Диктанты 2 класс

2 клас

Гёрюв диктант.

Алхасны танасы санлы. Тана от ашай. От уллу. Анайны халиси. Хоншум хали ала. Ума йыламай. Ол ойнай. Ону анасы ала. Уманы ашата. Сакинат ойлаша. Атай йырлай. Сухари татли. Сакинат сухари ашай.

Сёзлюк диктант.

Къалсын, къала, Къайсар, ой, от, къой, Камил, школа, уллу, Акъай, Атай, къармакъ, къартыкъ, ишыла, мишик, Лайла, Айшат, йылай, клас, дарс, школа, булакъ, улакъ, улан, умут.

Тергев диктантлар.

Анай уста. Ол дум сокъма олтурду. Патай къуллукъ эте. Пахай топ ойнай. Оланы ити хапмай. Ону ата - Алабай. (19 сёз)

Къой.

Мени анам къой сакълай. Къой ем ашай. Къойну пайдасы бар. Къой арпаны сюе. Ол тана булан къурдаш. (17сёз)

Бабиш.

Бабиш уллу акъ. Бабиш будай ашай. Болат бабишни суратын эте. Огъар абай сукълана. ( 14 сёз)

Будай.

Будай – пайдалы ашлыкъ. Ону унундан экмек бишире. Марат экменк ашай. Ол экмекни хадирин биле. ( 14 сёз)

Эки къурдаш.

Малик ва Муса - къурдашлар. Олар хоншуда туралар. Бир класда охуйлар. Бирче ойнайлар.

Къурдашлар тереклер орнатгъан. Оланы тюбюн къаза ва олагъа сув тёгелер. (22 сёз)

Юртда эртен.

Танг къатды. Гюн чыкъды. Юрт уянды. Адамлар ишге алгъасай. Атам - муаллим. Ол яшлар охута. Ону иши сагьат сегизде башлана. Мен школагъа юрюймен.

Сёзлюк диктантлар.

Къонакъ, къапу, къабакъ, къумач, къочкъар, къой, токъмакъ, терек, юрек, терезе, керпич, кем, кама, гамиш, геме, гелим, герек, къайыкъ, гесек, гётерме, кюрзе.

Танг, сонг, онг, янгы, янгыз, къонгур, тангала, минг, мингге, къонгурав, ангы, енгил.

Сайлам диктантлар.

Учитель дарс айта. Ону къолунда букварь. Класда печь яна. Яшлар пальтоларын чечген. Гьали апрель ай гележек.

Марьям масъала чече. Ону маънасын учитель англата. Марьям ойлаша. Масъалада атъялманланы гьакъында сёйлене. Атъялманлар агъачлыкъда яшай.

Тергев диктантлар.

Попугай.

Эшик ачылды. Къурдашым попугай гирип гелди. Аста абатларын алып, ол мени яныма гелди. Мен уянып битдим. Оьзюмню ювугъум булан ойнама башладым. ( 21 сёз)

Къурдашым.

Сабит шагьарда яшай. Ол яйлыкъ каникулларда юртгъа геле. Сабит ва мен - къурдашларбыз. Биз бирче ойнайбыз, къужурлу китаплар охуйбуз, оьзенде киринебиз. ( 20 сёз)

Къыш.

Къырда бир зат ёкъ. Чакъ бузукъ, къар ява. Терезеге урулагъан къарны бюртюклери бир тамаша вашыллай. Терезени шишаларын туташ буз басгъан ( 20 сёз)

Бизин бав.

Бизин бав уллу. Бавда тюрлю емиш тереклер кёп. Мени шаптал терегим емиш бере. Мен ишлемеге сюемен. Бав пайдалы. (19 сёз)

Экскурсия.

Шагьаргъа экскурсиягъа бардыкъ. Шагьар уллу ва гёзел. Онда кёп адамлар яшай. Олар заводларда ишлей. Орамлар генг ва таза. Шагьар мени кепиме гелди. ( 22 сёз)

Мени къурдашым.

Мени къурдашым – Марат. Ону атасы учитель. Ол яшлар охута. Мен ва Марат бир партада олтурабыз. Марат яхшы охуй. Ол яхшы яш. (21 сёз).

Язбаш.

Язбаш гелди. Чакълар ачылды. Исси гюнлер башланды. Яшыл отлар тербенди. Къушлар чарнай. Гьава таза ва йылы. Мен къырда тура сюемен. (20 сёз)

Фермада.

Мени анам савунчу. Ону сыйырлары семиз. Олар кёп сют бере. Зойка юваш. Ону баласы къызыл. Мен бузавланы кёп сюемен. Олагъа ем беремен. (22 сёз)

Бизин юрт.

Бизин юрт оьсе ва тюрлене. Юртну ортасында майдан бар. Майданда Ильичге памятник салынгъан. Ол бир къолун алгъа узатгъан. Бириси къолу булан трибунаны тутгъан. ( 26 сёз)

Къушлар.

