Школьная газета "Бэрт school"

Б Э Р Т

Евразия кэнтиниэнигэр сүҥкэн суолталаах тэрээһин...

(3-с сирэйгэ көр)

«Кэккэ биридимиэттэри дириҥэтэн үѳрэтэр

Бэрдьигэстээх орто уопсай үөрэхтээһинин орто оскуолата» МБҮөТ

s c h o o l

2018 с.

Тохсунньу ый

Айыл5а харыстабылын сылыгар Анал таhаарыы

Иhинээҕитэ:

Нүөмэр ыалдьыта

«Экология сыла Горнайга»……………………………………………………..3

Айылҕа оҕолоро

«Эко-Бэрдьигэс» - лааҕыр………………………………………………...…….4

Аан дойду аартыктарынан

«Арктика – биґиги дьиэбит»……………………………....................................5

Сэргэх сонуннар

«Тыымпынай» бизонарийга ыалдьыттааhын……………………………….…6

Тыа эмтиэкэтэ

Горнайбыт отоннорунан эмтэниэххэ……………………………….…….……7

С ү рэх кистэлэ ҥ э

Таптал – сүрэх кистэлэҥэ……………………………………………….………8

Саха сатаабата суох

Ороскуоттан -дохуокка ………………………………………………..………..9

Кинигэ долбуура

Ааҕарга ыҥырабын..............................................................................................10

Айар тыл

Хоhооннор ……………………………………………………………………….12

Эрэллээх до ҕ ор

Снежок. Кустук. Доҕор ……………………………………………...…………13

ТОС: Толкуйдаа. Оонньоо. Сынньан

Комикс. Таабырын. Таайбараҥ.…………………………………………….......14

Көр-күлүү

Көрдөөх түгэннэр ………………………………………………………………15

Тохтоо – дьикти тугэн

Наина Чиркова хаатыска5а т үhэриитэ…………………………………………16

Оскуола аадырыҺа:

678030, Бэрдьигэстээх нэҺ, С.Ковров уул.,24

Тел./факс:8-411-314-14-63 .

Е-mail: b erdschool @ mail . ru

Сурунаал бэчээккэ оскуола өйөбүлүнэн тахсар.

Тохсунньу, 2018с.,

01№-рэ

Нүөмэри бэлэмнээтилэр:

8 «в» кылаас үөрэнээччилэрэ,

Васильева Н.М.

Лукина К.В.

Афанасьева П.А.

Оленова С.П.

Данилова П.И.

Н үөмэр ы алдьыта

Экология сыла Горнайга

Тулалыыр эйгэбит, айылҕабыт туругуттан билиңңи уонна кэлэр көлүөнэбит инникитэ, доруобуйата быһаччы тутулуктаах. Киһи-аймах айылҕаттан туох да толкуйа суох туһанар, ылар эрэ сыһыана экологическай кириизискэ, хамсыыр-харамай, ү ү нээйи араас көрү ң э сүтэригэр, климат уларыйыытыгар тиийэ тириэрдиэн сөп. Тыынар салгыммыт, иһэр уубут, аһыыр аспыт хаачыстыбата нэһилиэнньэ доруобуйатын айгырааһыныгар, олоҕун укулаата уларыйыытыгар тиийэ дьайарын бары билэбит.

Үүнэн и һ эр көлүөнэ экологическай культуратын үрдэтии, экологическай үөрэхтээ һ ин уонна сырдатыы-бу барыта би һ и г и үлэбит сүрүн хайысхата буолар. Биир сүрүн социальнай партнербытынан анал биридмиэттэри дири ң этэн үөрэтэр Бэрдьигэстээх орто оскуолатын педколлектива, үөрэнээччилэрэ буолаллар. Ааспыт 2017 сыл Россия үрдүнэн «Экология уонна ураты харыстанар сирдэр» сылынан биллэриллибитэ. Бэрдьигэстээх орто оскуолата уонна Горнай улуу һ ун айыл 5 а харыстабылын инспекцията бииргэ үлэлиир эйгэбитигэр улахан сыал-сорук туруорунан араас хабааннаах үлэ ыыттыбыт.

