Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 180-қосымша
«Еңбекке баулу» пәнінен ұзақ мерзімді тақырыптық-күнтізбелік
жоспар 1- сынып
1-тарау. Жалпы ережелер
1. «Еңбекке баулу» оқу пәнінің оқу бағдарламасы «Білім берудің барлық деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы №604 бұйрығымен бекітілген Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 17669 тіркелген)..
2. «Еңбекке баулу» пәнін оқытудың мақсаты – жеке тұлғаның қалыптасуы және өз ойын білдіруінің негізі ретінде, рухани-адамгершілік мәдениетін дамыту, шығармашылық, кеңістіктік-образдық ойлауын, көркемдік-технологиялық білімінің негізін қалыптастыру.
«Еңбекке баулу» пәнін меңгерудің пәндік нәтижелері еңбектің адам өміріндегі шығармашылық және адамгершілік мәні туралы алғашқы түсініктерді, материалдар мен олардың қасиеттері, жобалау, модельдеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталуы тиіс деп белгілейді.
3. «Еңбекке баулу» оқу пәнінің міндеттері:
1) әртүрлі іс-әрекеттерді кіріктіру арқылы пәндік білімдерді, дағдыларды және қабілеттерді дамыту;
2) ұлттық және әлемдік материалдық мәдениет пен өнер шығармаларымен таныстыру арқылы құндылық бағыттарын қалыптастыру;
3) білім алушылардың визуалды және эстетикалық қабылдауын, сыни ойлауын дамыту үшін терминологиялық аппарат қалыптастыру;
4) бақылау, эксперимент жүргізу және көрсетілім жасау арқылы зерттеу дағдыларын дамыту;
5) әртүрлі материалдар мен құралдарды қолдану арқылы шығармашылықпен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру;
6) білім алушылардың өзін-өзі бағалауын жоғарылату және жағымды көзқарас қалыптастыру;
7) коммуникацияның бір тілі ретінде ұлттық және әлемдік мәдениет мұраларының мағынасын, рөлін түсіндіру;
8) өз жұмысын жасау үшін, әртүрлі ақпарат түрлерін (іздеу, жинау, сұрыптау) бағдарлау қабілетін дамытуға ықпал жасайтын, әртүрлі танымдық, коммуникативтік, ұйымдастырушылық және адамгершілік сипаттағы міндеттерді өздігінен шешу тәжірибелерін қалыптастыру;
9) ұжымдық, топтық және жеке жұмыстарды орындау процесінде қолдың моторикасын, сенсорикалық, қиялдауы мен шығармашылығын, елестетуін және қабылдауын дамыту.
4. Жеке тұлғалық қасиеттердің кең ауқымды дағдылармен бірлесе дамытылуы білім берудің «Қазақстандық патриотизм мен азаматтық жауапкершілік», «құрмет», «ынтымақтастық», «еңбек пен шығармашылық», «ашықтық», «өмір бойы білім алу» сияқты құндылықтарын бойына сіңіруіне, Отанына риясыз қызмет ететін, білімді, білікті, рухани терең азамат болып қалыптасуына негіз болады.
2-тарау. «Еңбекке баулу» оқу пәнінің мазмұнын ұйымдастыру
5. Пән бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
1) 1-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында 35 сағат;
Оқу бағдарламасының мазмұны материалдарды 5ортақ білім беру бағыттары арқылы оқып-үйренуді қарастырады: «Табиғи материалдармен жұмыс», «Қағаз және қатырма қағазбен жұмыс», «Техникалық үлгілеу және құрастыру» ,«Өзіне-өзі қызмет ету»
6. Әртүрлі жұмыстарды орындау барысында еңбек гигиенасының және қауіпсіздік техникасының ережелері сақталады.
