Դրական Ծնողավարում

Դրական ծնողավարման թեմայի ամփոփում.

Դասընթացավարներ-Սյուզաննա Հովսեփյան ,Մարիամ Աղաջանյան

Շողակաթի միջնակարգ դպրոց.

Ամփոփում

• Գլուխ 1.Երեխայի զարգացման որոշ առանձնահատկություններ.Ինչու են երեխաները վատ վարք դրսևորում. Երեխայի որոշ հիմնական հոգեբանա- սոցիալական կարիքներ.Մեծահասակների զգացմունքներն ու արձագանքը.
• Գլուխ 2. ԻՆչ է պատիժը. Պատժի տեսակները.Ինչու է պատիժն անարդյունավետ և վնասակար.
• Գլուխ 3. Երեխաների իրավունքների չորս հիմնական խմբերը.Երեխաների պարտականությունները.
• Գլուխ 4. Դրական դաստիարակության մոտեցումները.Ընտանիքում և դասարանում կանոններ և կարգեր սահմանք.
• Գլուխ 5. Ակտիվ ունկնդրում. Ակտիվ ունկնդրում և կոնֆլիկտների լուծում.
• Գլուխ 6. Խրախուսում,ինքնագնահատականի բարձրացում.Տարբերություն գովասանքի և խրախուսման միջև .
• Գլուխ 7. Սթրես կառավարում և զայրույթի վերահսկում.Սթրեսը և այն հաղթահարելու միջոցները.Զայրույթի ուրվագիծ ,զայրույթի դրսևորում.

Երեխայի զարգացումը 1-ից մինչև 2 տարեկան Եր եխայի զարգացման կարևոր տարիքային փուլերից մեկը նրա կյանքի առաջին տարիներն են՝ մինչև երկու տարեկան։ Երեք տարեկանից արդեն սկսում է այլ ճգնաժամային փուլ, երբ երեխան սկսում է գիտակցել իր լինելիությունը՝ որպես անձ, իր Ես-ը՝ որպես առանձին Ես, և, հետևաբար, դրսևորում է ինքնուրույնություն։ Սակայն տվյալ հոդվածում ավելի շատ կանդրադառնանք երեխայի այն զարգացման փուլին, որը, համապատասխանաբար, իրականացվում է մինչև երկու տարեկանը։

Ծնողը պետք է իրազեկված լինի

Ցանկացած տարիք ունի իրեն հատուկ զարգացման պահանջներ ու դրսևորումներ։ Դրանք պետք է անպայմանորեն յուրացվեն ծնողի կողմից՝ մինչ երեխայի լույս աշխարհ գալը։ Նման տեղեկացվածությունը կտա այնպիսի հարցերի պատասխաններ, ինչպիսիք են՝

Ինչպե՞ս հասկանալ և ընդունել երեխային,

Երեխայի զարգացման և վարքային ո՞ր դրսևորումների առկայության դեպքում կարիք կա անհանգստանալու,

Ինչպե՞ս լինել վստահ և հավասարակշռված ծնող:

Երեխայի կյանքի ամենավճռական փուլը. էդիպյան շրջան (3-6 տարեկան ) Երեք տարեկանի շրջանում սկիզբ է առնում, այսպես կոչված, ֆալիկ փուլը, երբ երեխան սկսում է հետաքրքրվել իր և, առհասարակ, մարդկանց սեռական օրգաններով։ Գրեթե նույն շրջանում է, որ երեխան սկսում է գիտակցել, որ մայրը ուշադրության ու հոգատարության է արժանացնում ոչ միայն իրեն, այլև իր եղբայրներին ու քույրերին և հատկապես`   հորը։ Շատ հաճախ, եթե ծնողներն ուշադիր չլինեն, 2-3 տարեկան երեխաները խանդից կարող են վնասել ավելի փոքր երեխաներին։ Փոքրիկների նկատմամբ խանդն ու թշնամանքը նաև խոսքային արտահայտություն են գտնում`   հաճախ դրսևորվելով որպես նրանց մահվան ցանկություն («Իսկ ե՞րբ է նա նորից մահանալու»)։ 