Бу кэли ңң и сылларга араас хайысхаҕа оҕо дьарыктаах буолуутун тэрийиигэ, ыччаты үөрэхтээ һ иңңэ, араас та һ ымнаах акцияларга, саңа бырайыактарга бииргэ түмсэн үлэлэ һ эммит үгүс сити һ иилэннибит. Харыйалаах Эркээйи сиригэр-уотугар ха һ ыс да сылын «Эко-Бэрдьигэс» эколого-педагогическай чинчийэр лааҕыр сити һ иилээхтик үлэлиир. Лааҕыр үлэтин түмүгүнэн оҕолор чинчийэр үлэлэрэ бүтүн Россиятаа5ы, республиканскай научнай-практическай конференцияларга үрдүк сыанабылы ылбыттара буолар. Салехард куоракка буолбут Аан-дойдутааҕы экологическай форум ң а биґиги оҕолорбут сити һ иилээхтик кыттан, «Артек» оҕо сынньанар киинигэр путевканан наҕараадаламыттара.

Саха республикатын Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин к ѳ ҕүлээ һ ининэн, республикабыт улуустарыгар сылын ахсын ыытыллар «Айылҕа уонна би һ иги» акцияҕа улуус оскуолалара, олохтоохторо көхтөөхтүк кытталлар. Бу ыытыллар тэрээ һ иннэр чэрчилэринэн республика үрдүнэн араас конкурстар, күрэхтэр, проектар ыытыллан кыайыылаахтарга балачча үбүлээ һ ин о ң о һ уллар. Бэрдьигэстээх орто оскуолата араас та һ ымнаах проектар күрэхтэригэр сити һ иилээхтик кыттар. Улуус оскуолаларын ортотугар биир басты ң көрдөрүүлээх. Инникитин би һ иги тэрилтэни кытта былааннаах үлэ, элбэх экологическай тэрээ һ ин, үгүс хабааннаах сонун проектар күүтэллэр.

Саха киhитин дьоло, туох баар ситиhиитэ төрөөбүт айыл5атын, төрөөбүт алааhын кытта ыкса сибээстээх диэн Софрон Данилов бэргэнник этэн турар. Айыл5аны таптаа ң , айыл5алыын алтыґы ң !

    Родион Сергеев

Горнайдаа5ы Айыл5а харыстабылын инспекциятын салайааччыта

3

Айыл5а о5олоро

Тѳрѳѳбүт дойдубутун чиничийэбит

Биhиги, оскуола үѳрэнээччилэрэ, экологическай үѳрэхтээhин чэрчитинэн сайын аайы атырдьах ыйыгар сайыҥҥы «Эко - Бэрдьигэс» лааҕырга сылдьабыт. Биhиги лааҕырбыт ураты харыстанар «Харыйалаах» сиригэр үлэлиир. Сыала – соруга бэйэбит тѳрѳѳбүт дойдубут айылҕатын чинчийии, тулалыыр эйгэни үѳрэтии, олорор сиргэ харыстабыллаах сыhыаны иҥэрии буолар.

Чинчийиибит үc хайысханан барар: орнитология – кѳтѳрдѳрү, энтомология – үѳннэри, териология – үүтүнэн аhыыр кыыллары үѳрэтэбит. Кэтээн кѳрүүбүтүн, чинчийиибитин биология институтун эдэр ученайдара салайаллар. Кинилэр кыыллар, үѳннэр, кѳтѳрдѳр тустарынан элбэҕи үѳрэтэллэр, кэпсииллэр. Биолог идэтигэр, айылҕаны таптыырга уhуйаллар.

Ученайдарбыт интэриэhинэй лекциялары, ѳйбүтүн тобулар оонньуулары ыыталлар, күннээҕи билиибитин чиҥэтэн биэрэллэр. Киэhээҥҥи бириэмэбитин эмиэ туhалаахтык атаарабыт, ол курдук волейболлуубут, футболлуубут сүүрэн – кѳтѳн оонньуубут. Онтон саамай умнуллубат түгэн – кутаа тула олорон гитаранан ыллыырбыт уонна истиҥник кэпсэтэбит.

Ол курдук биолог ханна баҕар туундараҕа да тайҕаҕа да баран чинчийии ыытар, онон эт – хаан ѳттүнэн сайдыылаах, ыарахан усулуобуйаны туоруур кыахтах буоларын биллибит.

