Доклад учителя родного языка и литературы

Авар мацIалъул ва адабияталъул гIадатиял гурел дарсал

ЦеберагIи.

Гьаб буго авар мац1алъул ва адабияталъул г1адатиял гурел дарсазул конспектаздасан г1уц1араб методикияб разработка. Гьаб разработкаялда кьун руго авар мац1алъул: «Прилагательное» 10 класс, «Тайпа цоял членал» 8 класс, «Частицаби» 7 класс, ва адабияталъул г1адатиял гурел дарсал: Ф.Г1алиева «Кини» 9 класс, Фазу Г1алиева «Маг1арулав» 6 класс. Г1емер бат1и-бат1иял руго дарс г1уц1улел къаг1идаби. Гьел г1емераздасан цо-цоял руго гьал конспектазда кьун. Муг1алималъ дарсал г1уц1ун руго творческияб къаг1идаялъ, к1удияб к1вар буссинабун буго росдал, районалъул ва республикаялъул тарих лъазабиялде.

Авар мац1алъул дарсазда муг1алималъ т1орит1улел руго бат1и-бат1иял х1аял, разборазул минуткаби, х1ухьбахъиялъул лах1затал. К1удияб махщалида пайда босулеб буго раг1икъот1алдаса. Раг1икъот1алъ кумек гьабулеб буго цебе малъараб материал такрар гьабизеги ц1ияб дарсил тема рагьизеги.

Авар адабияталъул дарсазда муг1алималъ к1удияб къаг1идаялда к1вар буссине гьабун буго ц1алдохъаби т1убараб идеябгун тематикияб ва сипатияб анализал гьарун ругьун гьариялде, аслиял багьадурзабазул сипатал рагьиялде.

Дарсида бат1и-бат1иял къаг1идаби х1алт1изаризе муг1алималъе кумек гьабула компьютералъ ва проекторалъ. Щибаб г1адатияб гуреб дарсалъе г1уц1ун руго слайдал. Гьез кумек гьабула муг1алималъе дарс мух1канго ц1алдохъабазда бич1ч1ине гьабизе. Дарсил конспектазда хадур муг1алималъ кьун руго пайда босизе бегьулел тестал ва контролияб х1алт1и.

Муг1алимзабазе методикияб кумек гьаби, дудаго лъалеб цогиязда малъи буго гьаб разработкаялъул аслияб мурад.

Мун ватани творческияб къаг1идаялъ х1алт1улев муг1алим, дуе рес буго муг1алимасул пикраби дурго методикаялда дандекквезе.

Авар мац1алъул г1адатияб гуреб дарс. №1.

Тема: Прилагательное.

10 класс.

Дарсил мурад:
1.Прилагательноял такрар гьари ва гьезул х1акъалъулъ ц1алдохъабазе щвараб лъай щула гьаби.
2. Предложениялда ва раг1абазул дандраязда жаниб прилагательное х1алт1изабун бажари.
3. Нилъер Ват1аналде, вижараб ракьалде, гьелъул т1абиг1аталде рокьи бижинаби, рух1ияб рахъ бечед гьаби. Эбел-инсул адаб гьаби.
Дарсил алатал: компьютер, проектор, слайдал, Ш. Ханакаевасул кеч1 «Салам», 6-7 классалъул авар мац1алъул т1ехь, карточкаби, кроссворд, дидактикияб материал.

Доскаялда хъвай-хъваг1ай:

Аралда нилъеца туманк1 реч1ч1ани,

Бач1унелъ нилъеда г1арада реч1ч1ула (халкъияб аби).

Дарсил ин:

1. Байбихьи.

Биччала Ш. Ханакаевасул кеч1 «Салам». Кеч1 ах1ила лъималазги учителасги цадахъ. Салам кьела ц1алдохъабазеги гьалбазеги.

1. Кроссворд:

1. Предложениялъул бет1ераб член щиб? щив? щий? щал? абурал суалазе жаваблъун бач1унеб, жинца предметги бихьизабулеб…

2. «Маг1арулал», «Къункъраби» абурал асаразул авторасда ц1ар.

