Дыбыс. Дыбыстың сипаттамалары. Акустикалық резонанс. Дыбыстың шағылуы. Жаңғырық.

САБАҚ: Физика

Мектеп: №19

Күні: Дыбыс. Дыбыстың сипаттамалары. Акустикалық резонанс. Дыбыстың шағылуы. Жаңғырық.

Оқытушының аты-жөні: Жусупова А.Б

СЫНЫП: 9 А,Ә,Б,В

Қатысушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

• дыбыс толқындары ,дыбытың түрлері туралы түсінік беру

Сабақтың мақсаттары

• дыбыстың  сипаттамаларын, музыкалық  дыбыстарды    қарапайым  мысалдар  арқылы  түсіндіру

• Дыбыстардың сипаттамалары, акустикалық резонанс туралы түсініктерді білу

• дыбыс толқындары ,дыбытың түрлері туралы түсінік беру, акустикалық резонанс туралы түсініктерді білу, есеп шығара білу

Тілдік мақсат

Импульс, күш импульсі т.б.

Алдыңғы білім

Бұл бөлім, алдындағы барлық меңгерілген бөлімдермен байланысты.

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

І. Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасып, көңіл-күйлерін сұраймын.

Үй тапсырмасын тексеру.Физикалық диктант.

1. Тербелістердің серпімді ортаның бір бөлшегінен екінші бөлшегіне таралу процесі механикалық толқын деп аталады.
   2. Бөлшектердің тербелісі толқынның бағытына перпендикуляр бағытта жүзеге асатын толқынды көлденең толқын деп атайды.
   3. Бойлық толқын – бөлшектердің тербелісі толқынның таралуы бойында жүзеге асатын толқын
   4. Толқын ұзындығы – периодқа тең уақыт аралығында толқын таралатын арақашықтық.
   5. Толқын жылдамдығы – толқын ұзындығының бөлшектердің периодына қатынасы арқылы анықталатын физикалық шама.
   
   6. Сейсмикалық толқын – жер сілкінісі кезіндегі тербелістердің таралуы.

7.Гравитациялық толқын – ауырлық және беттік керілу күштері әрекетінен туындайтын толқын.

1. .

Суреттер, слайд. тест срақтары

Ортасы

Дыбыс  ауада  таралып  тербеліс тудырады.  Денелердің тербелісі дыбыс туындауының себепкері болып табылады.

Тербеліс жиілігі 16Гц – тен 20000 Гц –ке дейінгі механикалық толқындар адамда дыбыс әсерін туғызады. Сондықтан  мұндай  толқындар дыбыс толқындары  немесе  акустикалық  толқындар  деп.  аталады.

Жиілігі  20000 Гц тен  жоғары  толқындар – ультрадыбыстар

Жиілігі 16 Гц –тен  төмен толқындар  инфрадыбыстар  деп  аталады.

Жарықтың  ауада  таралу  жылдамдығы  300000км/с

Дыбыстың  ауада  таралу  жылдамдығы 330 м/с

Музыкалық дыбыстар – камертондардың немесе басқа гармоникалық тербеліс жасайтын денелердің шығаратын дыбыстары.

Дыбысты сипаттайтын физикалық шамалар

Дыбыс қаттылығы тонның биіктігі тембр

Дыбыс қатылығы дыбыс шығаратын дененің тербелістер амплитудасымен анықталады.

Тон биіктігі тербеліс жиілігімен анықталады.

Тембр – адамның дауысына немесе аспаптың үніне өзіндік бояу беретін дыбыстың сапасы.

Шу әр түрлі жиіліктігі дыбыстардың ретсіз қабаттасуы

Соңы

Бекіту.

    Ендеше , балалар  дыбыс  туралы  алған  мәліметтерді  қорыта  келе , күнделікті  өмірде  кездесетін  жағдайларға  мән  бере  аламызба?      Соны байқап көрейік.

1-тапсырма.

1. Жазық  далада  жаңғырық  шығуы  мүмкін бе?

     (Жауабы: Жоқ, дыбысты шағылдыратын зат жоқ)

2. Неге шәйнек қайнар алдында шуылдайды және неге суы аз болғанда қаттырақ шу шығады?

       (Жауабы: Алдымен бу көпіршіктері түбінде пайда болады, сосын суық қабатына көтеріледі. Бұл жерде бу конденсацияланады да көпіршік жарылады. Көп көпіршіктердің дауысы шу сияқты естіледі. Қайнаған судың дауысы шәйнектің бетіндегі ауа резонансын тудырады.)