Лааҕыр сарсыарда эти – сиини чэбдигирдэр хамсаныылартан, интэриэhинэй олоҕо саҕаланар. Минньигэс ас кэнниттэн маршруттарга арахсан араас сирдэргэ кэтээн кѳрүүбүтүн саҕалыыбыт. Бу сылдьан айылҕа араас кистэлэҥнэрин билэн – кѳрѳн кэлэбит, материал хомуйабыт. Күн иккис аҥарыгар хомуллубут үѳннэрбитин үѳрэтэбит, наардыыбыт.

Лаа5ыр иитиллээччилэрэ:

Заровняев Вадим,

Лукина Валерия,

Павлов Коля.

.

4

Аан дойду аартыктарынан

«Арктика – биhиги дьиэбит» форумҥа

Бу иннинэ кулун тутар ыйга Архангельскайга буолан ааспыт «Арктика- территория диалога» аан дойдутааҕы арктический форумҥа Россия президенэ В.В.Путин: «Арктика туругуттан аан дойду айылҕата тутулуктаах» - диэбитэ. Онон форум сүрүн сыала эдэр ыччакка Арктика кэбирэх айылҕатын харыстыыр санааны иҥэриэхтээх. Манна Россия регионнарыттан уонна Японияттан 30-тан тахса эдэр ыччат муһунна. Араас регионнартан кэлбит оҕолор экологическай проектары көмүскээтилэр. Делегациябыт икки үлэни бэлэмнээн билиһиннэрдэ. Оскуолабыт экологическай араас хайысхалаах үлэтин Сааскылаана Спиридонова, Сардаана Гермогенова сырдаттылар. Ол кэнниттэн Саха сиринээҕи биологическай ресурсаларын департаменын отделын начальнига А.Л. Попов уонна биология

институтун научнай үлэһитэ, б.н.к Егор Владимирович Кириллин научнай салайааччылардаах «Интродукция овцебыка в тундровой зоне Якутии» проегы Ульяна Федорова, Сахаяна Алексеева уонна Дмитрий Данилов көмүскээтилэр. Форум кыттыылаахтара үлэлэрбитин олус сэргээтилэр, ыйытыы арааһын биэрдилэр. Бу кэнниттэн форум чэрчитинэн араас тэрээһиннэр буоллулар. Форум үлэтин түмүгүнэн делегациябыт иккис миэстэ ылары ситистэ уонна бэhиэн «Артек» лааҕыр «Планета Океан: Зеленая Арктика» сменатыгар путевканан наҕараадаланнылар.

Балаҕан ыйын 25 күнүттэн алтынньы 15 күнүгэр диэри оҕолор Артек лааҕырга баран сынньанан кэллилэр.

Парасковья Данилова

Саха тылын уонна литературатын учуутала

Сылын аайы «Эко-Бэрдьигэс» научнай-чинчийэр лааҕыр оҕолоро республиканскай таһымнаах араас научно-практическай конференцияларга ситиhиилээхтик кытталлар . Ол түмүгүнэн «Арктика – биһиги дьиэбит» аан дойдутааҕы ыччат экологическай форумугар баран кыттар чиэскэ тиксибиппит. Онон Саха сирин чиэһин көмүскүү 8 киһилээх делегация тэриллибитэ. Делегация састаабыгар СР айылҕа харыстабылын министерствотын Горнайдааҕы инспекциятын сүрүннүүр специалиһа Сардана Юрьевна Кривошапкина, «ЭкоБэрдьигэс» экспедиция салайааччылара Оленова С.П., Васильева Н.М. уонна 5 үөрэнээччи: Сахаяна Алексеева, Сардаана Гермогенова, Сааскылаана Спиридонова, Ульяна Федорова, Дмитрий Данилов.

Быйылгы 11-с экофорум Ямало-Ненецкэй автономнай уокурук Салехард куоратыгар муус устар 13 – 16 күннэригэр буолан ааста. Тэрээһини Ямало-Ненецкэй автономнай уокуругун бырабыыталыстыбата ыытта.

5

Сэргэх сонуннар

«Тыымпынай» бизонарийга ыалдьыттааhын

Айылҕа харыстабылын сылын чэрчитинэн биһиги оскуолабыт араас хайысхалаах үлэни ыытар. Биир сүрүн хайысхабыт - Горнайбыт айылҕатын үѳрэтии, чинчийии . Ол курдук оскуолабытыгар хаһыс да сылын экологическай чинчийэр лааҕыр ситиһиилээхтик үлэлиир. Бу манна сүрүн партнербут Горнайдааҕы айылҕа харыстабылын инспекцията (Сергеев Р.В.) күүс-көмө буолар.