Նախ և առաջ ծնողը պետք է հստակ գիտակցի, թե այս շրջանում ինչ է կատարվում երեխայի հոգում և առաջին «սիրո», և «խանդի» այս դրսևորումներին (ասենք, երբ 4 տարեկան տղան ակնհայտ թշնամանք է դրսևորում հոր նկատմամբ կամ հայտարարում է մորը, թե ինքը կամուսնանա նրա հետ, ցուցադրում իր սեռական օրգանները կամ խաղում դրանցով) ըմբռնումով մոտենա և ոչ թե կոպտի կամ ծեծի երեխային։ Առաջարկվում է հումորով վերաբերել նման դրսևորումներին և բացատրել, որ ծնողը գիտի այն խնդիրների մասին, որ տանջում են երեխային։ Պետք է առանց կոպտելու ներկայացնել, թե ինչն է ամոթ, ինչն է կարելի, ինչը`   ոչ։ Չի կարելի երեխայի հետ լողանալ, լավ կլինի, որ ծնողները երեխայի հետ նույն անկողնում չքնեն։ Սեռական ոլորտին վերաբերող երեխայի հարցերին այս տարիքում շատ ավելի հեշտ է մատչելի ձևով պատասխանել կամ ասել, որ այդ մասին դու կիմանաս, երբ մեծանաս։ Կարևոր է աղջիկներին ներկայացնել, թե ինչ առավելություն ունի իրենց օրգանիզմը (ասենք, տղաները կուրծք չեն ունենում, իսկ աղջիկներն ունենում են, երբ մեծանում են) և նշել, որ նրանք տղաներից ոչնչով պակաս չեն:

Պատիժ: Ընդունելի և անընդունելի պատժի տեսակները

• Անընդունելի պատժի տեսակները
• Ֆիզիկական պատիժ: Կան բազմաթիվ հետազոտություններ այն մասին, թե ինչպես է ազդում ֆիզիկական պատիժը երեխաների զարգացման վրա: Ակնհայտ է, որ երեխային ֆիզիկապես ցավ պատճառելով՝ դուք հնարավորություն եք տալիս մտածելու, որ կարելի է մարդուն ցավ պատճառել և միաժամանակ մնալ լավ մարդ դիմացինի համար: Մինչև նախադպրոցական տարիքը, անկախ ծնողի վարքից՝ բացասական կամ դրական, ծնողը երեխայի համար միշտ լավն է: Բացի այդ, երեխան ստանալով ֆիզիկական պատիժ՝ հասկանում է, որ կոնֆլիկտային իրավիճակում ֆիզիկական ուժի գործադրումը նորմալ է համարվում և լուծում է որոշակի խնդիր: Նման վարքով ծնողը կարող է երեխային սովորեցնել, որ ֆիզիկական ուժի միջոցով ուժեղ համարվող մարդը իրենից թույլ մարդուց կարող է ստանալ այն, ինչ ցանկանում է: Եթե ուշադիր լինենք, ապա կհասկանանք, որ մենք ֆիզիկական պատժի միջոցով երեխայի մեջ հիմնային վարքային մոդելներ ենք սերմանում՝ հետագա կյանքում կիրառելու համար:
• Հուզական կոպիտ վերաբերմունք: Նման պատժի դրսևորում է բղավոցը, երեխային վախեցնելը, անվանարկումը: Այս ամենը կարող է հանգեցնել հոգեբանական տրավմայի, որի հետևանքները հետևյալն են՝ թերարժեքության բարդույթ, շփման խնդիրներ, վարքային խանգարումներ, հետագայում՝ սեփական ընտանիքը կազմելու դժվարություններ:
• Զրկել երեխային սիրելի իրերից և սպառնալ, որ դրանք կնետեք: Մի կողմից՝ նման պատիժը երեխայի հանդեպ համարվում է հուզականորեն ճնշող, իսկ մյուս կողմից՝ երեխան հասկանում է, որ չունի «իրենը», սեփական սահմանը, քանի որ ցանկացած պահի երեխայից կարող են վերցնել իրեն պատկանող իրը և ոչնչացնել, իսկ դա նշանակում է ցանկացած պահի ոչնչացնել նրա Ես-ը, նրա սեփական աշխարհի մի մասնիկը: Երեխան անպայման պետք է ունենա ինչ-որ իրեն պատկանող իր, որպեսզի սովորի, որ սեփական իրի հետ կարելի է անել ամեն բան, սակայն ուրիշի իրի հետ նա կարող է վարվել այնպես, ինչպես իրեն թույլ կտա այդ ուրիշը:

Երեխայի իրավունքների չորս հիմնական սկզբունքները.

