Европанын калкы жана саясий картасы.,,

Евразиянын калкы жана саясий картасы

Сабактын максаты:

• Евразия материгинин Европа бөлүгүнүн калкы жана саясий картасы жөнүндө түшүнүк алысыңар
• Картадан Евразия материгинин Европа бөлүгүндүгү өлкөлөрдүн жайгашуу абалын аныктайсыңар
• Жеке иштөөдө тактыкка, жоопкерчиликке, изденгичтикке үйрөнсүңөр

АЛТЫН ЭРЕЖЕ:

• САБАКТЫ КУНТ КОЮП УГУУ
• САБАК ТУУРАЛУУ ЖӨНӨТҮЛГӨН МААЛЫМАТТАРДЫН КЕРЕКТҮҮ ЖЕРИН ЖАЗЫП АЛУУ
• СУРОО-ЖООПКО АКТИВДҮҮ КАТЫШУУ
• БЕРИЛГЕН ТАПШЫРМАНЫ ӨЗ УБАГЫНДА АТКАРЫП, МУГАЛИМГЕ ЖЕКЕ ЖӨНӨТҮҮ
• ТАПШЫРМАНЫ АТКАРГАН СОҢ ГРУППАГА ЖӨНӨТПӨӨ
• САБАККА ӨЗ УБАГЫНДА КАТЫШУУ, КАТЫША АЛБАЙ КАЛСАК СЕБЕБИН АЛДЫН-АЛА БИЛДИРҮҮ
• САБАККА БАЙЛАНЫШПАГАН СӨЗДӨРДҮ ЖӨНӨТПӨӨ
• ГЕОГРАФИЯ САБАГЫНАН ӨЗ УБАГЫНДА ТЕЛЕ САБАКТЫ КӨРҮҮ

Баалоо критерийлери:

• Онлайн сабакка кирүү – 1 упай
• Берилген тапшырманы аткаруу- 2 упай
• Карта, контурдук карта менен иштөө – 1 упай
• Тарип сактоо, башкага жолтоо болбоо - 1 упай

Европа континенти

• Евразия  материгинин батыш жагы. Азия менен чек арасы Уралдын кыры же чыгыш этеги, Урал дарыясынын өрөөнү, Каспий деңизи, Кума-Маныч ойдуңу жана Керч кысыгы (кээде Чоң Кавказдын кыры менен), Азов, Кара жана Мрамор деңиздери, Босфор, Дарданелл кысыктары аркылуу өтөт. Аянты 10,2 млн  км 2 (аралдары менен). Калкы 770 млн (2019-ж) киши. Европа түндүгүнөн жана Түндүк-батышынан  Түндүк Муз океан  жана анын деңиздери – Кара (Карск), Баренц, Ак, Норвег, батышынан жана түштүгүнөн – Атлантика океаны жана анын деңиздери – Балтика, Түндүк, Жер Ортолук, Мрамор, Кара, Азов деңиздери, Түштүк-чыгышынан туюк – Каспий көл-деңизи менен чулганат. 

• Европада 44 өлкө жайгашкан. Анын калкынын жалпы саны 770 млн (2019).  Д үйнөнүн калкынын 10-12% түзөт.
• Европанын дээрлик бардык калкы епропеоид расасына кирет. Ал бир нече майда расаларга бөлүнөт: атлантика-балтика (Скандинавия өлкөлөрүнүн, Улуу Британия, Ирландия, Исландия, Нидерланд, Түндүк Германия, ошондой эле Эстония, Латвиянын калкын камтыйт), орто европ (Батыш Европанын борбордук бөлүгүнүн, КМШнын европа бөлүгүнүн калктары), балкан-кавказдык (Босния жана Герцеговина,  Түндүк Македония , Хорватия, Словения, Сербия жана Черногория, Түндүк Грекия, Австриянын түштүгү, Италиянын түндүгү, Кара деңизден батышта, чыгышта жана түндүктө жашаган калктар), инди-жер ортолук деңиздик (Испания, Италиянын басымдуу бөлүгү, Франция, Түштүк Грекия, Жер Ортолук деңиздин аралдары), ак деңиз-балтикалык (Литва, бир аз Латвия, КМШнын европ. бөлүгүнүн түндүгү бүт) жана уралдык (лопари, коми, мари, мордва, удмурт).