Горнайбыт биир дьикти сиринэн Тыымпынай сиригэр баар бизоннар питомниктара буолар. Былыр олоро сылдьыбыт сирдэригэр «төннөн» кэлбит, Канада бизоннара Сахабыт сирин сөбүлээн, ууһаан-кэҥээн барбыттара учуонайдары, олохтоох дьону үөрдэр эрэ. От ыйын 17 -19 күннэригэр Тыымпынай питомник директорын Андреев В.С. ыҥырыытынан, Горнайдааҕы айылҕа харыстабылын инспекциятын Сергеев Р.В., Кривошапкина С.Ю. көмөлөрүнэн, лааҕыр салайааччыта Оленова С.П. уонна үөрэнээччилэр Спиридонова Сааскылаана,

Алексеева Сахаяна буолан бизонарийы илэ харахпытынан көрөн кэллибит.

Сэтинньи ый 23 күнүгэр бизоннары көҥүлгэ ыытыы үөрүүлээх тэрээhинигэр мин Саргылана Петровналыын кыттан кэлбиппит. Бу историяҕа киирэр тэрээhини Республикабыт Ил Дархана Егор Афанасьевич Борисов Арассыыйаҕа эрэ буолбакка, бүтүн Евразия кэнтиниэнигэр бастакынан ыытылларын, сүҥкэн суолталаах буоларын ыйда.

Дьэ, ити курдук, улахан суолталаах тэрээһини илэ харахпынан көрөммүн дуоһуйдум, астынным.

Тыымпынайга 2009 с. 66 бизон кэлбит буоллаҕына, билигин ахсааннара 124 буолбут. Ол аата, кинилэр бу сир климатын, аһын-үөлүн сөбүлээбиттэрин бэлиэтэ буолар. Манна биир интэриэһинэйи көрөн кэллибит. Бу саас 4 бизон күрүө нөҥүө күрээн тахсан көҥүлгэ сылдьаллар эбит, улаханнык ырааппатахтар. Бу бизоннар күрүө иһигэр сылдьар бизоннартан хас эмэ төгүл улахаттар, модьулар. Онон, кырдьык да, көҥүлгэ бардахтарына бэйэлэрэ ас булан бэркэ сылдьыа эбиттэр диэн быһаардыбыт.

Бу бизоннар ханан сылдьалларын кэтээн көрөр анал ошейниктаахтар.

Алексеева Сахаяна

9 кыл үөрэнээччитэ, «Эко-Бэрдьигэс» эклогическай чинчийэр лааҕыр иитиллээччитэ.

6

Тыа эмтиэкэтэ

Ийэ дойдум, иҥэр дуу илгэҕиттэн…

Горнайбыт отоннорунан эмтэниэххэ

Сугун

Салгын Куту бѳҕѳргѳтѳр. Ситтэрбэтэҕи ситиhиннэрэр үтүѳ дьайыылаах. Саха дьоно айах иhэ бааhырыытын, күѳмэй ыарыытын сугун отонун эбэтэр барыанньатын сиэн эмтэниллэр.

Отоно уонна сүмэтэ ис ыарыытыгар, лихорадка5а, ас буhарыытыгар, тымныйыыга, кыраадыhы түhэрэргэ туhалаах. Лейкозка туттуллар.

Моонньоҕон

Саҥа лабааларын ууга оргутан тѳбѳ күүскэ ыалдьыытыгар тутталлар. Моонньоҕон бүѳрүн, сэбирдэҕин арамачыыска , хаан баттааhына үрдэhинигэр тутталлар. Сэбирдэҕин чэй курдук кѳйѳрѳн тирии ыарыларыгар, хабахха, бүѳргэ таас үѳскээһинигэр, хаан аҕыйааһыныгар иһэллэр.

Уулаах отон

Сэбирдэҕин ууга оргутан киhи сүһүѳҕэр, бүѳрүгэр туустар мунньуллууларыттан, тымныйыыттан тутталлар. Сэбирдэҕин ууга оргутан очоҕос, быар ыарыыларын эмтииллэр.