3. Неге  күндізге  қарағанда  дауыс  түнде  қаттырақ  шығады?

        (Жауабы: Түнде дыбыс таралып кететін ауа конвекциясының ағыны аз болады. )

4. Неге  жанып  жатқан  ағаш  отыннан  сыртылдап  ұшқын  ұшады?

        (Жауабы: Ағашта ауа қызған кезде кеңейеді де, ағашты жарып шығады осыдан ұшқын шығады. )

5. Үкі – түн құсы. Оның  дауысы түнгі орманда  жоғалып  кетпей, алысқа  дейін естіледі. Бұны қалай түсінуге болады? 

        ( Жауабы: Үкінің дауысының жиілігі төмен және салыстырмалы түрде толқын ұзындығы үлкен болады. Сонымен қоса оның дауысы үлкен энергияға ие.)

6. Көшпенділер  жау  әскерінің  жақындағанын  қайдан  біліп  отырған.

(  Жауабы: Жер үлкен арақашықтықта дыбыстарды жеткізеді. Адамдар жерге жатып дыбыстарды тыңдаған. Көптеген әскердің дауысы гуіл болып алысқа естіледі.)

2- тапсырма.

 Есептер шығару. (Оқушылар  сұраққа  жауап  бергенде, төрт  оқушы тақтаға есеп шығарады.)

№ 1. Адам үңгірдің алдына келіп қатты айқайлады. Ол жаңғырығын 3 секундтан соң естіді. Осы үңгірдің тереңдігі қандай?

№2. Бақылаушыдан  5 км қашықтықта найзағай түсті. Қанша уақыттан соң бақылаушы оның дыбысын естиді?

№3. Эхолоттың көмегімен кеменің астынан теңіз тереңдігін өлшеген кезде, сигналды жіберген уақыттан бастап оны қайтадан қабылдағанға дейін 6 с уақыт өтсе, теңіз тереңдігі қандай болғаны?

№4  Бақылаушы найзағайдың жарқылын көрген мезеті мен күннің күркіреуін есту арасындағы уақыт 10 с болғанын байқады. Найзағай бақылаушыдан қандай  қашықтықта жарқылдаған? Ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы 343 м/с деп есептеңдер. 

Тест жұмысы, 5 минут

1. Жиілігі 16 Гц-тен төмен дыбыстар қалай аталады?

А) инфрадыбыстар Б) акустикалық дыбыстар

С) ультрадыбыстар Д) толқындық дыбыстар

2. Адамның есту мүшесі қабылдайтын дыбыс толқындарының жоғары жиілігі қандай?

А) 20 000Гц Б) 200 000Гц С) 200Гц Д) 2Гц

3. Дыбыс қаттылығы немен анықталады?

А) осциллограф Б) дыбыс зорайтқыш

С) камертон Д) генератор

4. Дыбыс қаттылығы қандай шамаға тәуелді?

А) тонның биіктігіне Б) тербеліс амплитудасына

С) тербеліс жиілігіне Д) таралу жылдамдығына

5. Дыбыс қаттылығының бірлігі қандай?

А) метр Б) герц

С) метр/секунд Д) децибел

6. Ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы

А) 330м/с Б) 50м/с

С) 1480м/с Д)5600м/с

7. Ұшақтың көтерілу кезіндегі дыбыс қаттылығы

А) 100дБ Б) 50-60дБ

С) 120дБ Д) 10дБ

Есептер шығару, 8 минут
26 – жаттығу № 2, 3

2. Жиілігі 510Гц дыбыс көзінен толқын ауада 340м/с жылдамдықпен таралады. Толқын ұзындығын табыңдар.

3. Бақылаушы найзағайдың жарқылын көрген мезеті мен күннің күркіреуін есту арасындағы уақыт 10с болғанын байқады. Найзағай бақылаушыдан қандай қашықтықта жарқылдаған? Ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы 343 м/с деп есептеңдер.

Есептер шығару.

1. Толқын ұзындығы 2м, бөлшектердің толқындағы тербеліс периоды 0,2с. Толқын қандай жылдамдықпен тарайды?

2. Бөлшектердің толқындағы тербеліс жиілігі 0,6Гц, толқынның таралу жылдамдығы 12м/с. Толқын ұзындығын табыңдар.

ІҮ. Үйге тапсырма:  1. § 31-34   28- жаттығу.