3. Абиялъулъ жал бат1иял, маг1наялъул рахъалъ цогоял ялъуни маг1на г1агарал раг1аби ккола …

4. Мац1алъулъ ругел киналго раг1абазда абула …

5. Абиялъулъ ва хъваялъулъ релълъарал, амма жидер маг1на бат1иял раг1абазда абула … ( Масала: нус-нус, мац1-мац1)

6. Предметалъ гьабулеб ишги бихьизабулеб, щиб гьабулев? абураб суалалъе жаваблъунги бач1унеб каламалъул бут1а щиб?

7. Ц1адаса …

8. Цоцазе г1аксаб маг1на бугел раг1аби ккола ….

9. Кинаб? кинав? кинай? абурал суалазе жаваблъун бач1унеб предложениялъул член щиб?

10. К1иго яги чанго чиясул к1алъай буго …

11. Муг1алим абураб раг1и г1урус мац1алда буго …

12. Г1. Шахтамановасул «Халкъалъул ццин» абураб асаралъул аслияв багьадур ….

13. Бахчараб дандекквей сунда абулеб?

14. Глагол г1емерисеб мехалъ кинаб предложениялъул член кколеб?

Такрар гьаби:

Прилагательное сунда абулеб?

Мисал бачине гьабила.

Кинал граммматикиял г1аламатал прилагательноялъул нужеда лъалел?

Лъай щула гьабиялда т1ад х1алт1аби:

Х1алт1аби х1аял.

1. Шаразда жанир х1алт1аби лъела.

А) Гьал раг1аби авар мац1алде руссинаризе:

Красивая-берцинай,

Лисья – царалаб,

Кирпичный – кирпичалъулаб,

Гьал прилагательноязда гьоркьоб бугеб бат1алъи щиб?

Б) Бит1унхъвай такрар гьаби:

Бат1и-бат1ияб, кант1огьилаб- гьал прилагательноял кин хъвазе кколел?

Гьабила х1асил.

1. Физминутка.

Щуго килищ, цох1о квер,

Босе гьудул, босе гьаб.

Анц1го килищ, цох1о зар,

Босе тушман, босе гьаб.

1. Прилагательноязул морфемияб разбор гьабила.

Берцинаб, кант1огьилаб.

1. Класс бикьула к1иго группаялде, ц1алдохъабазухъе кьола карточкаби баг1аралги т1огьилалги. Карточкабазда ругел раг1абазе синонимал ва антонимал хъвазе ккола гьез.

Берцинав – гьайбатав – сурарав,

Лъик1аб- ц1акъаб – квешаб,

Ч1ег1ераб - бец1аб – хъах1аб,

Аваданаб г1умру – эркенаб – рагъулаб.

1. Ахирал лъезе.

2. Раг1абазул дандраял ургъизе.

Класс абураб раг1игун

1. Т1охьодасан х1алт1и.

2. Х1алт1и 1, гьумер 69.

3. Предложениялъул т1убараб синтаксисияб разбор гьабе:

Инсанасе ракълилаб г1умру бокьула.

1. Эпиграфалде к1вар кьела.

1. Т1абиг1аталде сапар.

1. Коч1олъ прилагательноял ратизе.

Къо щвела борхатаб хъахIилаб зодихъ,

ХъахIаб къункъра лъугьун дунги паркъела.

Гьелъул гьаркьидалъун ракьалда тарал,

Киналго нуж, вацал, дица ахIила.

1. Дарсил х1асил гьабила.

2. Рокъобе х1алт1и: гьит1инаб сочинение хъвазе «Нижер росдал бах1арзал».

Авар адабияталъул г1адатияб гуреб дарс. № 2.

Тема: Ф. Г1алиева «Кини».

9 класс.

Дарсил мурад:
1.Асар пасих1го ц1алиялъул даража борхизаби.
2. Т1убараб идеябгун тематикияб анализ гьабун ругьун гьари. Сипатиял раг1аби ратун ругьун гьари.

3. Нилъер Ват1аналде, вижараб ракьалде, гьелъул т1абиг1аталде рокьи бижинаби, рух1ияб рахъ бечед гьаби. Эбел-инсул адаб гьаби.