Хаан а5ыйааhыныгар отонун ый устата сибиэhэйдии сиэниллиэхтээх. Отон морсун тымныйан ыалдьыыга иhэрдиллэр. Хаан баттааhынын үрдээһинигэр, тымырдары ыраастыыр дьайыылаах.

7

Илии илиилэриттэн сиэттиспиттэр

Эдэр бэйэлээх кыыстаах уол

С ү рэх кистэлэ ҥ э

Таптал диэн тугуй? Баар дуо таптал? Тѳһѳлѳѳх элбэх хоһоон, ырыа, кэпсээн суруллубутай истиң иэйиини таайаары? Онтон биһиги оскуолабыт ођолоро таптал туһунан тугу билэллэр эбитий? Кинилэргэ биһиги маннык ыйытыылары биэрдибит:

- Таптал диэн тугуй?

- Тапталы эн ханнык дьыл кэмин кытта ситимниигин? Тоҕо?

- Сырдык, ыраас, истиҥ тапталы арыйар ханнык айымньыны билэҕин?

Максимов Федор

• Таптал диэн, мин санаабар, тыыннаах дууһа кимиэхэ эбэтэр туохха эрэ харыстабыллаахтык, сыаналаан сыһыаннаһара ааттанар.

2. Мин тапталы кыһыҥҥы дьыл кэмин кытта ситимниибин. Кыһын тапталлааххын тымныыттан харыстыахха сөп, ол иһин.

3. Саха литературатыгар айымньы үксэ эрэйдээх, мэһэйдээх таптал туһунан.

Дунаев Эрик

• Таптал – Аан дойдуга баар саамай күүстээх, үчүгэй иэйии.
• Күһүн. Күһүн барыта киэркэйэн көстөр.
• А.И.Софронов – Алампа “Таптал” драматыгар.

Никонова Варя

• Таптал – олус дьикти иэйии. Үчүгэй да буолуон сөп, ыарыылаах да буолуон сөп. Хас биирдии киһи тапталы уратытык ылынар.
• Ханнык да дьыл кэмин кытта ситимнээбэппин.
• Мин нуучча литературатыттан холобурдары биэриэхпин баҕарабын. А.С.Пушкин “Евгений Онегин” хоһоонунан романыгар, М.Ю.Лермонтов хоһоонноругар ыраас таптал көстөр.

Омуков Эрэл, 10 “а” 

• Мин санаабар, таптал диэн киһи чугас доҕордоноро. Ол чугас киһититтэн тугу да кистээбэт. Таптал диэн киһи атын киһиэхэ арыллара, кинини убаастыыр, сыаналыыр буолара ааттанар.
• Тапталы мин сайыны кытта ситимниибин. Сайын киһи арыллар, сибэкки үүнэр, күүлэйдииргэ олус үчүгэй буолар.сайыҥҥы дьыл кэмин мин сибэккилии тэтэрбит кэрэ кыыска холуубун.
• И.С.Тургенев “Ася” айымньытыгар дьиҥнээх таптал көстөр.

Иванова Айыына, 10 “а” 

• Таптал диэн, мин өйдүүрбүнэн, киһи саамай бастыҥ иэйиитэ буолар. Таптал хас да араастаах. Холобура: ийэ таптала, оҕоҕо таптал, кыылга таптал, икки сүрэх таптала.
• Мин тапталы сааһы, кыһыны кытта ситимниибин. Кыһын тымныыга киһи ийэ сылааһыгар, тапталыгар наадыйар. Онтон сааһын бары сүрэхтэрин аҥарын көрдүүллэр.
• Мин санаабар, дьиҥнээх таптал “Титаник” киинэҕэ көстөр.

8

Саха сатаабата суох

Сылын ахсын үѳрэнээччи туттубут тэтэрээтэ хаалан иhэр, ону иккис тыынныырга төрөппүт Любовь Михайловна Дмитриева маннык ньыманы сүбэлиир.

Хатан ѳрүү ньыманан корзина, хоппо, сибэкки иhитэ оңоруохха сѳп.

Чугас дьоңңутун үѳрдүң, кэрэ бэлэхтэ оҥоруҥ.

2.Тэтэрээти ортотуттан тэниччи тардан баран устатынан түѳрт тэҥ чааска кырыйабыт

1.Биһиэхэ наада: эргэ туттуллубут тэтэрээт, харандаас силим, кыптыый, акриловай гуашь

3. Ручка үѳһүн хостоон баран аллара муннуктан эрийэн саҕалыыбыт.