• Европа элдеринин басымдуу көпчүлүгү индиевропалык тил уясына кирген бир нече топко (славян, балтика, герман, кельт, роман, грек, армян, иран ошондой эле индиарий тил топтору) бөлүнөт. 

• Славяндар Чыгыш жана Түштүк Чыгыш Европаны мекендешип, чыгыш, батыш жана Түштүк топчолорунан турат. Чыгыш славяндарга орустар, украиндер (русиндер), беларустар; батыш славяндарга поляктар жана кашубдар, чехтер, словактар, лужистер; Түштүк славяндарга болгарлар, македондор, словендер, сербдер, хорваттар, босниялыктар, черногориялыктар кирет.

• Балтика тилдер тобуна лит­валыктар, латыштар таандык.
• Герман тилдер тобундагы элдер негизинен Борбордук жана Түндүк Европада жашашып, батыш жана Түндүк топчолоруна бөлүнөт. Батыш топчосуна немистер, австриялыктар, герман-швейцариялыктар, люксембургдуктар, эльзастыктар жана лотарингиялыктар, нидерланддар (голланддар), фламанд, фриз, идиш (европадагы еврей тили), англис тилдүү (англичандар, шотланддар жана англ жана шотланд-ирланддар) элдер жана башка; Түндүк топчосуна дандар, фарерлер, шведдер, норвегдер, исланддар кирет.

• Кельт тилдер тобундагы элдерге бретондуктар, уэльстиктер, гэлдер (шотланд), ирланддар, галлдар, кельтиберлер, мэнктер, валийлер (кимбр), корндор тиешелүү.

• Латын тилинен чыккан роман тилдер тобуна италяндар, италян-швейцариялыктар, герман-швейцариялыктар, француз тилдүү (француздар, франк-швейцариялыктар, валлондор) элдер, испандыктар, каталондор, португалиялыктар, галисиялыктар, корсикалыктар, реторомандар, румындар, аромундар, молдовандар жана башка 50дөн ашуун мамлекеттин элдери кирип, Түштүк жана Батыш Европада, Африкада, Борбордук жана Түштүк Америкада жашашат. 

• Албан, грек (каракачандар, цаконийлер), армян тилдер тобундагы элдерге албандар, гректер, армяндар таандык.

• Ошондой эле Түштүк жана Чыгыш Европада индиарий тилдер тобуна тиешелүү цыган, Европанын бардык өлкөлөрүндө жашаган еврейлер бар.

• Европа элдерине эки, үч тилдүүлүк мүнөздүү болуп, христиан дининин негизги эки тармагы – православие (Чыгыш жана Түштүк Чыгыш Европа) жана католицизм (Түштүк Батыш Европа) тараган. Орто жана Түндүк Европадагы динге ишенүүчүлөр негизинен протестант чиркөөлөрүнө сыйынышат. Түрк, татар, башкыр, цыган, албандардын көпчүлүгү, босниялыктардын, болгарлардын бир азы ислам, еврейлер иудаизм динин тутушат.

ЕВРОПА ӨЛКӨЛӨРҮ

• Австрия ,   Азербайжан ,  Албания ,  Андорра ,  Армения , Белоруссия ,   Бельгия ,  Болгария ,  Босния жана Герцеговина ,  Ватикан , Улуу Британия ,  Мажарстан ,  Германия ,  Грузия ,  Греция , Дания ,  Ирландия ,  Исландия ,  Испания ,  Италия ,  Казакстан , Кипр , Латвия ,   Литва , Лихтенштейн ,   Люксембург ,   Македония ,  Мальта ,  Молдавия ,  Монако ,  Нидерланды ,  Норвегия ,  Польша ,  Португалия ,  Приднестровье ,  Орусия , Румыния ,   Сан-Марино ,  Сербия ,  Словакия ,  Словения ,  Түркия , Украина ,  Финляндия , Франция ,  Хорватия ,  Черногория ,  Чехия ,  Швейцария ,  Швеция ,  Эстония

Үйгө тапшырма:

• Европа өлкөлөрүнүн аянтын, калкын, борбор шаарларын интернет булактарын пайдаланып аныктоо.
• Контурдук картага Европа өлкөлөрүн жайгаштыруу.
• Европа өлкөлөрү жана калкы тууралуу кызыктуу маалыматтарды топтоо