Яйда къушлар кёп бола. Олар оьсюмлюклеге зараллы жанланы ашай ва табиатны безей. Къушланы йырына авлакълар жанлана. Къушланы оьлтюрме ярамай. Къушлар - бизин къурдашларыбыз. Биз олагъа уялар этебиз ва ем тёгебиз. (29 сёз)

Къайырдагъы йымыртгъа.

Арадан бир эки гюн гетди. Уьчюнчю гюн агъачлыкъгъа багъып чыкъдым. Алгъасайман. Эки якъгъа къарайман. Оьзен бойдагъы къайырчыкъгъа етишдим. Къайырда йымыртгъа гёрдюм. Оьзю де янгы чартлап тура. Ичинден буссагьат бала къушну бурну чыгъажакъ. ( 31 сёз)

Алимпаша Салаватов.

Алимпаша Салаватов Яхсайда тувгъан. Ол яшлай етим къалгъан. Баку шагьарда охугъан. Учитель касбуну юрютген.

Алимпаша шиъру язмагъа уста адам болгъан. Ол яшлар учун тизив шиърулар язгъан. Алимпаша Салаватовну атын халкъ эсинде сакълай. ( 32 сёз)

Бизин бав.

Биз бавда гьар гюн ишлей эдик. Мени еримни хыйлысына тюрлю – тюрлю гюллер чачдым.яйда олар чечек ачма башлады. Мен олай арив чечеклер оьсер деп турмай эдим. Нече тюрлю чечек сюйсенг де бар. ( 31 сёз)

Созукъ ва тутукъ авазлар.

Ачыкъ кёкню юзюн булутлар япды. Яшмын яшнап йиберди. Биз юртдан йыракъда эдик. Китапны тетрадны аявлап сакълама герек. Кёстекде кёп адам яшай. Анвар Гьажиев - яхшы язывчу. Сентябрь айда охувлар башлана. Мен анама къуллукъ этемен. Тереклени япыракълары вахыллай. Масъаланы тюнегюн чечдим.

Али Москвадан къайтды. Адамлар уллу шатлыкъда яшайлар. Юртда тирмен ишлей. Къыш къарлы болду. Насипли элде тувгъан насипли яшларбыз биз. Янгыз терек бав болмас. Пастан сари бола. Хасавюртдан темир ёл оьте.

Е – созукъ.

Ер – тер, ет – бет, ек – бек, ел – тел, емиш – тегиш, ЕС – геч, енг – тенг.

Ерге ярыкъ тюшдю. Аврувгъа емиш пайдалы. Бизде тюелер сакъланмай. Ол рагьатлыкъны сюе. Ел аста уьфюре. Жанлагъа ем бере. Атланы ек биченге барайыкъ. Игитге етти гьюнер аз.

Ё - созукъ.

Ёлка, ёрта, ёмакъ, ёл, ёрме, ётел, ёге, ёрав, ёргъа.

Тёр, гёр, бёл, тёбе, гёбе, дёрт, кёрпе, тёк, сёк, тёле, тёшек.

Ёлунг ёл болсун. Тёл тюшюв къурумлу бара. Оланы аты ёргъа. Тамазалар тёрде олтура. Кёкде бир булут сама ёкъ. Тёледе картоп арив сакълана. Кёрпеге гюе тиймесин.

Ю - созукъ.

Юваш, ювурт, юз, юзюм, юк, юкъ, юм, юн, юрек, юрт, юху.

Сююп, уюй, тююр, уью, гюе, сююнч, бюр, тюрлю, сюргю, уьтюргю, гюргюр.

Юлдузлар юртда яшай. Югюрюк атны къамучуламас. Узакъ юрюш ат оьлтюрер. Гюнгюрт тюгюл гюнюбюз. Дослар сююнсюн, душман тююнсюн. Яманны яласы, къазанны къарасы югъар. Гамиш сют къаймакълы болур.

Тергев диктантлар.

Биз нечик сюегенни айтмай къояйым дагъы. Шолайлыкъ булан кёп заман гете. Танг къата, ерге ярыкъ тюше. Къайтма ёлу къыркъыла. Душманланы арасында улан янгыз къала. Тирмен къайтара жанлана. ( 27 сёз)

Бизин бав.

Биз бавда гьар гюн ишлей эдик. Мени еримни хыйлысына тюрлю – тюрлю гюллер чачдым. Яйда олар чечек ачма башлады. Мен олай арив чечеклер оьсе деп турмай эдим. Нече тюрлю чечек сюйсенг де бар. ( 31 сёз)

Салим биринчи гезик генг иржайды. Уьч гюнден сонг Алыпкъач къайтды. Биз халкъ булан яшап уьйренгенбиз. Шо вакътиде эшик ачылды. Мен буссагьат оланы гёрме герекмен. Бугюн шагьарны халкъы билеген кюйде болсун. Итти мююзлю эчки гётермени тюбюнден чыгъып геле.(37 сёз)

Эки бир йимик тутукълар янаша гелеген сёзлер.

Сёзлюк диктантлар.