Дарсил эпиграф:

«Бокьула, бокьула дир гьит1инаб халкъ,

Бокьула, бокьула дир к1удияб халкъ» ( Р.Х1амзатов).

Дарсил план:

1.Дарсиде х1адур гьари.

2. Рокъобе кьураб х1алт1ул хал гьабила.

3.Ц1ияб дарс.

4.Дарс щула гьаби.

5. Дарсил х1асил.

6.Рокъобе х1алт1и.

Дарсил ин:

1.Дарсиде х1адурлъулеб лах1зат.

2.Рокъобе кьураб х1алт1ул хал гьабила.

3.Ц1ияб дарс.

Учителасул калам:

- Лъимал, нилъеца ц1алана Ф.Г1алиевалъул «Кини» абураб асар, жакъа нилъеца гьабизе буго гьелъул т1убараб идеябгун тематикияб анализ.

Автор: Фазу Г1алиева. Тайпа: эпос. Жанр: хабар.

Библиография: 1985 сон «Гьудуллъи» журналалда. Тема: К1удияб Ват1анияб рагъул тема. Руччабазул бах1арчилъиялъул, къох1ехьеялъул, рагъул магъалоялъул бак1лъиялъул х1акъалъулъ бицунеб буго асаралъулъ.

Проблема : К1удияб Ват1анияб рагъул суал, ч1ужуг1аданалъул бах1арчилъиялъул суал, г1умрудул чвахи киданиги къот1уларин абураб суал.

Сюжетияб мухъ:
Экспозиция: Фазул рак1алде щвеял. Гьей яч1ин.

Завязка: киниялда берч1вай, рагъ байбихьи.

Кульминация: киниги баччун рагъда вас хварай Халун базар бакьулъан х1инкъич1ого нечоч1ого къокъин. Х1алуцараб 1943 сон.

Развязка: Рагъда хадуб 1 бертин Халуница Т1айгибие Меседо ячунеб.

Эпилог: Меседоеги Т1айгибиеги вас гьави.

Аслияй багьадур: Халун.

Идея: г1умрудул чвахи киданиги гьоркьоб къот1изе гьеч1еблъи. Г1умру хвалдаса къуватаб бук1ин, гьеб я рагъалда, я цоги балагьалда гьоркьоб къот1изабизе к1олареблъи.

Асаралъул мац1 буго бечедаб, пасих1аб, сипатиял раг1абаз бечед гьабураб.

Асаралъулъ дандч1вала монологал, диалогал, пейзажал.

4.Щула гьаби.

-Лъимал, нилъеца асаралъулъ ратизе руго сипатиял раг1аби. Ратизе руго монологал, диалогал, пейзажал, Халунил образ рагьулеб бак1.

5. Дарсил х1асил.

6. Рокъобе х1алт1и.

Хабар пасих1го ц1ализе, асаралъул анализ лъазабизе.

Тестазулаб х1алт1и

1. Гьаб асаралъул ц1ар бице.

Гьеб бук1ана жеги Ват1ан унго-унгояб ц1адулъ бугеб к1икъоялда лъабабилеб соналъул их. Кинабго хисараб г1адин…., базарги.

А. «Даргиязул ясал»

Б. «Дир Дагъистан»

В. «Кини»

Г. Лъаларо

2. «Кини » абураб асаралъул жанр ва автор баян гьабе.

А. Поэма А. Расул Х1амзатов

Б. Хабар Б. М.Мух1амадов

В. Къиса В. Фазу Г1алиева

Г. Лъаларо Г. Машидат Гъайирбекова.

3. «Кини» абураб асаралъул аслияв багьадур щив кколев?

А. А.Гъапуров

Б. Живго автор

В. Ц1. Х1амзат

Г. Лъаларо.

4. «Кини» абураб асаралъул тема бице.

А. Ват1аналъул тема

Б. Рахьдал мац1 гьеч1они, гьеч1о миллат, гьелъул маданият, рух1ияб бечелъи.

В.Маг1арулазул рук1а-рахъиналъул тема

Г. К1удияб Ват1анияб рагъул тема, руччабазул бах1арчилъиялъул, къох1ехьеялъул, рагъул магъалоялъул бак1лъиялъул тема.

5. Сунда абулеб темайилан?