4.Икки илиибитинэн кѳмѳлѳһүннэрэн эрийбит трубочкабыт түмүгүн силимниибит.

5. Өрүү үс кѳрүҥүттэн бүгүн, хатан ѳрүү ньыматын туһанан харыйа

оонньуурун оҥоруохпут.

.

6.Акриловай гуаһынан кырааскалыыбыт.

7.Куурбутун кэннэ камин үрдун, харыйаны киэргэтиэххэ сөп.

9

Кинигэ долбуура

Кинигэ баар - бараммат баай

Ааҕарга ыҥырабын

Кыра ођо эрдэхпиттэн мин аађарбын олус сѳбүлүүбүн. Оскуолађа библиотечнай уруогу ханныктаађар да ордоробун. Бу уруокка суруйааччылар олохторун, айар үлэлэрин кытта билсэбит, саңаттан саңа айымньылары аађабыт.

Мин сѳбүлээн аађар суруйааччым – Петр Николаевич Тобуруокап. Кини ођолорго анаан суруйбут айымньылара киһини хоһоон, кэпсээн, чабырђах алыптаах эйгэтигэр илдьэр күүстээхтэр. «Саха суруйааччылара ођолорго» сериянан тахсыбыт кинигэтигэр ођолорго аналлаах хоһооннор, кэпсээннэр, «Тѳкѳлүк уонна Тэкэлик» сэһэн, «Буквалар мунньахтара» остуоруйа уонна «Аачы-Буучу» пьеса киирбиттэр. Бу айымньылар ођолору аһыныгас, үтүѳ санаалаах буоларга үѳрэтэллэр.

Ођолорго библиотекађа сылдьың, элбэх кинигэни аађан тылгытын-ѳскүтүн байытың диэн сүбэлиэм этэ.

Заровняева Анджелина, 5 «б» үөрэнээччитэ

О5олоор, эhиги научнай фантастиканы уонна фэнтэзи жанры аа5аргытын сѳбүлүүгүт? Дьэ, оннук буолла5ына, Гаврил Угаров «Ыйы сиэбит уол» диэн кинигэни аа5аргытыгар ыңырабын. Бу кинигэ ааҕарга олус интэриэhинэй. Киhи болҕомтотун тардар элбэх баҕайы фэнтези жанрыгар суруллубут кэпсээннэрдээх. Автор, Гаврил Угаров Саха сирин кэрэ айылҕатын кѳстүүлэрин тыыннаах гына ойуулаан кѳрдѳрѳр. «Кэтэґиилээх ыалдьыттар» диэн кэпсээни олус сэргээтим. Бу кэпсээңңэ дьыл уонна дьыл кэмнэрэ хайдах үѳскээбиттэрин туhунан эпитеттэри туттан киhи с ѳ ҕүѳх курдук кэпсиир.

Холобур, Дьыл кэргэннээх, оҕолордоох, сиэннэрдээх. Эhиги санааҕытыгар дьыл кэргэнэ ким буолуой? Кыhын Хотун эбит. Оҕолоро: Саасчаана, Күһүүнэй. Сиэннэрэ: Хаарчаана уонна Тыалчаан. Манна ѳссѳ Дьыл оҕуґун туґунан кэпсэнэр. Дьыл оҕуґун Аччака Ыраахтааҕы Дьылга бэлэхтээбитэ. Дьыл дьиэ кэргэнин туhунан бу кинигэни аахтаххына ѳссѳ элбэх интэриэhинэйи билиэ ҥ . Онон, оҕолоор, бу кинигэни хайаан да аа5ың диэн с ү бэлиибин.

Колесова Кристина 7 «б »

10

Кинигэ долбуура

Элбэ ҕ и аах, бил, сайын.

“ Не суди книгу по обложке, важен внутренний мир” – диэн нуучча өһүн хоһооно баар. Ол гынан баран, билигин эһиэхэ билиһиннэрэр айымньыбын, мин аатын интэриэһиргээн ааҕарга санаммытым. Бу айымньыны Галина Никитична Иванова – Айтыына суруйбут. Айымньы аата – “Суор кырыыһа”. Кырыыс диэн тугуй? Кырыыс диэн куһаҕаны баҕарар, иэстэһэр санааны тыл этэн тиэрдии буолар. Дьэ ким суору хомотон, кини кырыыһыгар тиксэрин билээри, мин бу айымньыны ааҕан саҕалаабытым

.