7. Оқу пәнінің мазмұны 3 бөлімнен тұрады:
1) «Шығармашылық идеяларды білу және тану» бөлімі: қоршаған әлемді, әртүрлі материалдарды зерттеу арқылы зерттеушілік дағдыларын және шығармашылық елестету қабілеттерін дамыту, қазақ халқының және басқа халықтардың дәстүрі мен мәдениетін зерделеу, өзінің шығармашылық идеяларын әзірлеу;
2) «Шығармашылық жұмысты жасау және дайындау» бөлімі: ұжымдық, топтық және жеке жұмыстарды орындау процесінде сенсорика,қолдың моторикасын, қиялдауы мен шығармашылығын, практикалық дағдыларын дамыту, әртүрлі материалдармен эксперимент жүргізу, әртүрлі жұмыс техникаларын меңгеру, өзінің іс-әрекетін жоспарлау;
3) «Талдау және бағалау» (презентация) бөлімі: презентация арқылы коммуникативтік және сөйлеу дағдыларын дамыту, соның аясында өзінің және басқалардың жұмысын бағалау, презентациялау және түсіндіру.
8. «Еңбекке баулу » оқу пәнінің 1-сыныпқа арналған базалық мазмұны:
1) шығармашылық идеяларды зерттеу және дамыту: қоршаған ортаны білу және түсіну, қазақ халқының қолданбалы өнері, ою-өрнектер, шығармашылық идеяларды дамыту, табиғат аясына саяхат, табиғи материалдарды жинау, адам өміріндегі қағаздың маңызы, түрлерін, қасиеттерін зерттеу.
2) шығармашылық жұмысты жасау және дайындау: шығармашылық жұмысқа арналған табиғи және жасанды материалдар, дәстүрлі емес материалдармен (көркемдік, табиғи және жасанды) , әртүрлі материалдармен (кепкен өсімдіктерден аппликация, жапырақ пен гүлдерден композиция құрастыру, тұқымдар мен дәндерден мозайка жасау) және техникалармен эксперимент жүргізу, әртүрлі жұмыс техникаларын меңгеру, өзінің іс-әрекетін жоспарлау; дайындау технологиясы, өлшеу құралдарымен жұмыс, қарапайым тәсілдермен материалдар мен компоненттерді біріктіру, көлемді пішіндерді жасау, құрастыру, қағаз пластикасы, қазақ ұлттық мәдениетінің элементтері бар шығармашылық жұмыстар, қауіпсіздік техникасын сақтау, қауіпсіздік техникасының ережелері;
3) презентация, талдау және бағалау: презентация, шығармашылық жұмыстардың презентациясы, шығармашылық жұмыстарды талқылау және бағалау.
9) «Еңбекке баулу» пәні бойынша 1-сыныпты бітірген оқушыдан күтілетін нәтиже:
– еңбек қауiпсiздiгiережесi және жеке бас гигиенасын сақтайды;
– қағазды өңдеуге қолданылатын қарапайым құрал-саймандардың аты және қолданылуын біледі;
– қағаздың, кептiрiлген жапырақтың, бұтақтардың өзiндiк қасиеттерін атайды;
– қарапайым 2–3 бөлшектен тұратын бұйымдарды жасауды біледі;
– жұмыс орнын ретке келтiру және тазалық сақтау ережелерін орындайды;
– материал мен құрал-сайманды ұқыпты пайдаланады;
– табиғи материал, қағазды өңдеуде құрал-саймандарды орнымен пайдалануды біледі;
–үлгi бойынша жұмыс iстеу алады;
– бүктеу және желiмдеу арқылы құрамақ бөлшектерiнбiрiктіре алады;
-бiр-бiрiнiңпiкiрiмен санасып, өзара сыйласа бiледі.
10) Бағдарлама мазмұны әртүрлі көркемдік-шығармашылық әрекетті қарастырады. Сабақ барысында іске асырылатын шығармашылық әрекеттің түрлерін еңбекке баулу мұғалімінің өзі анықтайды. Бұл ретте көркемдік-шығармашылық әрекеттің негізгі үш түрі: құрылымдау, жоспарлау және сәндеу әрекеттері міндетті түрде іске асырылады.
3-тарау. Оқу мақсаттарының жүйесі
11. Бағдарламада оқу мақсаттары кодтық белгімен белгіленген. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан бөлім және бөлімшенің ретін, төртінші сан оқу мақсатының реттік нөмірін көрсетеді. 1.2.1.1 кодында: «1» – сынып, «2.1» – бөлім мен бөлімше, «1» – оқу мақсатының реттік нөмірі.