Къуллукъ, элли, юлле, гьилла, гюлле, мазаллы, уллу, таллы, наллы.

Гёммек, амма, грамм, къаммакъ, телеграмма, грамматика.

Къанна, тонна, ванна, женнет.

Итти, къатты, къаттыгюн, етти, еттилик.

Исси, касса, гиччи, аччы, очам, буччакъ, къоччакъ.

Гёрюв диктантлар.

Элли йылдан эл тюрленер. Эл къуллугъун кютмейли, чечебизми билебиз. Уллулагъа гьюрмет этебиз. Аллы - гюллю элибиз. Игитге гюлле батмас. Къазакъ десе таллыкъда тав гёремен.

Гёммек кёкде саркъып уча турналар. Грамматика дарсны мен кёп сюемен. Къаммакъны ел учура. Агъамдан телеграмма алдыкъ.

Женнет бизин класда охуй. Маликат къурчагъын ваннада кириндире. Яннархан мени булан олтура. Яманны яласы югъар.

Инимни гёнгюн аламан. Астаракъ танг сызылды. Къатты янгур тез токътар. Янгыз терек бав болмас. Тенгинг булан тери тарт. Бир къалгъан минг къалыр. Мингсиз дос болмас.

Етти керен оьлче, бир керен гес. Тегенекни билеп идти этмес. Болат темирден къатты. Къаттыгюн экскурсиягъа барабыз.

Яйда исси янгурлар кёп ява. Сююнч хабар шоссагьат юртгъа яйылды. Биринчи класларда элли яш охуй. Оччам ашны татывлу эте.

НГ – гьарпны язылышы.

Сёзлюк диктантлар.

Ангы, англа, генг, гёнгю, гёнгюнден, денгиз минг, къонгурав, енг, енгил, енги, ёнгурчгъа, зенг, инг, къонгузакъ, онг, онглу, сонг, сонгугюн, танг, тангала, тенг, тенглик, чанг, энг, янгы, янгыз.

Енгге, зенгге, мингге, онггъа, сонггъа, танггъа, чанггъа, энгге.

Сайлам диктант.

Язгъы янгур табиатны яшнатды. Къушлар арив анг булан сарнама башлады. Чанг басылды. Янгурну пайдасын яшлар англайлар. Енгил ел эшди. Енгинг булан бетинги сибирме. Бариятны ангы арив. Бизин авлакъларда ёнгурчгъа бек оьсе.

Яратувчу диктант.

Юрт, халкъ, танг, булан, уяна. Янгы ,иш, башла. Школа, минг, охувчу, дарс, оху. Яшлар, масъала, англа, сюе. Тувар, къонгур, тана, бар. Али, тувар, янгыз, багъа. Тангала, Вали, шагьар, бара. Сонгугюн, аннам, уьй, къала. Къонгурав, аваз, аз, эшитиле. Энглери, къызыл, нар, оша.

Эсделик диктант.

Бою аркъардай бола,

емиши холо – холла,

Япыракълары долмагъа,

таныш емиши сагъа?

Алтын топдай сап – сари,

шербет йимик тилсегиз.

Айтмай къоймагъыз хари,

не экенни билсегиз.

Тергев диктант.

Биченликде.

Янгыюрт совхозну биченликлери кёп. Гьюсен танг булан тура. Ол бичен чалывда ишлей.

Бу йыл биченликлер къалын. Исси янгурлардан сонг ёнгурчгъа яхшы гётерилген. Янгы чалынгъан бичен, этилген уллу аракълар гёнгюнгю ача. Ишчилер, арив анг булан йырлай туруп, ишлейлер. ( 37 сёз)

Ъ ва Ь белгилер ва оланы язылышы.

Сёзлюк диктантлар.

Баъли, маъдан, маъна, Муъминат, ниъмат, шиъру.

Алъякъда, атъёкъ, атъялман, масъала, къызъяш, къолъявлукъ.

Ильич, Ильяс, дюнья, пьеса, оьгюзьемиш, больница, пальто, конькилер.

Январь, февраль, апрель, июнь, июль, сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь, печь, тетрадь, медаль.

Тергев диктантлар.

Баъли - эрте бишеген емиш. Кавказ тавларда кёп тюрлю маъданлар бар. Муъминат Къызларда яшай. Ниъмат – ону къызардашы. Бизин китапда атъялманны гьакъында бар. Атъёкъ къуш язбашда геле. Ильяс масъаланы тез чече. Ол ону башлап маънасына тергев бере. Учитель тергевлю яшланы сюе. ( 39 сёз)

Тюкенде тетрадлар сатыла. Сентябрь айда охувлар башлана. Сурат учун альбом тарыкъ бола. Аврувгъа апельсин берелер. Мен альманахны охуйман. Къышда пальто гийиле. Марьям бизин класда охуй. Къолъявлукъну таза сакълама тюше. Февральда гючлю еллер оькюре. ( 33 сёз)илик,

Бираз алда къанлы гёзьяш агъылгъан, шо гёзлеге жанлы гёзьяш ягъылгъан. Турна сиривге сагъынчлы къарагъан Солтанмуратны гёзьяшлары тёгюлюп гетди.