Айымньы сүрүн геройа – Хахай Уола. Кини элбэх оҕолоох эбит. Олорор сирэ-уота олус кэрэ айылҕалаах, бултаах-алтаахтыалардаах, балыктардаах күөллэрдээх. Биир күн Хахай Уола булдун ким эрэ уоран сиэбититтэн олус уордайбыт, кинини кэтииргэ санаммыт. Ол күн түүнүгэр булдун биир улахан көтөр түһэн сиэбит. Хахай Уола куттаммыт, ол гынан баран эр киһи быһыытынан ол көтөрү ытан түһэрбит. Суор олус улаханнык кыламмыт.Хахай Уола өлөрбүт көтөрө Хотой Айыы Тойон уола буолан биэрбит.. Хотой Айыы Тойон уолун өлөрбүт аньыытыгар туох кырыыска Хахай Уола тиксэрин билиэххин баҕарар буоллаххына, бу айымньыны ааҕаргар ыҥырабын.

Түмүкпэр этиэм этэ, хас биирдии аахпыт айымньыбыт биһигини элбэххэ үөрэтэр, толкуйдатар. Үчүгэй үөрэхтээх, баай тыллаах-өстөөх, ситиһиилээх киһи буола улаатыаххын баҕарар буоллаххына элбэх кинигэни, сурунаалы, хаһыаты аах.

Прокопьева Варя, 5 “в”кыл. үөрэнээччитэ

Олох…Тѳлкѳ…Киґи бу Аан дойдуга кэрэни кэрэхсээри, үтүѳнү үксэтээри, таптал ыраас, күүстээх иэйиитин билээри кэлэр. Ол курдук, Николай Гаврилович Золотарев – Якутскай «Тѳлкѳ» романыгар ыраас, сырдык, дьиңнээх тапталы ойуулуур. Ол эрэ буолбакка, былыргы хараңа үйэ саҕанааҕы дьон дьылҕаларын кырдьыктаахтык , кэрэхсэбиллээхтик арыйан кѳрдѳрѳр. Киhи аатын алдьатыы, сэнээhин, атаҕастабыл проблемалара ааҕааччыны олус долгутардыы ойууламмыттар.

Н.Якутскай «Тѳлкѳ» романа- саха литературатын биир бастың бѳдѳң айымньыта, үйэлэртэн үйэлэргэ бэйэтин аа5ааччыларын була туруоҕа диэн эрэнэбин уонна барыгытын бу романы ааҕаргытыгар ыңырабын.

Федорова Уля 11 кыл

11

Айар тыл

Кэлэр кэскил

Саха сайа5ас о5ото буоламмын

Саха тылбын таптыыбын!

Кэскиллээх олохпун түстүүбүн.

Эдэр ыччат оло5о кэскиллээх буолуохтун!

Заровняева Саша

Дьол

Дьол – ыраас майгы,

Дьол –эйэлээх олох,

Дьол – дьоңңо таптал,

Дьол –чэгиэн доруобуйа!

Дьол – саха саңата,

Дьол – кэскиллээх ыччат,

Дьол – эйэлээх халлаан!

Аргунова Алина

Кинигэ

Саха тылын билэбин

Ыччатары үѳрэтэбин.

Кэскиллээхтэн үѳрэбин

Олохторун тупсарабын!

Кинигэни аа5аңңын

Олус үчүгэй үөрэхтээх

Киһи буола улаата5ын!

Ноговицына Саша

Саха тыла

Саха буолан айыллан

Сахам сиригэр кэлбитим,

Сахам тылын сүмэтин

Сахалыы сүрэхпэр иңэрбитим.

Салгын устун куйаарга

Сахам тэлээрдин.

Аан дойдуга аатыран

Саха омугу ааттаттын!

Капитонова Виктория

12

Эрэллээх до5ор

Үүммүт 2018 сыл – ыт сыла. Ыт – киһи эрэллээх, бэриниилээх доҕоро. Доҕоттоор, эһиги дьиэҕитигэр ыттааххыт дуо? Биһиэхэ баар, кинилэр тустарынан эһиэхэ сырдатыахпытын баҕарабыт.