12. Оқу мақсаттарының жүйесі:
1) 1-бөлім «Шығармашылық идеяларды білу және тану»:
Бөлімшелер | 1-сынып |
1.1 Материалдың түрі мен қасиетін білу және түсіну | 1.1.1.1 материалдың түрлерімен танысу барысында қасиеттерінің сипаттамасын (жұмсақтығы, тығыздығы, беріктігі) анықтау |
1.2 Материал атауы мен қолданылу саласын білу және түсіну | 1.1.2.1 Материалдың негізгі атауы мен қолданылу саласын анықтау |
1.1.2.2 қазақ халқының қолданбалы өнерінің негізгі элементтерін (ою-өрнектері, түстер, материалдар) анықтау |
1.3 Шығармашылық идеяларды дамыту | 1.1.3.1 шығармашылық идеялары мен ерекшелігін (пішін, фактурасы, біріктіру тәсілі, дайындау технологиясы ) салыстырып көрсету |
|
1.4 Жоспарлау | |
2) 2-бөлім «Шығармашылық жұмысты жасау және дайындау»:
Бөлімшелер | 1-сынып |
2.1 Шығармашылықжұмыстыорындау материалдары мен техникалары | 1.2.1.1 қарапайымәдістер мен тәсілдердіпайдаланып, материалдарды (көркемдік, табиғижәнежасанды) жәнеқұралдардықолдану, эксперимент жүргізу |
| |
2.2 Дайындау технология лары | 1.2.2.1 қарапайымтәсілдерменматериалдардыжәнекомпоненттердіөлшеу, белгілеу, қию, формасынкелтіру, жинақтау, қосужәнебіріктіру |
1.2.2.2 айқындалған материалдармен (ермексаз, қолданыстан шыққан, қағаз материалдары) қарапайым көлемді пішіндерді жасау |
1.2.2.3 шығармашылық жұмыстарды дайындау барысында қазақ ұлттық мәдениетінің элементтерін қолдану |
|
2.3Қауіпсіздіктехникасынсақтау | 1.2.3.1 қауіпсіздіктехникасынсақтап, материалдардыжәнеқұралдардықолдану |
3) 3-бөлім «Талдау және бағалау» (презентация):
Бөлімшелер | 1-сынып |
3.1 Презентация | 1.3.1.1 өзініңжұмысын(эскиз, бұйым) қарапайымтәсілдерментаныстыру |
3.2 Шығармашылық жұмыстағы тәсілдердіталдау | |
3.3 Шығармашы лық жұмыстыталқылаужәнебағалау | 1.3.3.1 шығармашылықжұмысынтүсіндіру |
13. Осы оқу бағдарламасы бастауыш білім беру деңгейінің 1-сыныбына арналған «Еңбекке баулу» оқу пәнінен үлгілік оқу бағдарламасын1-қосымшасындағы ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады. Ұзақ мерзімді жоспарда сынып бойынша әр тарауда қамтылуы тиіс оқу мақсаттарының көлемі белгіленген.
