Доклад к презентации из опыта работы "Использование интерактивных методов обучения на уроках крымскотатарского языка и литературы"

МБУМ Акъмесджит шеэриндеки «Эшреф Шемьи-заде адлы 42-нджи умумтасиль мектеби»нинъ къырымтатар тили ве эдебияты оджасы Ибраимова Э.Г.

КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ ВЕ ЭДЕБИЯТЫ ДЕРСЛЕРИНДЕ ИНТЕРАКТИВ ШЕКИЛЛЕРНИНЪ РОЛЮ

«Дюнья юзюнде эр адамнынъ олгъаны киби, атта энъ медений сайылгъан халкъларнынъ биле бильмедиги пек чокъ шейлер бардыр. Лякин озь тилини, озь тарихыны бильмеген халкълар артыкъ пек аз къалгъандыр.

Бекир Чобан-заде.

Менимдже бу сёзлер бугуньки кунюмизде озь актуаллигини джоймадылар. Теджрибемиз косьтере ки, ана тилинде лаф этмеген талебелернинъ сайысы йыл-йылдан арта, балаларымыз тасильни рус тилинде алалар, шунынъ ичюн къырымтатар тилини яхшы бильмегенлернинъ сайысы йыл-йылдан арта. Биз, оджалар, бу проблемни, агъыр олса да, чезмек керекмиз.

Сенелер девамында «КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ ВЕ ЭДЕБИЯТЫ ДЕРСЛЕРИНДЕ ИНТЕРАКТИВ УСУЛЛАРЫНЫ КЪУЛЛАНУВ» мевзусы пек актуальдир.

Дерслерге азырлангъанда оджа бойле макъсадлар къоймалы:

1. Талебелерге интерактив усуллары вастасы иле, китапкъа, тилимизге меракъ ве севги ашлав, оларнынъ тиль севиесини арттырмакъ.

2. Зенгин бильгили ве теджрибели шахысларны тербиелемек.

3. Багълы нутукъ узеринде чалышмакъ.

Мувафакъиетли окъутувгъа етмек ичюн, талебелерни фааль чалышмаларынынъ инкишафы устюнде чалышмакъ керек ве бойле макъсадларгъа етмек:

• талебелернинъ дикъкъатыны мевзугъа джельп этмек;

• бильгиге меракъ догъурмакъ;

• тедкъикъ мерагъыны догъурмакъ.

Мешур маарифчи Исмаил Гаспринский язгъаны киби, маариф саасында фааль чалышмагъа тырышмакъ керек:

«Мектепте дерслер ойле алынып барылмалы ки, талебелерде о меракъ догъурсынъ ве олар дерстен кейф алсынлар!».

«Дерслернинъ мундериджесини алмаштырып турмалы. Дерслер ойле алынып барылса, талебелер безмезлер, ёрулмазлар ве эртеси куню де мектепке истекнен келирлер.»

«Эр афта эр бир талебеден кечильген дерслерни сорамалы, берген джевабына коре аля, яхшы я да орта ишаретлери къоймалы.»

Гаспринскийнинъ сёзлери шимдики вакъытта да пек актуальдир ве ана тили оджалары эр бир дерске азырлангъанда бу сёзлени акъылда тутмакъ кереклер.

Окъув фени оларакъ, къырымтатар тили бир сыра вазифелерни беджере. О, къонушув ве эр бир шахыснынъ озь фикирлерини ифаделев вастасыдыр. Онынъ ярдымынен инсаниет тарафындын яратылгъан медениет асабалыкълар огрениле.

Умумтасиль окъув юртларында къырымтатар тилини огретювининъ эсас вазифеси – зенгин бильгили ве теджрибели шахысларны тербиелев, тиль васталарынынъ бутюн чешитлерини менимсев.

Исмаил Гаспринский корьгезме васталары акъкъында яза: «… окъув дерсликлеринде чешит шейлернинъ, айванларнынъ, къушлар ве боджеклернинъ адлары оларнынъ ресимлеринен берабер бериле. Малюм ки, янында ресим олса, бу шейнинъ ады да, онынъ хусусында малюмат да акъылда тез къала.» Эр бир дерсте чешит иш шекиллерни, оюн дакъкъаларны, агъзавий чыкъышларны, иджадий ишлерни, инша-миниатюраларны ве иляхре тешкиль этмек мумкюн.