Й - гьарп булангъы сёзлер.

Сёзлюк диктантлар.

Ай, айгьай, айлана, айланч, айры, айрыкъ, айтыв, айыкъ, айып, бийив, бийик, бой, бойлу, бойлукъ, гьайва, гьайван, гьайдав, гьайлы, дарай, жый, жыйнакъ, жыйым, жыйын.

Ийисли, ийлемек, йибек, йимик, йилик, йыбав, йыл, йылан, йылгъын, йыр, йырав, йырчы, кийиз, лайыкълы, майлы, ойтан, пайда, район, сыйыр, уьйлюк, хайыр, чайник, шайлы, яйыв.

Тергев диктантлар.

Сююнюв.

Тюнегюн биз биченге тырнавуч тарта эдик. Тракторну магъа гьайдама бердилер. Сююнмекден юрегим атыла. Оьз – оьзюме иржайып йиберемен. Мен ону сюйген кюйде чапдырып боламан. Тек тарыкъ тюгюл. Бичен таза жыйылма герек. (31 сёз)

Али – байракъчы.

Али – пионер отрядны байракъчысы. Ол байрамларда отрядны байрагъын тута. Байракъны аста уьфюреген ел елпиллете. Пионерлер ал байракъны сыйын оьрге гётере. Гьар звёздочканы да оьзюню гиччи байракълары бар. Бизин звёздочканы байрагъын Маржанат тута. Байрамланы биз йыр булан оьтгеребиз. ( 37 сёз)

Дюньяда гёзел ерлер кёп. Дагъыстан шолай гёзел ерлени бирисидир. Каспий денгиз, Кавказ тавлар, сыйлы ва асыл емишлер оьсеген тюзлюклер Дагъыстанны безе. Мундагъы тиллени кёплюгю адамны гьайран эте. Дагъыстан дос миллетлени эли де дюр. Халкълар мунда бир агьлю болуп яшайлар. ( 39 сёз)

Алфавитге байлавлу материаллар.

Сёзлени алфавитни гезиги булан языгъыз.

Адильянгыюрт, Эрпели, Кёстек, Къызылюрт, Магьачкъала, Дербент, Бабаюрт, Яхсай, Геметёбе, Избербаш, Паравул, Уьчкент, Гуниб.

Камил, Марат, Арслан, Рашитбек, Къурманкъыз, Павхан, Разия, Абдулвагьап, Басир, Нюрюпат, Вагьит, Герейхан, Эрболат.

Самур, Къойсув, Терек, Сунжа, Акъташ, Ярыкъсув, Волга, Дон, Днепр, Урал, Кама.

Топуракъ, аш, экмек, ярыкъ, гюн, бабиш, хораз, жижек, бав, ватан, варакъ, ёлдаш, доктор, яшав.

Жумлаланы биринчи сёзюне къарап, алфавитни гезиги булан языгъыз.

Айтывлар.

Ёлавчу ёлда яхшы. Эл уьфюрсе, ел болур. Оракъ къынгыр, чалгъы тюз, эки жымчыкъда дёрт гёз. Дай – дай деген булан дарай болмас. Ата – ана алтындыр. Ишли болсанг, ашлы боларсан. Билмесни билеги авуртмас. Янгыз терек болмас. Кёпню хадирин билмеген азны хадирин билмес.

Ким? Не? Не эте? деген соравлагъа жавап береген сёзлер.

Сёзлюк диктантлар.

Китап, Кавсарат, ата, охувчу, Аминат, парта, шагьар, Абакар, доска, дарс, стол, учитель, директор, машин, школа, Вагьит, къар, нар, тетрадь, арбачы, шофёр, пионер, командир, космос, Гагарин, Ильич, Ильяс.

Башлап класда, сонг школада не барны яз.

Класда бар: доска, бор, карталар, парта, шанжал, глобус, шкаф, китап, журнал, сурат, лампочка.

Школада бар: класлар, доскалар, учителлер, гюллер, буфет, библиотека, спортзал, сагьна.

Къушлар: жымчыкъ, гюкюк, жакъа, къаракъуш, къарчыгъа, атъёкъ, къарлыгъач, бюлбюл, сыйырткъыч, турна, къаргъа.

Гьайванлар: сыйыр, бузав, тюе, гамиш, пил, атъялман, маймун, ат, оьгюз, тана, гёдек, къой, эчки, улакъ, къозу.

Яратувчу диктант.

Соравлагъа жаваплар языгъыз.

Яшын кёп сюеген кимдир? Авлакъда ер не булан сюре? Доскагъа чыкъгъан ким? яшлагъа дарс ким англата? Гьайванлагъа къышгъа не жыя? Денгизде юзеген не? Темир ёлдан не юрюй? Язбашда къайсы къушлар бизге къайта? Гюзде къайсы къушлар бизден гете? Къышда не ява? Язда не кёкюрей? Терекде не оьсе? Ашлыкъны ким къайтара? Партада не бар?

