тыллар.

Түргэн - сэмэй –

Сиэмэх - күндү –

Ырыган - бастың -

2) Утарыта суолталаах тыллар

Тиэтэй - ыраастаа - ыарый

Кэлгий - Сыһыар - Сит

3) Инниттэн да кэнниттэн тэңник аа5ыллар тыллары ааттаталааң

4) Биирдии буукубаны уларытан атын тылларда таһаар.

Былаат - , кылаас

Кылаан - былаас

3 түһүмэх. Төрөөбүт дойдугун төһө билэ5иний?

- Омо5ой баай, Эллэй Боотур диэн кимнээхтэрий?

- Саха Сирин улуустарын ааттаталаан

- Сахалыы иһиттэри ааттаталаа.

- Урууну,айма5ы бэлиэтиир анал тыллары ааттаталаа.

Бүтэһик сорудах : Ким бу тылтан элбэх тылы таһаарыай?

• Аны билигин балларбытын ааҕабыт. Хайа хааманда инники күөҥҥэ таҕыстай? (наҕараадалааһын)

…(өттүк харалаах)

… (бараммат баай)

… (Киһи өйүнэн)

… (үтүө киһи биир тыллаах)

((cаһыл)

(куобах)

(о5ус)

(Бэйбэрикээн эмээхсин)

(туһах)

(сохсо)

(саа)

(илим, туу)

( сыыдам) (көрсүө) (адьыр5а) (кэрэ) (көтөх) (туйгун)

(на5ылый) (киртит) (үтүөр) -(сүөр) –(хоңнор) -(куоттар)

(сыккыс, саас, уу, сүүс, туут, ала, икки, хайах, хабах, сүүс, ама, сулус, тугут, аба, а5а , эйэ, хах, тоңот, сулус, ини, эбэ, эһэ, харах, аппа, күннүк, хаппах, Хох, хоннох, тугут, э5э, Ии, ыы, нойон…)

(быраат) –( сылаас) - (кыраан) – (быраас)

Тылы аа5аллар: О5уруотчуттарбытынаа5ар .

Түмүк чааһа

• Маладьыастар ! Бүгүн бары даҕаны олус үчүгэйдик , эйэлээхтик үлэлээтигит , сахаҕыт тылын билэргитин биһиэхэ көрдөрдүгүт , билиигитин хаҥаттыгыт . Бүгүн туох саҥаны биллигит?

• Бугун ылбыт билиибитин хам тутан ханас илиибитинэн хара быарбытыгар туьаайабыт , уна илиибитинэн куруелэнэбит! Дьарыкка кэлэн кыттыбыккытыгар , сайдыбыккытыгар , миигин ейеебуккутугэр махтанабын!

• Аныгыс керсуеххэ диэри!

• (оҕолор эппиэттэрэ)

• Көрсүөххэ диэри!