Земаневий дерслернинъ планлаштырувда чешит интерактив услюплеринен къулланмакъ мумкюн. Бу ишлер талебелернинъ фааллештирювде мустакъиль фикир къабилиетини инкишаф этмесинде ярдым этип, дерслерни меракълы эте.

Тек яхшы ве аля нетиджелерге етмек ичюн дегиль де, озь фенимизге меракъны сакълап къалмакъ ичюн, дерслеримизде актив ве интерактив иш шекиллерини къулланмагъа тырышмакъ керекмиз. Олар оджа тарафындан азыр бильгилерни бермек, талебелер тарафындан акъылда тутып, айтмакъ ичюн ёнетильмегенлер, огренюв процессинде мустакъиль бильги ве алышкъанлыкъларгъа ёнельгендир.

Интерактив окъутув – огретюв, къонушувгъа далув окъутувы, сонъки макъсадыны ве предметнинъ эсас мундериджесини сакълап къалдыра ве дерс кечирювнинъ шекиллерини ве усулларыны денъиштире.

Интерактив окъутувнынъ усулы бирден учь эсас меселени чезе:

1. Огренюв.

2. Коммуникатив-инкишаф этиджи.

3. Ичтимаий-ориентирлев.

Бу усуллар :

• субъектни реализация этмек – огретюв фаалиетининъ тешкиль этювинде субъектив янашмакъ;

• талебелернинъ актив-огретюв фикир юрьсетюв фааллигини шекиллендирмек;

• дерснинъ огретювине меракъны къуветлештирмек;

• дерсте кейфиетли шараитлер яратмакъ;

• окъув материалны монологик шеклинде бермемек ве малюматны дубляж этмемек, чюнки о кечилир менбалардан тапыла биле;

• махсус ыстыла ве малюматны озь-озюнден акъылда тутмакъ;

• талебелернинъ коммуникатив селяхиетлерини чешит шекиллерде ишлетмек мусааде эте.

Интерактив окъутув – педагогиканынъ меракълы, иджадий бир ёнелиши. Интрактив шекиллерни ве усулларны дерснинъ эр бир къысымында къулланмакъ мумкюн.

Окъутув усуллары – окъутув процессинде талебе ве оджанынъ къаршылыкълы тесир шекилини акис олгъан усул ве янашув топлулыгъыдыр. Окъувнынъ земаневий анълылыкъта анъламасы – окъутув процессинде талебе ве оджа арасында къаршылыкълы тесир козьден кечириле, талебелерни муайен бильгилерге алышкъанлыкъларгъа, беджерикликлерге ве къыйметлерге огретюв макъсадларыдыр. Окъутувнынъ биринджи куньлеринден ве бугуньки куньге къадар талебе ве оджа арасында къаршылыкълы тесирнинъ учь шекили уйдурылды, тасдикъланды ве кенъ таркъатылды. Оларны схемаларда косьтерейик.

Берильген схемалардан корюне ки, окъутув усулларны учь умумийлештирильген группагъа больмек мумкюн:

1. Пассив усуллар;

2. Актив усуллар;

3. Интерактив усуллар.

Эр бир усулынынъ озь хусусиетлери бар.

1. Д.Пойанынъ сёзлерине коре «Не къадар яхшы оджалар олса ки, о къадар яхшы усуллар бар».

Пассив усулы. (1-инджи схема) – талебелер ве оджа арасында къаршылыкълы тесир шекили, мында оджа эсас иштиракчи шахыс сайыла ве дерс кетишатыны идаре эте, талебелер пассив динълейиджилер ролюни эда этелер.

Пассив дерслерде оджа ве талебелер арасында багъ – сорав, мустакъиль, незарет ишлер, тестлер ве иляхре шекиллерден ибарет. Педагогик технологияларнынъ ве талебелернинъ окъутув материалнынъ эффектив менимсевине коре, земаневий нокътаи назарындан пассив усулы пек эффектив дегильдир, амма онъа бакъмадан онынъ яхшы тарафлары да бар. Оджа тарафындан дерске енгиль азырлылыкъ ве дерснинъ сынъырлангъан вакъыт черчивесинде окъутув материалнынъ зиядедже бермесини имкян ярата. Бунъа бакъып, чокъусы оджалар бу усулны чокъча къулланалар.