Бастауыш білім беру деңгейінің
1-4-сыныптарына арналған
«Еңбекке баулу» оқу пәнінен
үлгілік оқу бағдарламасына қосымша
Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сыныпқа арналған
«Еңбекке баулу» оқу пәнінен үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру
бойынша ұзақ мерзімді жоспар
1-сынып: Аптасына 1 сағат, жылына 35 сағат
Ортақ тақырыптар | Оқу мақсаты жүйесінің бөлімдері | Оқу мақсаты жүйесінің бөлімшелері | Оқу мақсаттары | Сағат саны | Мерзімі |
1-тоқсан (8 сағат) | | |
1 Өзім туралы 1.Өзін-өзіне қызмет ету деген не? 2-3. «Мен кішкентай көмекшімін» (2 сағат) 4. Алуан түрлі қағаздар 5.Кеме жасаймыз | 1 Шығармашылық идеяларды білу және тану | 1.1 Материалдың түрі мен қасиетін білу және түсіну | 1.1.1.1 материалдың түрлерімен танысу барысында қасиеттерінің сипаттамасын (жұмсақтығы, тығыздығы, беріктігі) анықтау | 1 | |
1.2 Материал атауы мен қолданылу саласын білу және түсіну | 1.1.2.1 Материалдың негізгі атауы мен қолданылу саласын анықтау |
1.3 Шығармашылық идеяларды дамыту | 1.1.3.1 шығармашылық идеялары мен ерекшелігін (пішін, фактурасы, біріктіру тәсілі, дайындау технологиясы ) салыстырып көрсету | 1 | |
2 Шығармашылық жұмысты жасау және дайындау | 2.1 Шығармашылықжұмыстыорындау материалдары мен техникалары | 1.2.1.1 қарапайы мәдістер мен тәсілдерді пайдаланып, материалдарды (көркемдік, табиғи және жасанды) және құралдарды қолдану, эксперимент жүргізу |
2.2 Дайындау технология лары | 1.2.2.1 қарапайым тәсілдермен материалдарды және компоненттерді өлшеу, белгілеу, қию, формасын келтіру, жинақтау, қосу және біріктіру | 1 | |
2.3Қауіпсіздіктехникасынсақтау | 1.2.3.1 қауіпсіздік техникасын сақтап, материалдарды және құралдарды қолдану |
3. Талдау және бағалау (презента ция) | 3.3 Шығармашы лық жұмысты талқылау және бағалау | 1.3.3.1 шығармашылық жұмысын түсіндіру | 1 | |
2. Менің мектебім 6.Табиғи материалдардың түрлері мен оны сақтау жағдайы 7. Табиғатқа серуен 8-9. Табиғи материалдардан панно жасау (2 сағ) | 1 Шығармашылық идеяларды білу және тану | 1.3 Шығармашылық идеяларды дамыту | 1.1.3.1 шығармашылық идеялары мен ерекшелігін (пішін, фактурасы, біріктіру тәсілі, дайындау технологиясы ) салыстырып көрсету | 1 | |
2 Шығармашылық жұмысты жасау және дайындау | 2.1 Шығармашылықжұмыстыорындау материалдары мен техникалары | 1.2.1.1 қарапайым әдістер мен тәсілдерді пайдаланып, материалдарды (көркемдік, табиғи және жасанды) және құралдарды қолдану, эксперимент жүргізу | 1 | |
2.2 Дайындау технология лары | 1.2.2.1 қарапайым тәсілдер мен материалдарды және компоненттерді өлшеу, белгілеу, қию, формасын келтіру, жинақтау, қосу және біріктіру 1.2.2.2 айқындалған материалдармен (ермексаз, қолданыстан шыққан, қағаз материалдары) қарапайым көлемді пішіндерді жасау |
2.3Қауіпсіздіктехникасынсақтау | 1.2.3.1 қауіпсіздік техникасын сақтап, материалдарды және құралдарды қолдану | 1 | |
3 Талдау және бағалау (презента ция) | 3.1 Презентация | 1.3.3.1 шығармашылық жұмысын түсіндіру | 1 | |
2-тоқсан (8 сағат) | | |
