Доклад на тему " Хатын мас"

Улэм актуальноьа:

Былыр эбугэлэрбит хайа мас- от туохха туьалаа5ын чопчу быьаараллара,,билэллэрэ: ас танас эмп-том гына туьаналлара. Дьэ, ол са5аттан биьиэхэ тиийэн кэлбитэ араас туьалаах субэлэр. Ол туьалаах субэлэри илдьэ сылдьан туьанарбыт, дьонно тар5атарбыт наадалаах суол. Экология еттунэн ыраас бэйэлээх бэйэбит уунээйилэрбитин, ийэ айыл5абытын харыстыырга хас биирдии киьи турунуохтаах. Оччо5уна эрэ уйэлэр тухары айыл5абыт чел, доруобай буолуо, дьон оло5ор туьалаах буолуо, дьон оло5ор туьалаах буолуо этэ.

Улэм сыала: Хатын мас туьунан субэлэри уерэтии уонна ырытыы.

Сыалбын ситиьэээри маннык соруктары туруорунабын:

1.Улэбэр сыьыаннаах матырыйааллары, литератураны тумуу.

2. Хатын мас уратытын, уунэр усулуобуйатын уерэтии

3. Маьы туьаныы туьунан субэлэри тумуу

Хатын маьы дьон туьаныыта.

Хатын мас уратыта, уунэр усулуобуйата

Хатын элбэх араастаах буолар – Хотугу полушария5а 70 керунэ, Россия5а 20 керунэ, онтон биьиги Сахабыт сиригэр хатын 7 керунэ уунэр: хапта5ай сэбирдэхтээх хатын, урун хатын, туулээх хатын,ыар5а хатын, хара ыар5а хатын, о.д.а... Ортотунан 80-150 сыллаах буолар, онтон сорох керунэ, холобур, туулээх хатын 250 – 300 сыл олороллор.Хатыннар 20 – 30 м диэри уьууллар. Куех уунээйилэр, ол иьигэр хатын тулалыыр айыл5абытын ыраастыыллар. Хатыннар сииктээх, бадарааннаах уонна кураанах таастаах да почва5а уунэллэр.

Хатын мас эмтэниигэ туьатын туьунан

Ебугэлэрбит хатын мас маьы былыр былыргыттан олох маьа ( дерево жизни) диэн ааттыыыллара. Киьи доруобуйатын харыстыырга уонна ыалдьыбыт доруобуйаны челугэр туьэриигэ кемелеьер мас. Хатын бары чааьын барытын эмтэниигэ туьаналлар: буерун, сэбирдэ5ин, дьуегэтин, туоьунБ чээрэтин, уеьун, хатын уутун, ытар5атын, умайбыт чо5ун.

Субэлэр

Ыалдьыбыт о5ону хатын сиппииринэн баанньыкка сууйдахха, ыарыы тургэнник ааьар

Ебугэлэрбит хатын туоьуттан ыас онорон ыстыыллара, ол иьин кинилэр тиис ыарыытын билбэт этилэр.

Хатын уута киьи дуруобуйатыгар олус туьалаах. Хатын уутун квас, сироп, компот, кисиэл онорорго тутталлар.

Иринэлээх бааска сэбирдэ5ин чараас пленкатын хастаан уурдаххына иринэтин оборон ылар.

Ескетун тебен ыарыйда5ына эбэтэр наьаа сылайабыт буоллаххына,хатыны кууьа5ын.