Бу ким? Гьамит, Ислам, Изи, Батырмурза, Гьанапи, Айна, Лайла, Гьажимурат, Магьмут, Шарип, Акъай, Акай, Камал.

Бу не? Сют, къаз, къоян, арсланкъаплан, тигр, къочкъар, гьабижай, будай, помидор, хыяр, бишлакъ, шекер.

Буварыв диктант.

Гьажи бизге бир керен гелген. Осман булан озаргъа чапдым. Ярыш эртен башланды. Яшлар тизилип токътагъан. Учитель команда берди. Экев – экев эришип чаба эдик. Бир мен, бир Яраш оза эди. Камил уьчюнчю ерни алды. Огъар да савгъат берилди.

Нечик? деген соравлагъа жавап береген сёзлер.

Сёзлюк диктант.

Яшыл, сари, акъ, къызыл, уллу, гиччи, гюзгю (янгур), гьюнерли (адам), къатты, йымышакъ, арыкъ, семиз, арив, гёзел, къара, татли, аччы, начар, тири, генг, узун, къалын, гёк, къысгъа, исси, сувукъ, къарлы, сютлю.

Гёрюв диктант.

Исси гюн оьсюмлюкге пайдалы. Яшыл отну гьайванлар яхшы ашай. Гоган бёлекни акъ чечеги бола. Байрамларда къызыл байракълар елпиллей. Уллу гишиге гьюрмет эт. Гиччи яшлар шат ойнайлар. Къарлы тавлар ариден арив гёрюне.

Яратывчу диктант.

Янгур, гюзгю, бола, увакъ. Къыш, къарлы, авлакълар, бола, яхшы. Уьфюрюп, сют, исси, ич. Зараллы, сув, сувукъ, аврув. Ич, эртен, йымыртгъа, чийли-бишли. Янгур, къатты, тез, токътар.

Не эте? деген соравлагъа жавап береген сёзлер.

Сёзлюк диктант.

Ява, яшнай, оьсе, тура, ишлей, ашай, охуй, эте, уча, къача, ача, ура, яза, янгыра, сюре, уьйрете, къычыра, улуй, алдата, иче, юхлай, сёйлей, айта, къоя, санай, сыйлай, гьайдай, сава, оькюре, юхлай, бара, геле, гёре, ойнай.

Яратывчу диктант.

Янгур, гючлю, ява. Кишней, бек, атлар. Бёрю, гёк. Улуй. Доска, охувчу, яза. Булутлар, саркъа, гёк. Турналар, бийик, уча. Яза, китап, язывчу. Зенг, дарс, гир, бола. Сюре, трактор, ер. Сава, аннам, сыйыр.

Ачыкъ исси гюн. Йылы ел авлакъ чечеклени, яшыл отланы атир ийислерин мунда алып геле. Къыр юзюмню тыгъыс оьсген япыракълары, боя-бой орнатылгъан. Акъ чечекли тереклер –ииязбашны гёзел аламатлары. Булай абур, булай сый кимге буса да этилмей. Инг де сыйлы абур, инг де сыйлы сый Ватан учун, халкъ учун жан бергенлеге этилме тюше. Къызардашлар ону бек англай.

Тирмен тартма гелгенлер кёпден тозулгъан. Чакъ къаравланып тура. Кёкде къара къаргъалар къувун салып тура. Къыр жанлар хыйлыдан берли инлерине гирип буюкъгъан. Бу гече бизде гетебиз. Садыкъ бирден – бир тамаша болду. Бу ойлар Гьамитге рагьатлыкъ бермей.

Тергев диктантлар.

Яйлыкъ каникулларда.

Охувлар битди. Яйлыкъ каникуллар башланды. Учительницабыз Жавгьарат Юнусовна бизин совхозгъа кёмекге элтди. Биз алма гьармут чёплейбиз. Къызыл алмалар, сари гьармутлар савулуп тура. Совхозгъа кёмегибиз тийгенге шатбыз. Уллулар бизден рази къалды. (30 сёз)

Экскурсияда.

Бизин экскурсиягъа вожатыйыбыз элтди. Биз Дзержинскийни атындагъы татавул булан таныш болдукъ. Вожатый Дзержинский ким болгъанны айтды. Татавулну уллулугъуна ва теренлигине къарап тамаша болдукъ. Бу гёзел татавулну халкъ къол булан къазгъанны билдик. Дзержинский атындагъы татавул Бабаюрт району кёп топуракъларын сугъара. (39 сёз)

Мен къотангъа бараман.

Тулпар совхозда одаман болуп ишлей. Ону къотаны Ажатый аркъада. Къотанны къырыйындан Яхсайсув агъа. Атам Тулпар булан ишлей. Мен къотангъа бараман. Оьзен ягъа бек гёзел: яшыллыкъ, таза гьава, гюрюллеп агъагъан сув. Чакъда-чакъда оьзенни сай еринде киринемен. (30 сёз)

Шагьарланы ва юртланы атлары.