Мэник Снежок

Ыттар олус туґалаах кыыллар. Ыттар дьиэни харабыллыыллар. Дьону баґаартан быыґыыллар. Ыттар булчукка кѳмѳлѳґѳллѳр.

Мин ытым аата Снежок. Снежок боруодата – лайка. Снежок муус устар ыйга тѳрѳѳбүтэ. Кини 10 ыйдаах. Ытым олус түргэн, мэник. Мин кинини хамаанданы истэргэ эрчийэбин, куулэйдэтэбин. Мин ыппын наґаа таптыыбын.

Константинова Кюннэй.

Кустук мин атаhым

Ыт – киґи доҕоро. Ыттар олус үчүгэйдэр , туґалаахтар. Булчуттарга көмөлөґөллөр. Ыттар дьиэни харабыллыыллар, граница5а, полиция5а «сулууспалыыллар».

Мин ытым аата – Кустук., сиэрэй ѳҥнөөх, маңан кулгаахтаах, өйдөөх баҕайы бороң харахтаах. Кини олус мэник. Күнү быґа сүүрэр - көтөр. Кустук олус булчут. Ыттаах наґаа учугэй. Мин ыппын олус күүскэ таптыыбын.

Кириллина Нарыйа

Мин до ҕ орум - До ҕ ор

Мин ытым аата «До5ор». Кини мин дьиңнээх доҕорум. Ытым кып-кырачаан. Бэйэтэ маңан өңнөөх, көхсүгэр үс төкүнүк бээтинэлээх. Кулгаазар , биир хараҕар бороң бээтинэлэрдээх. Доҕорум кыра буолан дьиэҕэ сылдьар. Кини наґаа өйдөөх. Наар миигинниин оонньоґор, куруутун миигин батыґар.

Айархан Афанасьев

13

(Таабырын эппиэтэ: Ньургуґун, Кутуйа, Эhэ, Кэҕэ, От оттоноро).

ТОС: Толкуйдаа. Оонньоо. Сынньан

Марков Уйусхан, 6-с «а» кылаас үѳрэнээччитэ, республикатаа ҕ ы «Инникигэ хардыы» научно-практическай конференция дипломана. Уйусхан аныгы кэми кытта тэңңэ хардыылыыр, айымньыларынан комикстары уруһуйдуурун сѳбүлүүр. Салайааччыта Дьячковская Галина Васильевна.

Таабырынна таай

• Куттаммыта эрэ куоска, чачайбыта эрэ чааркаан, соhуйбута эр сохсо,

кирийбитэ эрэ киhи баар үhү.

• Кэллэрбин эрэ кэпсиэм, төннөрбөр төрүт саңарыам суоҕа диир баар үhү.
• Соно сураҕырар, арбаҕаґа аатырар баар үhү 
• Оттон эрэ урут тахсар, хагдарыйыах иннинэ хатан хаалар баар үhү.
• Бастаан нэлэс, онтон сахсас, онтон чөмчөс, онтон лаглас баар үhү.

12 уратыны бул

14

К ө р-к ү л үү

Барытын мин сиибин!

Хаардыын өрө тустабыт

Хаары олус таптыыбыт!

Оҕо саас, биһиги манна баарбыт?

Үчүгэй, үчүгэй – барыта үчүгэй!

Күндү күлүүктэр, бэтиэхэлээх бэдиктэр

“ В каждом утре я ем... не дуй”

“ Хас сарсыарда аайы мин үрүмэ сиибин” диэн этиини биир уол тылбаастаабыт: “в каждом утре я ем... не дуй”.

Дуора-муора-пара-ляси

Муусука уруогар учуутал:

• Бу ноталар: до, ре, ми, фа, соль, ля, си. Артем, хатылаа эрэ.

Артем:

• Дуора-муора-пара-ляси.

Оҕолор: һа-һа-һа!

Кэрэ көтөр – минньигэс хаас

Бастакы кылаастартан ыйыталлар:

• Саха сирин саамай кэрэ көтөрө ханныгый?

Сардаана: “Куба”, - диир.

Онуоха Вадим:

- Суох ээ. Хаас кубатааҕар быдан минньигэс!

15

«Кэскил»хаhыат матырыйаалларыттан

Тохтоо – дьикти тугэн

Наина Чиркова хаартыскаҕа түһэриитэ

16