Актив усулы (2-инджи схема) – талебе ве оджа арасында къаршылыкълы тесир шекили, мында оджа ве талебелер дерс кетишатында бири-биринен къаршылыкълы тесирджилердир, талебелер мында пассив динълейиджилер дегиль де, дерснинъ актив иштиракчилердир. Эгер де пассив эсас иштиракчи шахыс ве дерснинъ менеджери оджа олгъан олса, мында исе оджа ве талебелернинъ укъукълары мусавийдир. Чокъусы алимлер актив ве интерактив усуллар арасында мусавийлик ишаретини къоялар, амма олар бири-биринден фаркъланалар. Интерактив усулларны земаневий актив усулларнынъ шекиллери киби бакъып чыкъмакъ мумкюн.

Интерактив усул (3-юнджи схема). Интерактив сёзю инглис тилинден кельген («Inter» – къаршылыкълы, «act» - арекет этмек) – къаршылыкълы арекет демектир, бир кимсенен субет, диалог режиминде булунмакътыр. Дигер сёзлеринен айткъанда, интерактив усулларны актив усуллардан фаркъ эткенде, талебелер тек оджанен кенъ къаршылыкълы арекет этювине ёнеленмегенлер де, бири-биринен ёнеленгендир ве даа да окъутув процессинде талебелернинъ фааллигини арткъач эте. Бойле дерслерде оджанынъ ери талебелер арекетлеринде дерс макъсадларына етмек ичюн ёнеленгендир. Оджа дерснинъ планыны тизгенде (интерактив мешгъулиетлер ве вазифелер, оларнынъ беджермесинде талебе материалны огрене). Демек, интерактив дерслерининъ къурулышында интерактив мешгъулиетлер ве вазифелер ола, талебелер оларны меракънен беджере. Интерактив мешгъулиетлернинъ ве вазифелернинъ фаркълары шунда ки, оларны беджергенде талебелер тек огренильген материалны пекитмейлер де, олар янъы материалны огренелер.

АНА ТИЛИНИ ОГРЕТЮВ УСУЛЛАРЫ:

• Эр бир дерсте лугъат теркибини зенгинлештирюв ишлерини алып бармакъ.

• Метин узеринде чалышкъанда, талебелер ифадели окъумагъа алышмакъ кереклер.

• Эр бир дерсте чешит оюн дакъкъалары, агъзавий чыкъышлар, иджадий ишлер, инша-миниатюралар тешкиль этмек.

• Земаневий дерслернинъ планлаштырувда чешит интерактив услюплерни къулланмакъ. Меселя: «Сенкан», «Ассоциациялар», булмача, ребус, ве иляхре.

ДЕРСЛЕРДЕ ИНТЕРАКТИВ УСУЛ ВЕ ШЕКИЛЛЕРИНИНЪ КЪУЛЛАНУВЫ.

Бир къач йыл девамында амелиятта интерактив усуллар къулланыла. Мен озь дерслеримде бойле интерактив усулларынен къулланам. слайдгъа бакъ.

Шимди исе мен сизинъ дикъкъатынъызны талебелер энъ чокъ бегенген усулларына джельп этмек истейим.

Даа да, къабилиетли талебелернинъ ишлерини, макъалелерини, дерслерде къулланылгъан усулларынынъ нетиджелерини бизлер мектеп «Тувгъан тиль» адлы газетасында нешир этемиз.

Газетамыз 2008 сенесинден берли чыкъа, кечкен сене газетамыз «Цетр детского и юношеского творчества» яш журналистлер джумхуриет «Мой голос» адлы конкурсында иштирак эттип, «Журналистика» саасында сертификат къазанды.

Эр бир усул, талебелернинъ нуткъуны инкишаф эттире, догъру фикир юрьсетмеге огрете.

5-инджи сыныфлардан 8-инджи сыныфларгъа къадар талебелер ара, «Къайсы усулларны сиз бегенесиз?» мевзу боюнджа сорав кечирильген эди. 40 талебе иштирак этти.

Нетиджелерни диаграммада корьмек мумкюн.

Менимдже, оджа, озь амелий теджрибесини талиль этерек, нетидже, хуляса чыкъармагъа, янъы окъутув усулларыны янъыджа къулланмагъа керек. Бу муреккеп эснаста оджа, чешит фенлерден алгъан бильгилерине, шу джумледен къырымтатар тили ве эдебиятыны окъутув усулиетине эсасланмакъ керек.

6