Соз байлыгы Модуль

"Кыргызстаным"

Сөзү :   К.Качкынбаева, Ж.Турсунбаевдики Обону :  М.Ниязовдуку

Тарыхы бар нечен, Ынтымагы дайым бекем. Ала-Тоо - бешигим, Башым ийип, таазим этем. Керемет аймагы, Желбиреп турсун байрагы. Булагың таш жарып, Булбулдай сайрагын. Кайырма: Кыргызстаным, Кыргызстаным! Билем мен, бир өзүңдө ырыс-багым, Өзүңсүз атпайт таңым. Кыргызстаным, Кыргызстаным! Керекпи? Бир өзүңө арнайм жаным,Аябай тамчы каным!

Мекеним, медерим, Ыйыксың, аны сеземин. Түбөлүк сактайбыз, Түшүрбөй бийик желегиң. Баарыбыз бул тапта, Баркыңды сезбей турсак да. Кемитпей беребиз, Келечек урпакка. Кайырма: Менин алтын уям, Бакытымдай туям. Уча бер оболоп, Бардыгы оңолот! Кайырма:

СӨЗ БАЙЛЫК

Модулдун

максаты:

Сөз байлык боюнча конценциясын жана

анын окуу көндүм-

-дөрүн өнүктүрүүгө кантип көмөкчү болушун түшүндүрүү.

«Китепти ойлонбой окугандык,

тамакты синирбей ичкенге

барабар»

Э.Борк

«Китеби жок үй, терезеси жок бөлмөдөн айырмасы жок»

Вильсон

Күтүлүүчү натыйжалар:

СУРООЛОР

Силер окуучулардын сөз байлыгын кандай ыкмалар менен өстүрөсүңөр?

1

2

Силердин көз карашыңар боюнча окуу көндүмдөрүн өнүктүрүүдө окуучунун сөз байлыгын өстүрүү эмне үчүн

маанилүү?

Балдар лексиканы аларга тааныш болбогон сөздү угуп жана окуп үйрөнүшөт.

Окуяларды айттыруу, сүрөттөр менен сүйлөтүү, декламацияларды , макал-ылакаптарды жана башка оозеки көнүгүүлөрдү аткартуу.

Кыйыр методдор

Лексиканы максаттуу багытта окутуунун методдорунан

Айрым методдор

Көп жолу кайталанган лексикалык таасир берүү.

Айтып берүүдө контекстти пайдалануу;

Тилдин структурасын изилдөө

Тилдин структурасын жана сөздөрдү

түзүүнү үйрөнүү

Жаңы сөздөрдү түзүүнүн эффективдүү ыкмаларынын бири болуп балдарды максаттуу багытта сөздүн бөлүктөрүнө үйрөтүү болуп саналат.

Негизги бөлүк

Эмне үчүн жомок «Билим – түгөнбөс байлык» деп аталган?

1

Силер эмне деп божомолдоп жатасыңар?

Аңгемени үн чыгарып окугула.

Текстеги айрым сөздөрдүн маанисин түшүнүшөбү, сурагыла.

2

Түшүнгөндөрүн баалоо үчүн сурагыла. Эмне үчүн _______?

• Бул окуя жөнүндө эмне деп ойлойсуңар?
• Эмне үчүн билим түгөнбөс байлык деп аталган? Силердин божомолуңар туура чыктыбы?

3

Негизги бөлүк

Мугалим жомокту окуп баштап диалогго же тырмакчага алынган текстке жеткенде балдар менен кошо окушат. Бул «хордук окуу» деп аталат.

4

Окуучуларга «Билим –түгөнбөс байлык» жомогун таратып берип, алар тапшырманы түшүнгөндөрүн билгенден кийин «хордук окууну» өткөргүлө.Ал үчүн атайын убакыт бөлгүлө.

Жомоктон бир сөздү алып аны «сөздүн уясы» катары карап башка мүмкүн болгон сөздөрдү айттыруу керек жана төмөнкү мисалдагыдай жаздыруу керек.

5

«Бала кербез»

балалык

бала бакча

БАЛА

баластан

балакай

бала кыял

балалуу

Негизги бөлүк

Класстагыларды 4 топко бөлөбүз.

Кичи топтордо үн чыгарып окуулары керек.

(хордук окуу кылып)

6

Тексттен уялары бар бир же эки сөздү аныкташы керек.

7

Силер аныктаган сөздүн биринчи тамгасын бул уядагы сөздөрдүн тизмесин түзүү үчүн чогуу өзгөртүшүңөр керек жана канча сөз жаза алсаңар ошончо сөздүн тизмесин түзүүңөр керек, бирөө презентациялайт.

8

С и н к в е й н

Француз тилинен которгондо «беш сап» дегенди билдирет.

Синквейн жазуу- бул окуганды суммалоо, окуган материалды

рефлексиялык түшүнүүнүн варианты.