• Խտրականության բացառում
• Երեխայի լավագույն շահը
• Երեխայի գոյատևման և առողջ զարգացման համար.
• Հարգանքը երեխայի նկատմամբ.
• Գոյատևման իրավունք.
• Առողջ զարգացման իրավունք.
• Պաշտպանված լինելու իրաբունք
• Մասնակցության իրավունք

• Երեխայի պարտականությունը .

• Ջանասիրաբար սովորել, հարգել, սիրել, հետևել հիգենային, ազնիվ, բարոյական, հարգել օրենքները, սիրել հայրենիքը, պահպանել շրջակա միջավայրը, պահպանել ազգային մշակույթը և այլն……

Երեխայի իրավունքները.

Who’s who in the Civil Rights Movement

This is an example

Դրական դաստիարակության մոտեցումները

• Բնական հետևանքները. ,այն ինչ պատահում է բնականորեն, առանց մարդկային միջամտության. Բնական հետևանքների օգտագործման երկու սկզբունքները. 1. Համոզվեք ,որ երեխան վտանգի չի ենթարկվում.2. Մի վնասեք այլ մարդկանց.

• Տրամաբանական հետևանքների օգտագործման երեք սկզբունքները.
• Կապակցվածություն.Պատճառը և հետևանքը պետք է փոխկապակցված լինեն.
• Հարգանք.Երբ մեծահասկը ստիպում է երեխային կարգի բերել իր ստեղծած խառնաշփոթը.
• Ողջամտություն- եթե մեծահասակը ողջամիտ չէ իր պահանջներում,և, փորձելով երեխային դաս տալ.
• Երեխան կարող է արձագանքել
• Զայրույթ
• Վրեժ
• Նահանջ.

Ակտիվ ունկնդրում .

Ակտիվ ունկնդրումը ներառում է.

• Անկեղծ ուշադրության ունկնդրում.
• Զրուցակցի խոսքեիրն անդրադարձ կատարելու ունակություն
• Զրուցակցի զգացմունքներին անդրադարձ կատարելու ունակություն.

• ԻՆչ է ակտիվ ունկնդրումը և ինչու է այն կարևոր.

Խրախուսում. խրախուսանք և պատիժ

Ճիշտ ու արժանի մարդկանց խրախուսելը մեծ նշանակություն ունի ուրիշների վերաբերունքը բարեփոխելու գործում,քանզի նրանց մոտ ևս առաջանում են դրդապատճառներ առաքինություններ ձեռք բերելու ուղղությամբ ջանալու համար: Դրական քայլ կատարած անձանց խրախուսելու կապակցությամբ պետք է այնպիսի կետեր հաշվի առնվեն ,որպեսզի խրախուսանքը արդյունավետ լինի: Առանց այդ կետերի հարգմամբ խրախուսելը ազդեցիկ չի լինի կամ էլ բացասական ազդեցություն է թողնելու: Առաջին՝ յուրաքանչյուր անհատի պետք է խրախուսել այն ինչով ,որը նրա համար մեծ արժեք ունի,որովհետև կարող է ենթադրենք մի նվեր մի անձնավորության համար չափազանց կարևոր ու հետաքրքիր լինի,իսկ մեկ ուրիշի համար անհետաքրքիր ու անարժեք: Երկրորդ՝ խրախոսելը չպետք է  որպես  անհատի աշխատավարձ ընկալվի,քանզի այդ դեպքում բնական է,որ խրախուսանքի ենթարկված անհատը կզգա ,որ իրեն վճարել են իր կատարած աշխատանքի դիմաց ու ոչ մի խրախուսանք էլ չի եղել: Իսկ երրորդ կետն այն է,որ մարդուն խրախուսում են նրա բարի գործի համար: Քանզի եթե տարածություն առաջանա անհատի բարի գործի և նրա խրախուսանքի միջև ապա դրա ազդեցությունը  կթուլանա:

Բազում դեպքերում տեղին խրախուսելը կարող է անհատին ոգևորել ավելի վճռակամորեն կտրի իր  ճանապարհը:Հակառակ դեպքում հակառակ ազդեցություն կթողնի: Իսկ այժմ ձեզ կպատմեմ մի չափազանց հետաքրքիր պատմություն,որը ցույց է տալիս խրախուսանքի հրաշալի ազդեցությունները: Խրախուսանք. խրախուսել նշանակում է` դրականորեն գնահատել որևէ անհատի կամ կոլեկտիվի գործունեությունը:

Կարելի է ասել` խրախուսանքը առանձին վերցրած աշակերտի կամ կոլեկտիվի վարքի ու գործունեության` հասարակայնորեն դրական գնահատման արտահայտությունն է:

Խրախուսանքը մեծ նշանակություն ունի անձի գործունեության և վարքի գնահատման համար: Այն հնարավորություն է ընձեռում ճանաչելու այն գործողության , այն արարքի իմաստն ու դրանց դրդապատճառները , որ կատարել է աշակերտը կամ կոլեկտիվը:

Չի կարելի խրախուսանքը շռայլել: Այս դեպքում ոչ մի նշանակություն չպետք է ունենան , աշակերտները, այլ պետք է նկատի ունենալ կոլեկտիվի գործունեության համար կատարված գործի նշանակությունը:Խրախուսելիս պետք է հաշվի առնել աշակերտի անհատական առնձնահատկությունները. խառնվածքը, բնավորությունը, բարոյակամային հատկանիշները: Հարկավոր է մտածել`խրախուսվողը հո՞ չի գոռոզանա , հո՞ երես չի առնի դրանից: Խորհուրդ է տրվում ավելի շատ խրախուսել այն աշակերտներին , ովքեր անհամարձակ են , անվստահ են իրենց ուժերի նկատմամբ , ինքնամփոփ են , քաշվող , ամոթխած և այլն: Խրախուսելիս պետք է օբյեկտիվ լինել: Խրախուսանքը պետք է արժանանա կոլեկտիվի հավանությանը և վերածվի հասարակական կարծիքի:

Չի կարելի միշտ նույն աշակերտին խրախուսել:

Հոգեբաները հետաքրքիր գիտափորձ են անցկացրել:

Մի խումբ աշակերտներից յուրաքանչյուրն ուսուցչի ներկայությամբ ինքնուրույն կատարել է ուսումնական առաջադրանք: Մի քանիսին ուսուցիչը հաճախ մոտեցել, հետաքրքրվել է, թե ինչպես են առաջադրանքը կատարում, գովել, խրախուսել է: Մի քանիսին էլ մոտենալիս գլխավորապես նշել է նրանց թույլ տված սխալները, արել կտրուկ դիտողություններ, քննադատել, իսկ մի քանի հոգու նկատմամբ էլ եղել է անտարբեր, բոլորովին անուշադիր, նրանցից ոչ մեկին ոչ մի անգամ չի մոտեցել: Ստացվել են հետևյալ արդյունքները. առաջադրանքը ամենից լավ կատարել են նրանք, ում ուսուցիչը խրախուսել է, քաջալերել: Առաջադրանքը վատ են կատարել նրանք, ովքեր արժանացել են դիտողությունների, ում տրամադրությունը առաջադրանքը կատարելիս ուսուցիչը փչացրել է: Բոլորովին անսպասելին այն էր, որ ամենից ցածր արդյունքներ տվել են ոչ թե նրանք, ովքեր արժանացել են ուսուցչի դիտողություններին, այլ նրանք, ովքեր ուսուցչի կողմից մատնվել են անուշադրության, ովքեր ո՛չ քաջալերվել և ո՛չ էլ պարսավանքի են արժանացել:

Այս փորձը համոզիչ կերպով ցույց է տալիս, որ աշակերտը ուսումնական գործնթացում կարիք ունի խրախուսանքի և քաջալերանքի:

Ժամանակակից դպրոցում կիրառվում են խրախուսանքի տարբեր ձևեր: Այսպես օրինակ՝ դաստիարակի գովասանքը , բանավոր , գրավոր շնորհակալությունը , շնորհակալությունը դպրոցի մասշտաբով , գրենական պիտույքներով , դասագրքերով պարգևատրումը , պատվո տախտակին արժա- նացնելը և այլն:

Պատիժ

Պատիժ. 1920-ական թվականներին որոշ մանկավարժներ (Պ. Ժ. Բլոնսկի, Ս. Տ. Շացկի) առաջարկեցին դաստիարակության մեթոդների համակարգից հանել պատժի մեթոդը: Սակայն առաջադեմ մանկավարժները (Ա. Ս. Մա- կարենկոն , Ն. Կ. Կրուպսկայան) գտան , որ պատժի մեթոդը պարտադիր կարգով պետք է կիրառվի դպրոցում: Պատիժը շեշտված զգուշացում է: Այն ուղղում է երեխայի վարքում եղած վրիպումները, շեղումները , սխալները: Զգուշացնում է նրան` չկատարել վատ արարքներ և գործողություններ: Պատիժը հասկացնում , համոզում է, դպրոցականի համար տեսանելի է դարձնում իր կատարած սխալների հետևանքները , պարտավորեցնում դրանք այլևս չկրկնել:

Ի՞նչ է պատիժը: Դա այնպիսի ներգործություն է , որն արտահայտում է դպրոցականի այն գործողությունների ու արարքների դատապարտումը , որոնք հակասում են հասարակական նորմերին:

Բոլոր ուսուցիչները պետք է իմանան , որ դպրոցում արգելվում է ծեծը : Աշխարհի 29 երկրներում ծնողին, ուսուցչին կամ որեւէ մեկին արգելվում է ապտակել երեխային, իսկ 113 երկրներում արգելված է երեխաների ֆիզիկական պատիժը դպրոցում: Եվ այսպես, ինչո՞ւ չի կարելի ծեծել երեխային.

Երեխան ծեծվելով սովորում է, որ ինքը նույնպես կարող է ծեծել: Ուսումնասիրությունները վկայում են, որ մանկական տարիքի ծեծի ու պատանեկական տարիքի ագրեսիվության միջեւ ուղիղ կապ կա: Հիմնականում հանցագործները հենց այն մարդիկ են, որոնք մանուկ հասակում ենթարկվել են ֆիզիկական բռնության կամ պատժվել են ծեծով: Ծեծը երեխային դարձնում է դյուրագրգիռ , վախկոտ , կասկածամիտ , անհավասարակշիռ , նրա մեջ առաջացնում է խոր ատելություն իրեն ծեծողի նկատմամբ: Ծեծել երեխային` կնշանակի ոտնահարել նրա ինքնասիրությունը ու արժանապատվությունը : Պատիժը շեղում է երեխային այն ճանապարհից, որը ցույց կտա, թե ինչպես պետք է լուծել խնդիրն ավելի հումանիստական ու արդյունավետ մեթոդով: Պատժված երեխան դառնում է բարկությամբ ու վրեժով լցված մեկը, որը չի փնտրում խնդրի լուծման ավելի արդյունավետ ճանապարհ:

Այսպիսով, ֆիզիկապես պատժվող երեխան շատ քիչ բան է սովորում, թե ինչպես պետք է կանխել խնդիրը կամ գլուխ հանել դժվար իրավիճակներից:

Պատիժն իրականացնելիս չպետք է կորցնել խոսքի չափը : Չմտածված , չկշռադատված մեկ վատ բառը անգամ ցնցում է երեխայի հոգին , նրան հունից հանում :

Պատժելուց առաջ ուսուցիչը պետք է վերլուծի երեխայի կատարած վատ արարքը , զանցանքը , հայտնաբերի դրանց դրդապատճառները : Ոչ մի դեպքում չպետք է շտապել պատիժն իրականացնելիս : Գուցե դպրոցականն անգիտակ ցաբար է կատարել զանցանքը: Ուրեմն նրա հետ կարելի է զրուցել , ասել , թե ի՞նչն է կարելի , ի՞նչը` ոչ , թե ինչո՞ւ պետք է ենթարկվել վարքի կանոններին: Պատժելուց առաջ ուսուցիչը պետք է հաշվի առնի երեխայի անհատական առանձնահատկությունները. խառնվածքը, բնավորությունը, հոգեբանությունը, առողջական վիճակը ու նոր միայն որոշի ` կիրառել պատիժը , թե չկիրառել: Մինչև պատժելը կարելի է խորհրդակցել դասարանական կոլեկտիվի հետ:

Եթե երեխան իրեն վատ է պահում, նշանակում է՝ նրան դեռ չեն սովորեցրել իրեն լավ պահել: Ցանկացած երեխայի էլ կարելի է սովորեցնել, անգամ` ամենաչլսողին: Չլսող երեխաներին պատժելն առանց հստակ բացատրության, թե «ինչո՞ւ համար», առաջացնում է կոնֆլիկտ եւ երեխան ոչ մի լավ բան չի սովորում, այլ միայն չարանում է:

Ժամանակակից դպրոցում պատժի միջոցներից են ` դաստիարակի բանավոր դիտողությունը , բանավոր նկատողությունը , գրավոր նկատողությունը , դպրոցի մասշտաբով նկատողությունը , մանկավարժական խորհրդին հրավիրելը , մի դասարանից մյուսը տեղափոխելը , ուրիշ դպրոց տեղափոխելը , դպրոցից հեռացնելը , որը սակայն պիտի համաձայնեցնել կրթության վարչության հետ:

Փորձեք համբերատար լինել, սովորեցրեք, թե ինչպես է պետք ճիշտ վարվել տարբեր իրավիճակներում:

Խրախուսանք և պատիժ

պատիժ

Խրախուսել.