3. Менің отбасым және достарым 10. Қағаздың құпиялары. Қағаздың қандай қасиеттері бар. 11.Қағазды қалай қауіпсіз кесуге болады? 12. Қазақ дастарханы 13.Салфеткаға қағаздан сақина жасаймыз. 14. «Менің отбасым» коллаж 4. Бізді қоршаған әлем 15. Мозаика өнерімен танысамыз. 16. «Алма» мозайка сын жасаймыз. | 1 Шығармашылық идеяларды білу және тану | 1.1 Материалдың түрі мен қасиетін білу және түсіну | 1.1.1.1 материалдың түрлерімен танысу барысында қасиеттерінің сипаттамасын (жұмсақтығы, тығыздығы, беріктігі) анықтау | 1 | | |
1.2 Материал атауы мен қолданылу саласын білу және түсіну | 1.1.2.1 Материалдың негізгі атауы мен қолданылу саласын анықтау 1.1.2.2 қазақ халқының қолданбалы өнерінің негізгі элементтерін (ою-өрнектері, түстер, материалдар) анықтау | 1 | |
1.3 Шығармашылық идеяларды дамыту | 1.1.3.1 шығармашылық идеялары мен ерекшелігін (пішін, фактурасы, біріктіру тәсілі, дайындау технологиясы ) салыстырып көрсету | 1 | |
2 Шығармашылық жұмысты жасау және дайындау | 2.1 Шығармашылықжұмыстыорындау материалдары мен техникалары | 1.2.1.1 қарапайым әдістер мен тәсілдерді пайдаланып, материалдарды (көркемдік, табиғи және жасанды) және құралдарды қолдану, эксперимент жүргізу | 1 | |
2.2 Дайындау технология лары | 1.2.2.1 қарапайым тәсілдер мен материалдарды және компоненттерді өлшеу, белгілеу, қию, формасын келтіру, жинақтау, қосу және біріктіру 1.2.2.2 айқындалған материалдармен (ермексаз, қолданыстан шыққан, қағаз материалдары) қарапайым көлемді пішіндерді жасау 1.2.2.3 шығармашылық жұмыстарды дайындау барысында қазақ ұлттық мәдениетінің элементтерін қолдану | 1 | |
2.3Қауіпсіздіктехникасынсақтау | 1.2.3.1 қауіпсіздік техникасын сақтап, материалдарды және құралдарды қолдану | 1 | |
3 Талдау және бағалау (презента ция) | 3.1 Презентация | 1.3.1.1 өзінің жұмысын (эскиз, бұйым) қарапайым тәсілдер мен таныстыру | 1 | |
3.3 Шығармашы лық жұмысты талқылау және бағалау | 1.3.3.1 шығармашылық жұмысын түсіндіру | 1 | |
3-тоқсан (9 сағат) | | |
5.Саяхат 17. Жануарлар әлеміне саяхат. 18.Жануарлардың көлемді бейнесін жасаймыз. (мысық пішінін мүсіндейміз) 19.Симметриялы фигуралар дегеніміз не? 20. Көбелек» мүсінін жасау. 6. Салт-дәстүр және әдебиет 21. Сәндік-қолданба лы өнер дегеніміз не? 22.Қазақстанның сәндік қолданба лы өнері 6.Қолөнер бұйымдарындағы ұлттық ою-өрнектер. 23. Қазақтың ою-өрнегін жасаймыз. 24.Қағаздан ою-өрнектер қию. 25.«Жұлдыз» ою-өрнегі. | 1 Шығармашылық идеяларды білу және тану | 1.1 Материалдың түрі мен қасиетін білу және түсіну | 1.1.1.1 материалдың түрлерімен танысу барысында қасиеттерінің сипаттамасын (жұмсақтығы, тығыздығы, беріктігі) анықтау | 1 | |
1.2 Материал атауы мен қолданылу саласын білу және түсіну | 1.1.2.1 Материалдың негізгі атауы мен қолданылу саласын анықтау 1.1.2.2 қазақ халқының қолданбалы өнерінің негізгі элементтерін (ою-өрнектері, түстер, материалдар) анықтау | 1 | |
1.3 Шығармашылық идеяларды дамыту | 1.1.3.1 шығармашылық идеялары мен ерекшелігін (пішін, фактурасы, біріктіру тәсілі, дайындау технологиясы ) салыстырып көрсету | 1 | |
2 Шығармашылық жұмысты жасау және дайындау | 2.1 Шығармашылық жұмыстыорындау материалдары мен техникалары | 1.2.1.1 қарапайым әдістер мен тәсілдерді пайдаланып, материалдарды (көркемдік, табиғи және жасанды) және құралдарды қолдану, эксперимент жүргізу | 2 | |