А. Художествияб асаралда жиндир х1акъалъулъ бицен гьабулеб жоялда.

Б) Асаралъул г1уц1иялда.

В) Асаралда жанир лъугьа-бахъинал цо тартибалда рихьизариялда

Авар мац1алъул г1адатияб гуреб дарс. № 3.

Тема: Тайпа цоял членалгун предложениял.

8 класс.

Дарсил мурад: 

1.Предложениялъул тайпа цоял членазул х1акъалъулъ баянал кьей, гьел г1ат1ид гьари.
2.Тайпа цоял членал ратизе, цогидал предложениялъул членаздаса гьел рат1а рахъизе бажари щвезаби, к1алзул, хъвавул каламал церет1езари, разборал гьариялъул бажари камил гьаби, г1акълу бег1ери, нилъер Ват1аналде, вижараб ракьалде, гьелъул т1абиг1аталде рокьи бижинаби, рух1ияб рахъ бечед гьаби.

Дарсил алатал: компьютер, презентация, дарсил эпиграф,
Дарсил ин:

1. Класс дарсиде х1адури.

- Рорч1ами, хириял ц1алдохъаби. Дун ккола гуниязул гимназиялъул авар мац1алъул муг1алим Гъаирбекова Аминат Элмирзаевна. (1 слайд)

Дарс байбихьизе бокьун буго коч1ол мухъаздасан:

Т1олго вацлъиялъего

Умумуз ирслъун тараб,

Кьолеб буго нужее

Маг1на гъваридаб салам!

Лъик1 щварал маг1арулал,

Авар мац1алъул гъасде,

Лъик1 рач1арал ракьцоял

Бокьулеб гьаб сверуде.

Салам гьалбадериде

Гор сверуде рач1арал

Умумузул г1адатги

Г1амалги чорхолъ бугел!!!

Дарс байбихьилалде бокьилаан нилъер дандч1вай гьимиялдасан байбихьизе.

Гьимулаго бакъ г1адаб,
Рогьалилъ гьогьен г1адаб,
Къечарасе лъим г1адаб,
Ассаламу г1алайкум!!! (2 слайд)

2.Дарсил мурадал рицина (3 слайд)

3.Лъимал, рач1а араб материал рак1алде щвезабин ( материал такрар гьаби)

Х1ай «Г1акъилалги ц1одоралги»

4. Разборазул минутка. Доскаялда х1алт1и.

Фонетикияб разбор гьабе: гьалбал

Морфемияб разбор гьабе: гьудуллъи.

Морфологияб разбор гьабе: эбел

5.Предложениялъул т1убараб синтаксисияб разбор гьабе щибаб командаялъ

(слайд 6)

Дагъистаналда руго муг1рул, щобал, ахал, хурзал.

Муг1рул, щобал, ахал, хурзал абурал раг1абазе бач1уна щал? абураб суал, ва гьел руссунги руго руго абураб раг1иялде, ай сказуемоялде.

Муг1рул, щобал, ахал, хурзал абурал раг1аби кинал предложениялъул членал кколел? (Тайпа цоял членал.)

- Гьаб предложениялда жанир кинал предложениялъул членал ккун ругел тайпа цоял членаллъун ?

6. Ц1ияб тема.

Дарсил тема: Тайпа цоял членал ( слайд 7)

- Рагье, лъимал, тетрадал, хъвай жакъасеб къо-моц1, дарсил тема.

-Кинал предложениялъул членазда абулеб тайпа цоял членал абун ?

Тайпа цоял членал абула предложениялда жанир жал цого суалалъе жаваблъунги рач1унел, цого раг1уда маг1наялъул рахъалъ рухьун ругел членазда.

- Лъимал, рач1а г1урус мац1алда тайпа цоял членазе баян кьезин.

Однородные члены предложения - это члены предложения, которые отвечают на один и тот же вопрос, являются одним и тем же членом предложения и относится к одному слову.

- Лъимал , предложениялъул тайпа цоял членал подолежащеялищ кидаго рук1унел ? Нужеда кин кколеб?

