Доклад темата «Хаппыыста»

МБОУ «Чериктейская общеобразовательная средняя школа им.В.Ф.Афанасьева-Алданского»

Доклад темата «Хаппыыста»

Толордо: 1 кылаас үөрэнээччитэ

Ушницкий Ваня

Салайааччы: Ушницкая Е.П.

Чэриктэй, 2018с.

ИҺинээҕитэ

1. 1. Киириитэ

2. Сүрүн чааһа

• Хаппыыста үөскээһинэ

• Хаппыыста арааһа

1. Практическай үлэтэ

2. Түмүк

Сыала: Хаппыыста туһунан үөрэтии, чинчийии

Соруга: 1. Хаппыыста туһунан матырыйаал хомуйуу

2. хаппыыстаны олордон көрүү

Актуальноһа

Хаппыста элбэх битэмииннээх оҕуруот аһынан биллэр. Кинини сүрдээх элбэх бааһыналарга үүнэ туралларын куоракка баран иһэн көрөөччүм, онтон биһиги нэһилиэкпитигэр бааһына бөҕө баар - олору хаппыыстанан толору үүннэриэххэ сөп дуо? - диэн хоруйга эппиэт көрдүүбут.

Киириитэ

Хаппыыста – киһи күннэҕи аһыыр астарыттан килиэби уонна хортуосканы кытта тэҥнэһэр ас буолар. Кини өлгөм үүнүүлээх, минньигэс, элбэх битэмииннээх оҕуруот аһа. С битэмиинэ лимоннааҕар уонна мандариннааҕар элбэх. Хаппыыста сэбирдэҕинэн итиигэ буспут дьону, аһаҕас бааһы, куртах бааһын эмтииллэр. Сүрдээх элбэхтэ күннээҕи аһылыкпытыгар туттабыт: салаатка, мииҥҥэ, соркуойга, бэрэскигэ туттуохха сөп. Хаппыыстаны тууҺууллар кыһыҥҥыга хаһааналлар. Суорта элбэх буолар – белокачанная, цветная, брокколи, кольраби, савойская, пекинская.

Хаппыыстаны үүннэрэргэ сиэмэнэн ыһыллар, онтон биһиги бу үлэбитигэр сүрэҕин үүннэрэн кыра хаппыыста оҕолорун ылыахха сөп эбит диэн үөрэттибит.

Сүрүн чааһа.

Биһиги нэһилиэкпит биир саамай кэрэ айылҕалаах нэһилиэктэртэн биирдэстэрэ буолар. Ол курдук Чэриктэй нэһилиэгэ Алдан эбэ уҥа биэрэгэр 1955 сыллаахха тутуллан, дьон-сэргэ олохсуйан, билигин 500-чэкэ нэһилиэнньэлээх. Нэһилиэк олохтоохторо сүрүннээн тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктаналлар. Онтон мин сүрүннээн хаппыыста олордуутугар тохтуохпун баҕарабын. Бааһына бөҕө кураанах куура - хата турар. Бу бааһыналары толору хортуоска, хаппыыста ыһан үүннэрэн көрүөххэ сөп.

Хаппыыста диэн тыл древнеримскэй капутум диэн тылтан тахсыбыт төбө диэн переводтанар. Кырдьык да хаппыыста киһи төбөтүгэр майгынныыр оҕуруот аһа. Аан бастакы хаппыыста туһунан үөрэппит киһи Древнэй Грецияҕа Теофаст диэн киһи. IX үйэ саҕаланыытыгар нуучча сиригэр кэлбит. Хаппыыста 91% ууттан турар. Александр Македонский сэриилэһэ барыахтарын иннинэ саллааттарын хаппыыстанан аһатар эбит: кини кыайыылара саллааттара хаппыста сиэннэр күүстээхтэр диэн саныыра.

Практическай үлэтэ.

Хаппыыста ордугун холодильникка уон күн туруоран, холодильниктан ылан уонча күн сылаас сиргэ салапаанынан суулаан туруорбуппут. Хаппааста сэбирдэҕин быыһыттан кыра хаппыыста оҕолоро тахсыбыттарын көрөн, тус-туспа араартаан иһиккэ уу кутан силис таттара уурбуппут. 5-6 күнүгэр силис тахсан буорга үүннэрэ олоттубут. Биһиги хаппыыстабытыттан 7 хаппыыста оҕотун ыллыбыт. Оччоҕуна өскөтүн кыһын устата хаппыыста сүрэҕин ынахха биэрбэккэ манныык үүннэрэн элбэх үүнүүлээх хаппыыста бөҕөтүн ылыахха сөп эбит. Быйыл сайын рассаадаларбытын бааһынаҕа хортуосканы кытта үүннэрэн кэтээн көрүөхпүт.

Түмүк:

Бу үлэбэр мин хаппыыста сиэмэттэн эрэ буолбакка сүрэҕиттэн эмиэ үүнүөн сөптөөҕүн биллим. Киэҥ нэлэмэн бааһыналарбыт хаппыыстанан туолара буоллар төһөлөөх элбэх өлгөм үүнүүнү ылыахпыт этэй. Бу үлэбин салҕыы чинчийэн, үөрэтэн, кэтээн көрүөм.

.

Туһаныллыбыт литература

1. Сидоров Б.И., Тяптиргянов М.М. Пресноводные рыбы, земноводные и пресмыкающиеся Якутии: Бичик, 2004.-64с.,

2. Животные Якутии: энциклопедия/сост н.П. Андросова, А.Д. Попова.-Якутск:Бичик, 2016.-184