Электр заряды. Электр өткізгіштер мен диэлектриктер

§ 29 Денелердің электрленуі. Электр заряды . Электр зарядының сақталу заңы

§ 30 Электроскоп. Электрөткізгіштер және Электр тогын өткізбейтіндер

Сабақтың мақсаты Білімділік мақсаты: Зарядталған бөлшектердің өзара әрекеттесуі мен қозғалысын туындайтын құбылыстармен таныстыру.Алынған теориялық білімдерін бір жүйеге келтіріп, практикалық біліктіліктер дағдыларын қалыптастыру.Терең де тиянақты білім беру.   Тәрбиелік мақсаты: Техникалық шеберлік пен ұқыптылыққа баулу.   Дамытушылық мақсаты: Оқушының көркемдік талғамын арттырып, өз ойларын сауатты қорытындылай білуге үйрету.

Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгерту

Сабақтың әдісі: Түсіндірмелі, сұрақ-жауап

Ресурстар: оқулық, электроскоп, электрометр, эбонит таяқша, жібек мата, презентация, үлестірмелі қағаздар.

Жоспары:

1. Денелердің электрленуі;

2. Электр заряды;

3. Электр зарядының сақталу заңы;

4. Электроскоп;

5. Өткізгіштер мен диэлектриктер.

Денелердің басқа денелерді тарту қабілеті электрленген күйде деп аталады. Денелердің электрленуі:

• Үйкеліс
• Соқтығысу
• Жарылыс кезінде болуы мүмкін.

Денелердің электрлік әрекеттесу қабілетін сипаттайтын физикалық скаляр шама q заряд деп аталады. Өлшем бірлігі – Кулон (Кл).

Жібек матаға немесе теріге үйкелген шыны таяқшадағы зарядтар шартты түрде оң зарядтар (+q) деп аталады .

Жүнге үйкелген эбонит таяқшада немесе янтарьда пайда болған зарядтар шартты түрде теріс зарядтар ( -q) деп аталады.

Аттас зарядтар бір-бірінен тебіледі.

Әр аттас зарядтар бір-біріне тартылады.

Жіпке ілінген кішкентай шарлардың зарядтарын анықтаңдар.

Электрленуді байқауға арналған ең ыңғайлы аспап электроскоп деп аталады. Электроскопта ұшына екi жеңiл жапырақша iлiнген металл өзекше, металл сақинаға кигiзiлген пластмасса тығын арқылы өткiзiлген. Металл сақинаның екi жағы да шынымен жабылған.

Электрленген таяқшаны электроскоптың өзекшесiне тигiземiз. Жапырақшалар таңбасы бiрдей зарядтар (таяқшадағы заряд) алып бiр-бiрiнен ажырайды. Жапырақшалардың ажырау бұрышы, оларға берiлген зарядқа тәуелдi. Оларға берiлген заряд неғұрлым көп болса, олар соғұрлым күштiрек тебiледi, демек соғұрлым үлкен бұрышқа ажырайды.

а

б

Құрылысы басқаша болып келетін электроскоптарда бар. Суретте электрометр деп аталатын тағы бiр құрал көрсетiлген. Мұнда жапырақшалар орнына бағыттауыш орнатылған. А өзекшеге (немесе, сол өзекшеге орнатылған металл шарға) заряд берiлгенде, оның бiр бөлiгi В бағыттауышқа өтедi. Өзекшеден тебiлген бағыттауыш белгiлi бiр бұрышқа бұрылады. Осы бұрыштың өзгерiсiне қарай электр зарядының көбеюiн немесе азаюын бақылауға болады.

Егер зарядталған дененi (мысалы, электрометр шарын) қолмен ұстаса, онда ол дене разрядталады. Электр заряды қолымыз арқылы денемiздiң бетiне таралады. Тура осы жағдай электрометр шарына тiкелей қолмен емес металл сызғышпен тигенде де қайталанады.

§29-30

№ 5 Эксперименттік тапсырма (132-бет)