Предложениялда жанир тайпа цоял членаллъун рук1ине бегьула: предложениялъул бет1ералги бет1ерал гурелги членал:

подлежащее, сказуемое, бит1араб дополнение, хъвалсараб дополнение, определение ва х1ал ( слайд 8)

Дагъистаналда руго муг1рул, щобал, ахал, хурзал.
( Таржама гьабизе) ( слайд 9)

1. Тайпа цоял сказуемоял
   1). Гьелъул даражаялде бахунеб цогидаб асар дида раг1ич1о, бихьич1о, лъаларо.
   (Ч. Айтматов)
   2). Школалъул залалда ц1алдохъаби рекерана, к1анц1ана, расандана.

( слайд 10)

1. Тайпа цоял бит1арал дополнениял

1) Бокьула мун дие, бокьула г1умру,
Дур кьог1лъи, гьуинлъи, хъач1лъи, недегьлъи. (А. А.)
2). Ват1аналъул г1ат1идал авлахъал, ч1ах1иял рохьал, рорхатал муг1рул, гьалагал г1орал, гъваридал х1орал рихьизе рокьула дие ( слайд 11 )

4. Тайпа цоял хъвалсарал дополнениял

1). Аск1ове щваравго, дун валагьана Г1алихъ, Давудихъ, Мах1амадрасулихъ.

( слайд 12)

5. Тайпа цоял определениял

1). Баг1аралги, хъах1алги, хъах1илалги т1угьдузул ц1ун руго нижер муг1рул.

2). Г1урул раг1алда хъах1аб, ч1ег1ераб, нак1к1уяб caли бук1ан ( слайд 13)

6. Тайпа цоял х1алал

1). Мичурнница кагътал хъвалаан Америкаялде, Китаялде, Франциялде.

2). Радал, бакъанида, къалъул г1ужалда,

Мун къват1ие якки къала каранда. (М.)

3). Берцинго, х1еренго, тамахго абураб раг1и гьоц1олъун лъугьуна г1адамасул рек1елъе.

( слайд 14)

Воре, ц1але, ц1але, ц1але, дир ц1одор,
Ц1ияб Ват1ан т1егьазабе, берзул нур. (Ц1.Х1) ( слайд 15 )

Цо-цо предложениязулъ цого раг1и чанго нухалъ такрарлъун бук1уна. Гьедин такрарлъарал раг1аби тайпа цоял членал кколаро.

7.Х1ухьбахъиялъул минут:
Рорхе кверал киназго,
свак чучизе, черх бит1изе,
чундул г1адин сах рук1ине.
Свак чучана, черх бит1ана,
чундул г1адин сах хут1ана ( слайд 16)

8. Т1охьодасан х1алт1и: х1алт1и- 114 ( слайд17)

9. Тема щула гьаби. Проекталъулаб х1алт1и ( слайд 18)

10. Дарсил х1асил, рокъобе т1адкъай:

Газет – журналаздаса тайпа цоял членалгун ругел предложениял хъван росизе

( слайд 19)

11.Дарсил эпиграф:
Ц1уне маг1арул мац1, гьеб нилъер иях1!
Ц1уне маг1арул мац1, гьеб нилъер намус!
Ц1уне маг1арул мац1, гьеб нилъер рохел!
Ц1уне маг1арул мац1 бищун хирияб!
Айшат Саидовна ( слайд 20)

12. Къиматал лъела.

Ккун квералгун, маг1арулазул гимн ах1ила ( слайд 21)

Авар мац1алъул г1адатияб гуреб дарс. № 4.

Тема: Частицаби. Частицабазул группаби. 7 класс.

Эпиграф дарсил:

Г1агараб авар мац1.

Дир кинабго бечелъи, кинабго хазина, дир дарман, дир гьаракь.

Дуца, квер кьун, вит1ана дун гьит1инаб росулъа к1удияб дунялалде.

Мун кидаго дунгун буго. Кинидахъ дица къабул гьабураб дур коч1ое кидаго дун хисич1о.

Дир рек1елъ ц1а бакизе, г1уч1ал росизе, дун дур мадугьалихъе ине ккеч1о.

(Расул Х1амзатов).

Дарсил мурадал:

1.Ц1алдохъабазе частицабазул, гьезул группабазул баян кьей. Х1алт1абазул кьуч1алда щула гьаби.