1.Хасавюрт, Магьачкъала, Дербент, Избербаш, Каспийск, Москва, Грозный, Буйнакск, Ленинград, Баку, Ростов, Тында.

2. Атланавул, Оьтемиш, Уьчгент, Адильянгыюрт, Боташ, Яхсай, Кёстек, Эндирей. Эрпели, Къакъашура, Борагъан, Къызларюрт, Къазаныш, Жюнгютей.

Оьзенлени, тавланы, денгизлени атлары.

1. Волга, Дон, Терек, Къойсув, Акъташ, Ярыкъсув, Кура, Самур, Яхсайсув.

2. Карпат тавлар, Кавказ тавлар, Урал тавлар, Оьгюзтав, Исмайылтав, Таргъутав, Эльбрус, Казбек.

3. Каспий денгиз, Къара денгиз, Акъ денгиз, Сари денгиз, Азов денгиз, Къызыл денгиз.

Гьайванлагъа тагъылагъан атлар.

Акътёш, Акъбилек, Тарлан, Саритав, Къаратав, Дёртгёз, Зойка, Белакъ, Сабур, Табулду, Къашгъа, Марта, Къарагёз.

1. Къалбац яшлагъа гьапламай. 2. Къайыргъан Къалбацгъа шорпа бере. 3. Къалбац ва Къанна бир – бирин таный. 4. Адилни Алабайы айтгъанны биле. 5. Ол абзар сакълай. 6. Алабай Адилден айрылмай.

2. Бизин фермада Къашгъа кёп сют береген сыйыр. Къашгъаны Разият сава. Савунчулар Белакъны да макътай. Мен бузавума Марта деп ат такъгъанман. Ол мартда тувгъан ва маркъа бузав.

1. Дагъыстанны тахшагьары - Магьачкъала. Бизин къардашыбыз Хасавюртда яшай. Хасавюртгъа ювукъда Ботаюрт ерлешген. Кёстек де Хасавюрт районда. Чиркей ГЭС Къойсув оьзенде ерлешген. Мен Къызылюрт шагьарда болгъанман.

1. Сунжа – Терик оьзенни бир бутагъы. Терик Каспий денгизге тёгюле. Къойсув оьзенни ташы къара буса, Акъташ оьзенни ташы акъ. Эдил Анадолдан уллу. Урал оьзен Азов денгизге тёгюле.

Тергев диктантлар.

Шавла.

Мен шо гиччи мишигиме Шавла деп ат такъгъанман. Шавла адамгъа бек ий. Ол мени арекден таный, ягъыма геле, аякъларыма ишыла. Ону юулан Мурка да бола. Мурка - Аиданы мишиги. Ону эки баласы бар. Бирисини аты – Гёзел, бирисини аты буса - Насипли. (38 сёз)

Тарлан.

Маккашарип шагьарда яшай. Каникулларда юртгъа геле. Ол итлени кёп сюе. Бизин Тарлан ону таный. Маккашарип Тарлан булан къужурлу ойнай. Тарлан мишигимни де булан къурдаш. Маккащарип юртда ялкъмай. (27 сёз)

Буварыв диктанлар.

Дарсда.

Рупуя Моллаева дарс айта. Ол шиъру охуй. Шиъру Къойсув оьзенни гьакъында. Шиъруну сююмлю шаир Къазияв Али язгъан. Ол илиякълы, яшланы кёп сюеген язывчу болгъан. Яшланы уллу къурдашы Къазияв Али чакъда - чакъда яшлар булан ёлукъгъан. (34 сёз)

Къаракъуш.

Дагъыстанны гёзел табияты адамны тергевюн оьзюне тарта. Бийик тавлар, генг тюзлюклер, гюмюш шаршарлар, гёк кёллер ва оьзенлер гёнгюнгню ача.

Къаракъуш - къушланы пачасы, бийик тавларда яшай. Ону тырнакълары итти, къанатлары уллу. Ол тюлкюлеге, къоянлагъа, къыр эчкини балаларына ав эте. (38 сёз)

Къурдашыма кагъыз.

Биз бугюн экскурсиядан къайтдыкъ. Темиркъазыкъ Кавказны шагьарларында болдукъ. Мен Грозныйны, Нальчикни, Пятигорскини бек ушатдым. Пятигорскиде Лермонтовну музейине къарадыкъ. Темиркъазыкъ Кавказда Пушкин де болгъан. Лермонтов ва Пушкин Кавказны гьакъында шиърулар язгъан.( 30 сёз)

Каспий денгиз.

Латип денгизни биринчилей гёре. Гьали болмаса, ол Магьачкъалагъа гелмеген. Каспий денгизни уллулугъу, Таргъутавну гёзеллиги Латипни гьайран этди. Ол денгизни ягъасында сув себип ойнады.

Шагьарны майданында Ленинге салынгъан эсделикни гёрдю. Музейге ва стадионгъа барды. ( 33 сёз)

Маъналары бир – бирине къаршы сёзлер.

