Дүйнөлүк чарбанын тармактык жана аймактык түзүлүшү

ДҮЙНӨЛҮК ЧАРБАНЫН ТАРМАКТЫК ЖАНА АЙМАКТЫК ТҮЗҮЛҮШҮ

Сабактын максаты:

• Дүйнөлүк чарбанын тармактык жана аймактык түзүлүшү, ИТРдин материалдык өндүрүштүн тармактык түзүлүшүнө тийгизген таасири жана негизги моделдери, региондук саясат тууралуу маалымат аласыңар.
• Картадан дүйнөлүк чарбанын тармактык түзүлүшү өнүккөн аймактарды аныктап, контурдук картага белгилейсиңер
• Жеке иштөөдө тактыкка, жоопкерчиликке, изденгичтикке үйрөнсүңөр.

АЛТЫН ЭРЕЖЕ:

• САБАКТЫ КУНТ КОЮП УГУУ
• САБАК ТУУРАЛУУ ЖӨНӨТҮЛГӨН МААЛЫМАТТАРДЫН КЕРЕКТҮҮ ЖЕРИН ЖАЗЫП АЛУУ
• СУРОО-ЖООПКО АКТИВДҮҮ КАТЫШУУ
• БЕРИЛГЕН ТАПШЫРМАНЫ ӨЗ УБАГЫНДА АТКАРЫП, МУГАЛИМГЕ ЖЕКЕ ЖӨНӨТҮҮ
• ТАПШЫРМАНЫ АТКАРГАН СОҢ ГРУППАГА ЖӨНӨТПӨӨ
• САБАККА ӨЗ УБАГЫНДА КАТЫШУУ, КАТЫША АЛБАЙ КАЛСАК СЕБЕБИН АЛДЫН-АЛА БИЛДИРҮҮ
• САБАККА БАЙЛАНЫШПАГАН СӨЗДӨРДҮ ЖӨНӨТПӨӨ
• ГЕОГРАФИЯ САБАГЫНАН ӨЗ УБАГЫНДА ТЕЛЕ САБАКТЫ КӨРҮҮ

Баалоо критерийлери:

• Онлайн сабакка кирүү – 1 упай
• Үй тапшырма (тесттин жыйынтыгы 80-100%) – 1 упай
• Берилген тапшырманы аткаруу- 1 упай
• Карта, контурдук карта менен иштөө – 1 упай
• Тарип сактоо, башкага жолтоо болбоо - 1 упай

Индустрияга чейинки коомдон

индустриялуу коосго чейин: түзүлүшүнүн 3 тиби

Индустрияга чейинки

Индустриалуу

Индустриядан кийинки

Индустрияга чейин

Индустрияга чейинки коомдун экономикасында агрардык түзүлүш үстөмдүк кылган

Э ф и о п и я

Индустрилуу

XVIII кылымдын аягыгда XIX кылымдын башындагы өнөр жайлардагы жабдуулар жаңыртылганга ылайык төмөндөгү өлкөлөрдүн чарбасында өнөр жайлар басымдуулук кылган:

• КМШ өлкөлөрү, Чыгыш Европа жана Балтика өлкөлөрү.
• Кытай
• Азиянын нефть өндүргөн өлкөлөрү,, страны Латын Америка өлкөлөрү

В середине 20 века индустриальная структура экономики преобладала во всех развитых странах. Но в эпоху НТР роль промышленности стала уменьшаться.

Подобная структура с ведущей ролью промышленности сложилась после промышленных переворотов второй половины 18 – первой половины 19 века в странах Европы и США.

Индустриядан кийинки

(маалыматтык)

XX кылымдык 2-жарымында ИТРдин таасири менен калыптана баштады. Анын эң белгилүү мүнөзү – өндүрүштөн өндүрүштүк эмес чөйрөнүн басымдуулук кылышы

ИТРдин материалдык өндүрөштүн тармактык түзүлүшүнө тийгизген таасири

Учурда өнөр жайдын 300 дөн ашык тармагы бар

Өнөр жайда

Өзгөрүү жайыраак, ИТРдин жардамында мал чарбасынын үлүшү жогорулоодо

Айыл чарбада

ИТРдин таасиринен транспорттун түрлөрүнүн ортосунда айырмачылыктар туулду

Транспортто

Дүйнөлүк чарбанын

негизги моделдери

Дүйнөлүк чарбанын моделдери

Эки мүчөлүү

Үч

мүчөлүү

Көп

мүчөлүү

Дүйнөлүк чарбанын эки мүчөлүү модели дүйнө өлкөлөрүнүн эки типте болушуна байланыштуу

Экономикасы жакшы өнүккөн

Өнүгүп келе жаткан

(Түндүк)

(Түштүк)

Түштүк жактагы өлкөлөрдө кийинки жылдарда экономикалык өсүү арымы жогору болгону менен Түндүктө жайгашкан өлкөлөрдөн социалдык-экономикалык деңгээли боюнча артта калган.

Дүйнөлүк чарбанын үч мүчөлүү модели

Борбордук

Чет-жакалык

Жарым-жартылай

Түндүктүн 25 өлкөсү

100гө жакын Түштүктүн өнүгүп келе жаткан, ИТРдин таасири аз өлкөлөрү кирет:

Экономикасы айыл чарба тармагы менен өнүккөн өлкөлөр

Алардын негизин «чоң жетинин» мүчөлөрү, же Европалык Союз, АКШ жана Япония түзөт

• Азиянын жаңы индустриялуу өлкөлөрү;
• Нефть өндүрүүчү өлкөлөр (ОПЕК);
• Латын Американын жана Африканын алдыңкы өлкөлөрү

Дүйнөлүк чарбанын көп мүчөлүү (же он мүчөлүү) модели

XIX кылымдын аягына чейин бир гана борбор – Европа болгон. Кийин АКШ, Кытай, Индия, Япония, Түштүк-Батыш Азиянын нефть өндүрүп алуучу өлкөлөрү, Канада, Мексика, Бразилия жана башка борборлор өсүп чыкты

Дүйнөлүк чарбанын

аймактык түзүлүшү

Чарбанын аймактык түзүлүшү – бири-бири менен татаал байланыштагы элементтердин белгилүү бир ирээтте аймактык өз ара жайгашуусу

Региондук саясат

Өндүргүч күчтөр менен калктын турмушун жакшыртуу үчүн жүргүзүлгөн мыйзамдык, администрациялык, экономикалык жана жаратылышты коргоо иш-чараларынын комплекси

Өлкөлөрдү топторго бөлүп

жайгаштыргыла

Япония

Сомали

Бразилия

Украина

Великобритания

Непал

Камерун

Болгария

Саудовская Аравия

Чили

Франция

Эфиопия

Кувейт

Мексика

Швейцария

Афганистан

Индустриадан

кийинки

Индустрияга

Индустриалдуу

чейинки

Дүйнөлүк чарбанын негизги моделдери

боюнча таршырманы аткаруу

Эки мүчөлүү модели боюнча өлкөлөрдү бөлүү

1. Түндүк

2. Түштүк

Гаити

Япония

Индия

Германия

Эфиопия

Великобритания

Мексика

Польша

Канада

Саудовская Аравия

Чили

Афганистан

Франция

Аргентина

Непал

Швейцария

Үйгө тапшырма:

Контурдук картага дүйнөлүк чарбанын тармактык жана аймактык түзүлүшүндөгү өзгөчөлөнгөн өлкөлөрдү белгилөө