2. Морфология такрар гьаби.

3. Вижараб ракьалде, гьелъул т1абиг1аталде рокьи бижинаби. Гьеб ц1унизе ккеялде лъимал рач1инари.

Дарсил план:

1. Дарсиде х1адур гьари.

2.Союзал такрар гьари. Рокъобе кьураб х1алт1ул хал гьабила.

3.Ц1ияб дарс.

4.Щула гьаби.

5. Дарсил х1асил.

6.Рокъобе х1алт1и.

Дарсил ин:

1. Дарсиде х1адур гьари.

2.Союзал такрар гьари. Рокъобе кьураб х1алт1ул хал гьабила.

3.Ц1ияб дарс.

Учителасул калам:

Гьал раг1абазда гьоркьоб бугеб бат1алъи щиб?

Ва, жеги, гьединго, амма, я, ялъуни, яги, унго, -дай, -цин,- илан, -йилан, -гун, -х1а, -ха,-гицин, -го, -ги, гуро, цо, ле. хун (1 слайд)

Ц1алдохъаби: «Ва, жеги, гьединго, амма, я, ялъуни –ккола союзал. яги, унго, -дай, -цин,

-илан, - йилан, -гун, -х1а, -ха, -гицин, -го, -ги, гуро, цо, ле, -хун -ккола частицаби. Частицабаз раг1абазул яги раг1абазул дандраязул маг1набазе т1адеги бат1и-бат1иял кьерал кьола. Жидерго т1убараб лексикияб маг1на гьеч1олъиялъ суал лъоларо, предложениялъул членлъунги рук1унаро. Масала: унго космонавтищ нилъехъе вач1унев вугев? Расул, мунищ вук1арав? Бачея, гьудул нохъода хут1аразул бакъан. Предложениялда жаниб жидеца т1убалеб хъулухъалде балагьун, цо-цо раг1аби рук1ине бегьула, частицабилъунги,союзаллъунги,суффиксаллъунги,т1убараб маг1наялъул предложениялъул членаллъунги. Мисалал :
цараца цин г1анк1у ани, хадуб х1елекоги ина (х1ал)
Царацацин гуродай дур г1анк1у араб? (частица)
Я кьурде, Муса, я кеч1 ах1е (союз)
Ах1ея,Муса кеч1( частица)

Асиятги Асмаги гьудулзаби руго (союз)
Асмаги ц1алдезе ц1акъай йик1ун йиго (частица)

Жиб нахъе рехунилан, раг1ул яги предложениялъул аслияб маг1наялъе мукъсанлъи кколеб гьеч1они, гьеб жо ккола частица: кколеб бугони, гьеб бук1уна я предложениялъул членлъун, я союзлъун, ялъуни суффикслъун.

Масала: Бачея, гьалмагъ, бихьизе дурго машина.
Боц1иги лъик1аб бук1ун буго гьазул.
Гьоболас кванида кверцин хъван батич1о.

Частицабазул к1варалде балагьун, гьел рикьула 2-го группалде:

модальниязде ва цитатиязде.

А) Гьикъул маг1на кьолел (унго. Унгойищ) –ищ,-йищ, -нигищха
б) ах1ул ( щиб ле)
в) ишараялъул ( гьале, гъоле, доле. Гьабеле, гъобеле.)
г) щаклъиялъул (-дай,-дайха)
гъ) дандекквеялъул (-г1ан, -г1анаб,-г1адаб)

Гь) к1вар кьун, бат1а гьабиялъул (-го,-цин,-ги,-ни,-яли,-х1о,-х1и,-ниги,--гицин,
Г1) гьедиялъул- -х1а
д) улъиялъул ( у)
е) баянлъи гьеч1олъиялъул ( цо)
ж) г1урхъи ч1ваялъул (г1иц1го,цох1о)
з) т1алаб ва жаваб тамах гьабиялъул (-ха,-а)

Цитатиял частицаби:
-ан, -ян, -илан, йилан.

4.Щула гьаби.

Х1алт1и- №1,2,3.

5. Дарсил х1асил.