Сёзлюк диктант.

Гече – гюн, эртен – ахшам, улан – къыз, тав – тюз, от – сув, исси – сувукъ, къарт – яш, яхшы – яман, эрте – геч, акъ – къара, арив – эрши, уллу – гиччи, татли – аччы, генг – тар, терен – сай, ач – токъ, яшав – оьлюм, бай – ярлы, янгы – эсги.

Гёрюв диктант.

Эртен – ахшам салкъын болма башлагъан. Уллу – гиччи исси гийинелер. Аччы – татли дармандан эм болур. Алаша – бийик емиш тереклер пайдалы. Къалын - юкъгъа юн къумач исси этер. Янгы – эсги уьстюнг таза болсун. Дарсда ари – бери къарама тюшмей. Геч – эрте охума къаст эт. Ёллар оьр – эниш болмай къалмас. Къатты - йымышакъ экмекни зая этме.

Эркин диктант.

Акъ – къара къумачлардан опуракълар тигиелер. Аччы – татли хабар яшавда бола. Бай – ярлы адамлар пачалыкъларда кёп. Темирни къысгъа гес, агъачны – узун. Яз – къыш ялсыз загьмат тёге. Янгыны – оьрге, эсгини – кёрге. Тыш пачалыкъларда къара да бар, акъ да бар.

Яратувчу диктант.

О, эртен-ахшам, гьава, таза, чыгъа. Гьайванлар, къуллукъ, къыш, яз, этиле. Ата-ана, эт , абур – сый. Уллу – гиччи, абзар, топ, школа, яшлар, ойнай. Улан – къыз, форма, школьный, гие.

Тергев диктантлар.

Уллу – гиччи хыярны жыйдыкъ. Бу ишде яш – уллу ортакъчылыкъ этди. Улан –къыз ярыш ачып ишледи. Уллу – гиччи ящиклер чалт толду. Къатты – йымышакъ ашланы ашадыкъ. Оьр – эниш ёллардан къайтдыкъ. ( 28 сёз)

Ата – ана яшланы гьайын эте. Бары –ёгъу – бары да яшлагъа. Яшлары аврумаса – шат, авруса, пашман бола. Ана гёнгю балада, бала гёнгю гьавада. Яз –къыш деп иш токъталмай. Акъ – къара сыйырланы анам сава. Юкъкъа гёлекни язда, къалын гёлекни къышда гийсе яхшы.( 41 сёз)

Къардаш сёзлер:

Сув, сувчу, сувлукъ, сувчулукъ, сувну.

Этик, этикчи, этикчилик, этикчиликни.

Агъач, агъачлыкъ, агъачлыкъда.

Тувар, туварчы, туварчылыкъ.

Къазан, къазанчы.

Бав, бавчу, бавчулукъ, бавлукъ.

Иш, ишчи, ишлик, ишсиз, ишсизлик.

Ав, авчу, авла, авламакъ, авчулукъ.

Яшыл, яшыллыкъ, яшылчан, яшгъылт.

Китап, китапча.

Таза, тазалыкъ.

Охув, охувчу, охувчулукъ.

Оьзен ягъа.

Оьзен юртгъа йыракъ тюгюл. Оьзенге элтеген ёл яшыл авлакъны эки бёлюп оьте. Язбашда оьзен ягъа гёзел бола. Оьзенни ягъасы булан яшыл отлар оьсе. Яшыллыкъ табиатны бирден – бир ача. Оьзен ягъадагъы майданда яшлар ял ала. ( 34 сёз)

Сувчу.

Магьаммат Жанмурзаев - алдынлы сувчу. Ол савхозну авлакъларын сугъара. Сувчулукъ касбуну Телевов Абдулмуталим де юрюте. Олар бир бригада да чалыша. Сувчулар булан Гьажакъа Гьажиев де ишлей. Гьажакъа - сувчуланы бригадири.(27 сёз)

Жумланы ахырында точка, сорав ва чакъырыв белгилер.

Мен дарсдан къалмажакъман. Акъ булутлар астаракъ тербене. Къычыра, гёче турна сиривлер. Жиелекни ерине етишдик. Биз экев бар эдик. Охув йылны шатлыкъ булан битдиребиз. Гюн яхшы оьрге гётерилген. Мен къаст этип ишлеймен.

Сагъа нече йыл бола? Агьматлар шагьарда яшаймы? Сен Каспий денгизни гёргенмисен? О гелеген сени танышынгмы? Дарсынгы гьазирлеп битдингми? Маккашариплер нече чабакъ тутгъан?

Яшасын загьматчы халкъ! Октябрь байрамгъа макътав! Бу не тамаша ишдир! Яшасын жаныбыздай гёреген Ватаныбыз! Коммунистлени партиясына макътав! Даим де рагьмулу бол! Яшасын яшав, тарыкъ тюгюл дав! Оьзю де бир уллу чартлагъыр!

Тергев диктантлар.

1. Бузулгъанны тизме герек! Тозулгъанны ямама герек! Тар ёлланы генг этме герек! Мунг юреклени шат этме герек!