2.2 Дайындау технология лары | 1.2.2.1 қарапайым тәсілдер мен материалдарды және компоненттерді өлшеу, белгілеу, қию, формасын келтіру, жинақтау, қосу және біріктіру 1.2.2.2 айқындалған материалдармен (ермексаз, қолданыстан шыққан, қағаз материалдары) қарапайым көлемді пішіндерді жасау 1.2.2.3 шығармашылық жұмыстарды дайындау барысында қазақ ұлттық мәдениетінің элементтерін қолдану | 1 | |
2.3Қауіпсіздіктехникасынсақтау | 1.2.3.1 қауіпсіздік техникасын сақтап, материалдарды және құралдарды қолдану | 1 | |
3 Талдау және бағалау (презента ция) | 3.1 Презентация | 1.3.1.1 өзінің жұмысын (эскиз, бұйым) қарапайым тәсілдермен таныстыру | 1 | |
3.3 Шығармашы лық жұмысты талқылау және бағалау | 1.3.3.1 шығармашылық жұмысын түсіндіру | 1 | |
4-тоқсан (10 сағат) | | |
7. Тағам және сусын 26.Ермексаздан «Тегене» мүсінін жасау. 27-28. Дән тұқымдарынан мозайка құрастыру (2 сағ) 29-30.Сюжетті апплкация құрастыру (2 сағ) 31. Қағаздан ұлттық элементтерді пайдаланып ыдыс-аяқ жасау. 8. Дені саудың-жану сау 32.Ермексаздан жеміс-жидектер мүсіндеу. 33. «Пайдасыз тағамдар» тақырыбында постер. 34.Саңырауқұлақ» жапсырмалау. 8.«Бақыла. Үйрен. Құрастыр» техника лық үлгілеу және құрастыру туралы мәлімет беру. | 1 Шығармашылық идеяларды білу және тану | 1.1 Материалдың түрі мен қасиетін білу және түсіну | 1.1.1.1 материалдың түрлерімен танысу барысында қасиеттерінің сипаттамасын (жұмсақтығы, тығыздығы, беріктігі) анықтау | 1 | |
1.2 Материал атауы мен қолданылу саласын білу және түсіну | 1.1.2.1 Материалдың негізгі атауы мен қолданылу саласын анықтау |
1.3 Шығармашылық идеяларды дамыту | 1.1.3.1 шығармашылық идеялары мен ерекшелігін (пішін, фактурасы, біріктіру тәсілі, дайындау технологиясы ) салыстырып көрсету |
2 Шығармашылық жұмысты жасау және дайындау | 2.1 Шығармашылықжұмыстыорындау материалдары мен техникалары | 1.2.1.1 қарапайым әдістер мен тәсілдерді пайдаланып, материалдарды (көркемдік, табиғи және жасанды) және құралдарды қолдану, эксперимент жүргізу | 1 | |
2.2 Дайындау технология лары | 1.2.2.1 қарапайым тәсілдермен материалдарды және компоненттерді өлшеу, белгілеу, қию, формасын келтіру, жинақтау, қосу және біріктіру | 1 | |
2.3Қауіпсіздіктехникасынсақтау | 1.2.3.1 қауіпсіздік техникасын сақтап, материалдарды және құралдарды қолдану | 1 | |
3 Талдау және бағалау (презентация) | 3.1 Презентация | 1.3.1.1 өзінің жұмысын (эскиз, бұйым) қарапайым тәсілдермен таныстыру | 1 | |
3.3 Шығармашы лық жұмысты талқылау және бағалау | 1.3.3.1 шығармашылық жұмысын түсіндіру | 1 | |
1 Шығармашылық идеяларды білу және тану | 1.2 Материал атауы мен қолданылу саласын білу және түсіну | 1.1.2.1 Материалдың негізгі атауы мен қолданылу саласын анықтау | 1 | |
2 Шығармашылық жұмысты жасау және дайындау | 2.1 Шығармашылықжұмыстыорындау материалдары мен техникалары | 1.2.1.1 қарапайым әдістер мен тәсілдерді пайдаланып, материалдарды (көркемдік, табиғи және жасанды) және құралдарды қолдану, эксперимент жүргізу | 1 | |
2.3Қауіпсіздіктехникасынсақтау | 1.2.3.1 қауіпсіздік техникасын сақтап, материалдарды және құралдарды қолдану | 1 | |
3 Талдау және бағалау (презентация) | 3.3 Шығармашы лық жұмысты талқылау және бағалау | 1.3.3.1 шығармашылық жұмысын түсіндіру | 1 | |
14. Тоқсандық сағаттарды бөлімдер мен бөлімшелер бойынша бөлу мұғалімнің қалауы бойынша өзгереді.