6.Рокъобе х1алт1и: 79-80 параграфал, х1алт1и- № 4,4

Авар адабияталъул г1адатияб гуреб дарс. № 5.

Дарсил тема: Фазу Г1алиева «Маг1арулав»

Дарсил мурадал:

1.Кеч1 пасих1го ц1алиялъул даража борхизаби.

2. Т1убараб идеябгун тематикияб анализ гьабун ругьун гьари. Сипатияб анализ такрар гьаби.
3. Нилъер Ват1аналде, вижараб ракьалде, гьелъул т1абиг1аталде рокьи бижинаби, рух1ияб рахъ бечед гьаби. Эбел-инсул адаб гьаби.

Дарсил алатал: интерактивияб хъарщи, компьютер, понц1ераби, гъот1ол сурат.

Дарсил тайпа: ц1ияб лъай кьеялъул дарс.

Дарсил план:

1.Байбихьи.

2.Понц1ерабазда жанир ругел суалазе жавабал кьей.

3.Раг1икъот1 ц1езаби.

4.Цебеккун малъараб материал такрар гьаби.

5.Ц1ияб дарс бицин.

6.Дарс щула гьаби.

7. Рокъобе х1алт1и.

8. Дарсил х1асил гьаби.

1.Байбихьи (Шамиль Ханакаевасул «Салам » кеч1 ах1улаго, байбихьула дарс.)

2.Лъимал, жакъа нилъеца ч1езе буго гъвет1. Гьеб буго г1ажаибаб лъаялъул гъвет1. Кинаб нужеца лъай бихьизабилеб, гьелда бараб бук1ине буго нилъер гъвет1. Гъвет1 ч1езе санаг1атаб бак1 батизе ккола. Бак1 балагьизе буго нилъеца. Гьеб батизе ккани, нужеца суалазе жавабал кьезе ккола. Гьел суалалги руго понц1ерабазда жанир.

1.Нилъер Ват1ан щиб ?

2.Нилъер районалда ц1ар щиб?

3.Нилъер росдаде ц1ар щиб?

Гьанже нилъеца гъвет1 ч1езе буго. Нилъеца гьеб ч1езе буго Дагъистаналъул Казбек районалъул Гуни росулъ.

3. Раг1икъот1(4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15 слайдал)

1.Инсанасул рек1ел х1ал, предметазул сипат-сурат баян гьабизе хъвалсараб маг1наялда х1алт1изабараб раг1и, «бахчараб дандекквей» ккола….(метафора)

2. Коч1олаб каламалъулъ, цого рагьукъал гьаркьал такрарлъун, лъугьунеб дурусаб чвахиялда абула … (аллитерация)

3.Г1. Шахтамановасул «Халкъалъул ццин» абураб асаралъул аслияв багьадур …(Заг1ал)

4. «Халкъалъул ццин» абураб асаралъул авторасде ц1ар …(Г1умарх1ажи)

5.Ц1адаса Х1амзатил асар «Гъалбац1ги ….» (г1анк1ги)

6. Хъвай-хъваг1ай бижун хадуб бижараб, жиндир авторги вугеб кагътида хъвараб художествияб калам ккола … (адабият)

7. Бег1ераб раг1ул устар, кицабиял алфазазул автор Инхоса …(Г1алих1ажияв)

8. Асаралъул аслияб пикру, хъвадарухъанас жиндирго аслияб суалалъе кьураб жаваб ккола … (идея)

9.Художествияб асаралда жиндир х1акъалъулъ бицен гьабулеб жо ккола… (тема)

10.Загьруги кьун хвезе гьавурав шаг1ир, Ругъжаса …(Эльдарилав)

11.Рак1гъеялъе, анищал-хьулал рагьиялъе, малъа-хъваязе г1оло ургъун бахъараб лъугьа-бахъиназул х1акъалъулъ халкъалъ харбидалъун бицунеб асар ккола…(маргьа)

Учитель: Гьанже, лъимал, т1аса гъоркье кинаб раг1и лъугьараб? Гьеб буго нилъер жакъасеб дарсил тема.

Нилъеца гъвет1 ч1езе гвенд бухъана. ( 19 слайд)

4.Цебеккун малъараб материал такрар гьабила.