2. Уьркютме ярамас. Уллу усталыкъ тарыкъ. Гьалиге тутма турайыкъ. Тангала ёлугъарбыз. Ат арбалар булан барарбыз.

3. Мени негер къурлайсыз? Мен этген зат бармы мунда? Нече де къатты адамлар болгъан! Уллубий сагьатына къарады. Ракеталар къарангы кёкню ярыкъ этди.

Гюз.

Муна гюз гелди. Къушлагъа ашама зат аз табула. Аста – аста оьсюмлюклер къуруй, сёне. Бир тайпа къушлар исси якълагъа учалар. Барындан да артда оьрдеклер, къазлар гете. Олар бизде сувлар бузлагъынча туралар. (30 сёз)

Язбашда.

Узакъ къышны юхусундан аювлар уянгъанлар. Уясындан олар бек арыкъ болуп чыгъалар. Анна аюв булан бирче балалары да чыгъа. Порсукълар да юхудан уяна. Эрте язбашда олар гьар даим де оьзлеге азыкъ тапмагъа болмай ва гюзде онгаргъан азыгъын ашайлар. (37 сёз).

Йылны боюнда гечилген материалланы такрарлав.

Яз – емишлени заманы.

Язбаш арив гелди. Къырав салмады. Тереклер тез бюрленди ва чечек ачды. Алча, кюреге, гьармут савулуп битди. Биз емишни кёклюгюнден сююндюк. Емишлер бишгенде, уллулагъа кёмеклешдик. Яз – емишлени заманы.(26 сёз)

Гюнлюк низам.

Эртенлер мен тез тураман. Физзарядка этемен. Таза гьавада жувунаман. Дарсларымны бирдагъы да охуп чыгъаман. Аш да ашап, парахат школагъа бараман. Мен гюнлюк низамны бузмайман.(24 сёз)

Абурлу адам.

Павхан Бектемировна кёп йыллар муаллим болуп ишлеген. Ол хыйлы яшлагъа билим ва тарбия берген. Юртлулары ону кёп сюе ва абурлай. Павхан Бектемировна гьали пенсияда буса да чакъда-чакъда школагъа геле, охувчулар булан ёлугъа, олагъа пайдалы насигьатлар бере. (37 сёз)

Айтывлар.

1. Бел авуртмаса, бежен толмас.

2. Бюртюкге бюртюк къошулса, къап толар.

3. Илму тереги тер булан сугъарылар.

4. Къастлыкъ къала тургъузар.

5. Къалгъан ишге къар явар.

Яшланы гьайы этиле.

Бизин уьлкеде яшланы гьайы яхшы этиле. Янгы школалар, яшлар бавлары, яслилер къурула. Бары да охувчулагъа тегин китаплар бериле.

Бизин юртда да уллу орта школа ишлей. Школада яшлар билим ва тарбия ала. (31 сёз)

Гюзню йыбанчы.

Сентябрь айны он бешинчи гюню. Авлакълар саргъалгъан. Агъачлыкъда, тала – тала болуп саргъылт япыракълар гёрюнмеге башлагъан. Гюзлюк будайлар ер ярып чыгъып геле. Бавланы тереклеринде бишген емишлер гьали де салланып гёрюне. (26 сёз)

Марьям.

Бир гюн Марьям да Нюрьян да тавгъа бара. Марьям оьгюзьемиш терек гёре ва корзинкасына жыймагъа башлай. Нюрьян арекде адашып къала. Ол йылай. Нюрьянны гёзьяшлары агъып геле. Марьям ону къолундан тута ва агъачлыкъдан чыгъара. Яшланы излемеге Закарья да, Ильяс да чыгъа. Яшлар излемеге чыкъгъанлагъа ёлугъа ва юртгъа къайта. ( 47 сёз)

Магьачкъала.

Магьачкъала Каспий денгизни ягъасында ерлешген. Ол гюн сайын оьсе ва гёзел бола. Огъар революционер Магьачны аты къоюлгъан.

Магьачкъалада кёп охув ожакълар, музейлер ва стадионлар бар. Шагьарда Ленинге уллу памятник салынгъан.(30 сёз)

Янгы уьйлер.

Бизин орада ишчилер учун уьч къат уьйлер ишленди. О уьйлеге ишде уьстюнлюк алгъан ишчилер гёчелер. Умукюсюмню анасы Сюйдю де оьзюне гёрсетилген уьйге гёчмеге онгарыла. Бугюн къырда гюзню елли ва салкъын гюню буса да оланы уюнде кёп сююнчлю эди. (40 сёз)

Бёрю ва ит.

Бир керен авгъа чыкъдым. Ит магъа къоянланы къувалар деп токътап тураман. Хыйлы заман гетди. Ит гелмей. О гетген якъгъа багъып астаракъ тербендим. Къарайман, ит де, бёрю де ойнап тура. Бёрю сыртындан ятгъан, ит уьстде. Хыйлы заман къарап турдум.(38 сёз)