Սթրես և զայրույթ

սթրես

զայրույթ

«Սթրես» բառը շրջանառության մեջ է մտել 19-րդ դարից և մինչ օրս առօրեական խոսքի մեջ գործածվում է իր բացասական իմաստով։ Սթրես եզրը գիտական աշխարհում առաջին անգամ գործածել է Ու. Քենոնը։ Առաջացել է անգլերեն stress բառից, որ նշանակում է «ճնշում», «լարվածություն»։ Տագնապի փուլ Առաջանում է այն ժամանակ, երբ օրգանիզմի վրա սկսում է ազդել  սթրեսորը  (սթրես առաջացնող ազդակը)։ Այս փուլում օրգանիզմը փոխում է իր բնութագիրը, վերափոխում է ներքին ռեակցիաները, գործընթացները։ Տագնապի ժամանակ դիմադրությունը բավարար ուժեղ չէ, և եթե սթրեսորը ուժեղ լինի, օրգանիզմը կարող է մահանալ հենց այս փուլում։

Դիմադրության փուլ Եթե սթրեսորի ազդեցությունը համատեղելի է ադապտացիայի հնարավորությունների հետ, օրգանիզմը սկսում է ակտիվ դիմադրություն ցույց տալ։ Տագնապի ռեակցիայի նշանները վերանում են և դիմադրման մակարդակը սովորականից նշանակալի բարձրանում է։ Այս փուլում օրգանիզմի կենսագործունեությունը չի տարբերվում սովորական պայմաններում կենսագործունեությունից։ Դիմադրության փուլի տևողությունը կախված է օրգանիզմի բնածին հարմարվողականությունից և սթրեսորի ուժից։

Հյուծման փուլ Առաջանում է սթրեսորի երկարատև ազդեցության պատճառով և հակառակ դեպքում կարող է և չլինել։ Այս փուլի սկզբում օրգանիզմի ադապտացիոն ռեսուրսները կամաց-կամաց սպառվում են։ Ադապտացիոն էներգիայի պաշարները, ըստ Սելյեի, սահմանափակ են։ Այս փուլում կրկին հայտնվում են տագնապի ռեակցիայի նշանները, սակայն այժմ դրանք անդառնալի են և դրանց ամբողջական սպառման դեպքում անհատը մահանում է։

Սելյեն այս փուլերը համեմատում էր կյանքի փուլերի՝ մանկության, հասունության և ծերության հետ, որը ավարտվում է մահվամբ։

Հոգեբանները   զայրութը տարանջանում են բարկությունից և չարությունից, ցույց տալով «հուզմունքի ավելի մեծ մակարդակը» և այդ զգացողության ավելի մեծ ինտենսիվությունը:

Զայրույթը  հոգեբանորեն  բացատրվում  ագրեսիայի դրսևորումներով: Բացատրելու համար հայտում են երեք հիմնական տեսությունները՝

• Զիգմունդ Ֆրոյդի   հոգեվերլուծության տեսությունը: Նրա խոսքերով, զայրույթը հանդիսանում է անհատի ներդաշնակ ներգրավվածության ագրեսիայի արդյունքը: Զայրույթի առաջադիմական ճնշումը կարող է հանգեցնել հոգեկան խանգարումների:

• Ըստ ագրեսիայի-ֆրուստրացիայի տեսությանը ագրեսիան հիմնականում հիասթափության արձագանք է, իսկ զայրույթը՝  ագրեսիայի  թուլացում։

• Ալբերտ Բանդուրայի   սոցիալական ուսուցման տեսությունը ենթադրում է, որ զայրույթը, ինչպես նաև մյուս բոլոր զգացմունքները, հանդիսանում է անհատի ուսուցման արդյունք, ովքեր օրինակ են վերցնում հասարակությունից։

Շնորհակալություն ուշադրության համար.