Рак1алде щвезе гьабила Ф.Г1алиевалъул творчество.

1-2 ц1алдохъанас бицина Ф.Г1алиевалъул творчество маг1арул мац1алда, 1-2 ц1алдохъанас таржама гьабила, бицина г1урус мац1алда. (20-28 слайдал)

Гъвет1 ч1езе бугеб ракь беэн гьабуна. (29 слайд)

5.Ц1ияб дарс.

Суратазул кумекалдалъун лъимал жалго т1амила тема рагьизе (30,31,32 слайдал)

Нилъеца гъвет1 ч1ана. (33 слайд)

Муг1алималъ Фазу Г1алиевалъул «Маг1арулав» абураб асар пасих1го ц1алила. Асаралъул тема, проблема, идея батила.

Учитель: Фазу Г1алиевалъул «Маг1арулав» абураб коч1ол тема буго Даку Асадулаевасул кеч1 ах1изе бугеб гьунаралъул тема. Даку Асадулаевасул кеч1 ах1изе бугеб гьунаралъ шаг1иралъе гьабулеб бугеб асаралъул бицунеб буго коч1олъ.

Проблема щиб жо кколеб, лъимал?

Проблема ккола авторас жиндирго асаралъулъ борхулеб бугеб суал. «Маг1арулав» абураб коч1олъ Фазу Г1алиевалъ борхулеб буго маг1арул сариналъул пасих1лъиялъул, камиллъиялъул ва гъварилъиялъул суал.

Идея щиб жо кколеб, лъимал?

Фазу Г1алиевалъул «Маг1арулав» абураб коч1ол идея буго маг1арул сариналъул пасих1лъи, пикруялъул камиллъи ва гъварилъи нилъеца ц1унизе ккей. Д.Асадулаевасул кеч1 ах1изе бугеб гьунар нилъеда к1очене бегьуларо, гьеб нилъеца ц1унизе ккола.

Лъимал, нилъер гъвет1 к1удияб г1уна.

Релаксация .

1-3 минуталъ Д.Асадулаевас ах1улеб коч1охъ г1енеккила ( 35 слайд)

6. Дарс щула гьаби.

Т1адкъай 1. Ц1алдохъабазда кеч1 ц1ализе гьабила.

Т1адкъай 2. Коч1ол сипатияб анализ гьабила.

7. Дарсил х1асил гьаби.

Щиб жакъа нужеда лъараб?

Дарс бокьарабищ нужее?

Кинаб т1адкъай бищунго бокьараб?

Хъорщода гъот1ол сурат. Лъималаз берцинал раг1аби абила. Гъвет1 т1егьала (41 слайд).

8.Рокъобе х1алт1и кьела: Фазу Г1алиевалъул «Маг1арулав» абураб коч1ол 7 куплет рек1ехъе лъазабизе.

Контролияб х1алт1и.

1. Фазу Г1алиевалъул «Маг1арулав» абураб асаралъул жанр ва автор бице.

2. «Маг1арулав» абураб асаралъул аслияв багьадур щив кколев?

3. Фазу Г1алиевалъул «Маг1арулав» абураб асаралъул тема щиб кколеб?

4. Фазу Г1алиевалъул «Маг1арулав» абураб асаралъул идея щиб кколеб?

5. Дандекквей сунда абулеб?

Литература

1.А.Гь. Х1амзатов . Авар мац1 6-7 классазе- Мах1ачхъала,

Мах1ачхъала НИИ педагогикаялъул издательство 2008.

2.М.М Муртазаг1алиев, А.М.Муртазаг1алиев. Авар мац1 8-9 классазе.

Мах1ачхъала НИИ педагогикаялъул издательство 2011.

3. Б.Г.Испагиева, М-Р.Х1айбулаев, Н.М-Р.Х1айбулаева. Авар адабият.6 класс.

Мах1ачхъала НИИ педагогикаялъул издательство 2006.

4.Г1.Г1абдурах1манов.Ч.Мажидова. Авар адабият.9 класс.

Мах1ачхъала НИИ педагогикаялъул издательство 2004.

5.М-К. Гьиматов .Рек1елгъеялъулаб грамматика. 1980.

6. Интернет-ресурсал.