Кантип пайдалануу керек?

Төмөнкү эреже менен беш саптан турган ырды жазуу

сунушталынат:

Теманын аталышы (эмне? ким?)- түшүнүк, кубулуш,

процесс, ат ж.б. (1 сөз же сөз айкашы)

1

Теманы баяндоо (кандай?)- теманын мүнөздөлүшү

(2 сын атооч)

2

Кыймыл-аракетти баяндоо (Эмне кылып жатат?)

(3 сын атооч)

3

Баа берүү сүйлөм (ылакап сөздөр дагы болот) процесстин

Же окулуп жаткан түшүнүктүн маңызын баяндоочу.

4

Темага карата синоним бир сөз менен-өздүк мамилени

билдирген, маңыздын мүнөздөмөсү.

5

С и н к в е й н

1

А д а м д ы н у к у г у

2

Т ү ш ү н ү к т ү ү, а к ы л м а н

3

Б и р и к т и р е т, б о ш о т о т, ж а н д а н д ы р а т

4

Т ы н ч т ы к ж а ш о о г о ш а р т т ү з ө т.

5

Д е м о к р а т и я

Сөз байлык көндүмдөрүн өнүктүрүү

үчүн көнүгүүлөр

Кар тогологу

Мен артистмин

Сүйлөм чачырап кетти

Макалдарды түзгүлө

Кайсы сөз башка сөздөргө ылайыксыз, ашыкча?эмне үчүн?

Эмне туура эмес?

Кар тогологу

Максаты:

Сүйлөмдөрдү түшүнүп окуунун көндүмдөрүн

калыптандыруу, окуунун ылдамдыгын өнүктүрүү.

Кантип ойнойт?

• Эни бирдей кагаз тасмаларын даярдагыла.
• Ар бирине бир сүйлөм түзүү үчүн сөздөрдү жазып койгула.
• Баланын алдына адегенде бир сөз коюп окуткула.
• Андан кийин 1-сөзгө байланыштуу 2-сөздү балага берип кошуп окуткула.
• Ошентип 5-7 ге чейин сөздөрдү кошкула.

МИСАЛ

КАР

1.

КАР

ОЙНОШТУ

2.

ОЙНОШТУ

КЫШЫНДА

КАР

3.

КЫШЫНДА

СУУККА

БАЛДАР

4.

ОЙНОШТУ

КАРАБАЙ

ШАҢДУУ

КАР

Сүйлөм чачырап кетти

Максаты:

Жөнөкөй с үйлөмдөрдү окуганга үйрөнүү, окуганды түшүнүүгө үйрөнүү, тилди өнүктүрүү.

Кантип ойнойт?

• Бул оюн үчүн карточкаларга татаал эмес сүйлөмдөр жазылат.
• Ар бир сүйлөмдүн сөздөрү өз-өзүнчө кесилет.
• Балдарга сүйлөмдөр чачырап кетти, аларды кайра түзүү керектиги айтылат.
• Бала ар бир сөздү окуп чыгып, алардын маанисине карата сүйлөм түзүп

чыгуусу керек.

МИСАЛ

1

2

КӨҢҮЛДҮҮ

КЕЛДИ

ОКУУЧУЛАРЫ

КИТЕП

3

АСКАР

БИЗДИН

КЛАССТЫН

БУЛАГЫ

БИЛИМ

ЫНТЫМАКТУУ

САБАКТАН

Тапшырманы аткаруунун жеңилдетүү үчүн адегенде сүйлөмдүн мазмунуна ылайык келген сюжеттик картинкаларды пайдаланууга болот.Бул балага сунуш кылынган сөздөрдүн ортосундагы мүмкүн болгон өз ара байланыштардын варианттарын тезирээк тушүнүүгө жардам берет.Ошондой эле сүйлөмдөрдүн айрым сөздөрүн предметтик сүрөттөр менен алмаштырса болот.

Тапшырмаларды тамашалуу кылуу үчүн ар бири сөздүн комплектисине сүйлөмдүн маанисине туура келбеген 1-2 ашыкча сөздү кошуп койгула .

Мисалы

КЕМЕ

УЧУП КЕЛДИ,

СҮЗҮП КЕЛДИ

ЖЭЭККЕ

ДҮКӨНГӨ,

Эмне туура эмес ?

Сүйлөмдөрү окуганды үйрөнүү, окуганды түшүнгөндү үйрөнүү, көнүл бурууну өнүктүрүү.

Максаты :

Кол менен жазып принтерде макалдарды аларда атайын «күлкүлүү» каталарды кетирүү менен басып чыгаргыла .

Балага макалдарды окуткула ,ал мааниси боюнча катасын таап , «адашкан» тамганы чийип ,оңдосун .Баладан окуган макалдын мааниси жөнүндө суроону унутпагыла .Бир сабак үчүн 3-5 тапшырма аткаруу жетиштүү болот.

Д

КАРЫСЫ БАРКЫН ЫРЫС БАР

Ы

Мен артистмин

Максаты :

Сүйлөмдөрдү түшүнүп окуу көндүмдөрүн калыптандыруу, тилдин көркөмдүгүн өнүктүрүү.

Кантип ойнойт ?

Өзүнчө барактарга ушул тизмеден сүйлөмдөрдү жазып койгула.

1. ООЗУҢАРДЫ АЧЫП «А-А-А» ДЕП АЙТКЫЛА!

2. ЭТИЯТ БОЛГУЛА ЭШИКТЕР ЖАБЫЛЫП ЖАТАТ.

3. БАЛМУЗДАК АЛГЫЛА : МӨМӨЛҮҮ . КАЙМАКТУУ , ШОКОЛАДДУУ!

4. ТОКТО ! КИМ КЕЛАТАТ!

5. БҮГҮН АБА – ЫРАЙЫ ЖЫЛУУ БОЛУШУ ЖАНА КАТТУУ ЖААН

КҮТҮЛҮП ЖАТАТ.

6. КОНТРОЛДУК ИШТИ БАШТАЙБЫЗ.

7. КАНДАЙ ПРИЧЕСКА ЖАСАГЫҢЫЗ КЕЛИП ЖАТАТ?

8. СИЗГЕ КАТ !

9. РУЛДУ ОҢГО !ТОЛУК ЖҮРҮШ !

Балага сүйлөмдөрдү окуунун сунуш кылгыла жана кайсы кесиптин ээлери ушундай сүйлөй тургандыгы табууну сунуштагыла. Андан кийин сүйлөмдөрдү кайрадан окуп чыгып ,ушул кесиптин адамдарына мүнөздүү кыймыл – аракеттерин ,үндөрүн окшоштуруп ойноону сунуш кылгыла .Ушул фразаларды микрафонго айтууну сунуш кылгыла.

Макалдарды

толуктагыла

Сүйлөмдөрдү түшүнүп окуу көндүмүн калыптандыруу, сөз байлыгын толуктоо, ой жүгүртүүнү өнүктүрүү.

Максаты :

Кантип ойнойт :

• Картондон максималдуу чоң өлчөмдөгү айланаларды кесип алгыла .
• Бардык айланаларды теңинен кескиле .
• Айлананын ар бир жарымына эки маанилик бөлүккө бөлүп макалдарды жазгыла жана аларды толуктоосун сурангыла.

Мисалы

ЖАКШЫ КЫЗ ЖАКАДАГЫ

КУНДУЗ

ЭМГЕК МЕНЕН

ЭЛ КӨГӨРӨТ

ЖАМГЫР МЕНЕН

ЖЕР КӨГӨРӨТ

ЖАКШЫ УУЛ АСМАНДАГЫ ЖЫЛДЫЗ

Кайсы сөз башка сөздөргө ылайыксыз , ашыкча? Эмне үчүн?

1

Начар,

узак,

морт.

сынгыч,

2

Бекем,

ыраак,

туруктуу,

катуу.

3

суз.

Капалуу,

кайгылуу,

терең,

• Эгерде балага кайсы – бир сөздүн мааниси түшүнүксүз болсо, аны түшүндүрүңүз.
• Тескерисинче (антонимдер). Көп сөздөргө мааниси карама – каршы сөздөрдү тапса болот.

Мугалим фразаны баштайт, ал эми бала аны аяктайт .

Мисалы: кант таттуу , ал эми калемпир …, Жол эми жалгыз аяк жол …,

Билим түгөнбөс байлык

Бир кишинин эки баласы бар эле .Атасы улуу баласын жакшы көрчү. Энчинин баарын улуу баласына бермек болду. Энеси эки баласын тең жакшы көрчү. Ошондуктан акылын укпады. Аялы таарынып чийдин түбүндө ыйлап олтурду. Жолдон бара жаткан жолоочу аялды көрүп:

- Эмнеге ыйлап жатасыз?- деп сурады. Аял болгон окуянын жөн жайын айтып берди. Жолоочу окуяга түшүнгөн соң, аялга айтты:

-Сиз ыйлабаныз, андан көрө кичүү баланызды окууга жибериниз. Билим –түгөнбөс байлык. Атанын дөөлөтү колдун кириндей. Бат эле жоголот.

Аял жолоочунун сөзүнө макул болду. Баласын алыскы жерге окууга жиберди. Бала көп жылы тырышып окуду.Түрдүү сонун өнөр үйрөндү. Өнөрүнүн аркасында бай болду. Агасы ата дөөлөтүнө мас болуп жүрүп, өнөрдөн куру кол калды. Ата дөөлөтү бат эле бүттү. Абдан жарды болду. Акыры инисинен жардам сурап калды.

Поделиться