Физика жаатындагы нобель сыйлыгы

4

Нобел сыйлыгы

2011-жылы Физика жаатындагы дуйнолук нобел сыйлыгы эки америкалык жана бир австралиялык окумуштууга космологиядагы космологиядагы жаны ачылыш учун ыйгарылды.Швециянын Падышалык илимдер академиясы Нобел сыйлыгын уч физикке ааламдын ылдамдыкта кенейип , тактап белгисиз энергиянын же массанын бул кубулуштагы маанисин сыпаттап беришкен учун ыйгарды. 1 милион евро сыйлыктын жарымын Сол Перлмуттер алса, калган жарымын адам Райс менен Броаян Шмидт болуп алышкан.

Сол Перлмуттер Калифорниядагы Боркли университетинин Адам Райс Балтимордогу Жон хопкинс университетинин профессорлору.Ал эми профессор Брайан Шмидт Австралия улуттук университетинде эмгектенет. Бул уч физик 1998-жылы аалам тездик менен кенейип жатканын жаны пайда болгон жылдыздарды изилдеп жатып табышкан. Ааламдын кенейуу тарыхы бизге дуйнонун тузулуш эволюциясы , анын тагдыры жана мумкун болгон чеги жонундо тушунук берет. Швециянын падышалык илимдер академиясы Нобел сыйлыгын мезгил сынынан откон гана ачылыштарга бергендиктен , окумуштуулардын 13 жыл мурда эмгеги эми гана оз баасын алды.

2009-жылдын 5-октябрында АКШлык уч илимпозго медицина боюнча Нобел сыйлыгы ыйгарылды.Элизабет Блекберн , Кэрол Грейдер жана Жек Шостак кишинин оргонизминдеги хромосомдорду коргоо механизмин табышкан. Андан сырткары алар клеткалар болунуу маалында кайра кантип ондуруулорун жана аларды эскирип жок болуудан кантип коргоо керек экендигин изилдеп чыгышкан.Биология илиминде алардын ачылышы картаюунун клеткалык механизмдерин жана рак дартынын онугушуно салым кошкон ферменттерди изилдоого жол ачты. 1 миллион 400 мин долларлык сыйлык 3 окумуштууга Стокгольмдогу салтанатта 10- декабрь куну тапшырылган.

Чагылган-атмосферадагы ото чон учкундуу разряд болуп эсептелет. Негизинен кара булут каптап , катуу жаан жааганда коп байкалат. Бир нече жуз метрден бир нече километрге чейин созулуп , жаркыроо жана катуу куркурогон ун менен коштолот. Жарыктын ылдамдыгы 300 000 км\секунда, ал эми ундун ылдамдыгы 331 м\с болгондуктан, алгач жаркыроо корунуп андан кийин гана уну угулат. ЧАГЫЛГАНДЫН ЭЛЕКТРДИК ТАЛААСЫН АЧКАН , БИРИНЧИ АДАМ Америкалык физик Б. Франклин болгон коптогон тажрыйба жургузусунун натыйжасында 1752-жылы батпаректин жардамы мене жургузулгон тууралуу жазып чыккан .

Табышмактар

Аны эч ким корбогон бирок баары угушат,

Денеси жок жашаган тили жок суйлогон, (Жанырык)

Тун кирсе жарыгын чачат, кун чыкса очкучо шашат. (Шам)

Абадагы кош жолу , кабар берип иш кылат ,

Алыскыны заматта , суйлоштуруп тындырат.(Телефон)

Бурап коруп кулагын , сынын коруп байкайбыз ,

Сыр сандыктан уйдогу , туркун кабар табаарбыз. (Телевизор)

Эки булут жакындап , сузушушсо не болот ,

Алар алган заряддан , тарс жарылып куйот от.(чагылган)

Танында бар тушто жок , тагынышып мол мончок ,

Кун чыкканда жаш тогот , учуп кетет бууга окшоп. (шуудурум)

Козго корунбос нерсе , зым менен чуркайт,

Адам баласы аны каалаган ишине жумшайт. (ток)

Физикалык маанидеги макал лакаптар.

Азыр кезек менен командаларга физикалык маанидеги макалдарды айтам , алар болсо анын кайсы физикалык тушунукко тиешелуу экендигин айтып беришет.

1 Акылдуу отту карайт, акмак казанды карайт.(Жылуулук саны)

2 Алма сабагынан алыс тушпойт . ( Оордук кучу)

3 Алтын акпайт , кумуш куйбойт . (Катуу заттардын касиеттери)

4 Жел журбосо чоптун башы кыймылдаайт. (Термелуу)

5 Аракети коп берекети жок .(Механикалык жумуш)

6 Аш турган жерде дарт турбайт. ( Энергия )

7 Бир кумалак бир карын майды чиритет.(Диффузия)

8 Жеринен оогон жук онолбойт. (Тен салмактуулук)

9 Шибегени капка ката албайсын.( Басым)

10 Баш иштебесе буттун шору . (Механикалык кыймыл)

Окумуштууларга карата ырлар

Альберт Эйнштейн . ХХ-кылымдагы немец окумуштуусу , салыштырмалуулук теориясын тузгон.

Заманында уулу окумуштуу аталып,

Атак данкы бут ааламга таралып ,

Балким бизден чыгат дагы Эйнштейн,

Илим учун бул дуйного жаралып

“Илимпоздун созу калат артында, жакшы атагы унутулбайт калкында” деп Жусуп

Баласагын айтмакчы , азыркы кундо оздору жок болсо дагы создору калган окумуштууларга арналган ырларды окумакчымын.

. .

Генрих Герц. 19-кылымдагы немец физиги

Ишин улап Максвелдин ,

10 жыл бою эмгектенген,

Бар экенин электромагнит токундун,

Иш жузундо далилдеген.

Вильгельм Рентген 1900-жылдардагы немец окумуштуусу.

Медицина тармагында колдонулуп ,

Оорулуунун диагнозун таап келген,

Алкыш сага уулу физик,

Кыска толкун бул нурду ачып берген.

Эрнест Резерфорд .19-20 кылымдагы англиялык физик.

Атом кекис турундо болот дегенде,

Макул болбой сунушунда Томсондун ,

Бар экенин далилдеген илимде,

Планетардык тузулушун атомдун.

Александр Попов. 19- кылымдагы орусс физиги

Ааламды тан калтырган радиону,

Биринчи болуп ким суйлоткон,

Физиканын кучу кандай курбулар,

Телефон бар сени менен суйлошкон.

Архимед биздин эрага чейинки 200-жылдарда жашаган байыркы грек окумуштуусу.

Таап чыгып туртуу кучун,

Суюктук менен газдардан

“Эврика ” деп чуркап чыгып жар салган,

Таап берсен сен таяныч чекитин ,

Жерди дагы жылдырар эле оз огунан.

Паскаль Блез .17-кылымдагы француз физиги.

Закон ачып суюктук менен газдарга ,

Коп жыл тынбай эмгектенген илимде.

Басым деген тушунукту киргизип ,

Аты калды эл аралык бирдикте.

Исаак Ньютон . 16-17 кылымдагы англиялык Окумуштуу.

Бут дуйного тартылуунун законун,

Кайсы окумуштуу ачып уйроткон,

Ак жарыкты призмадан сындырып ,

Кубулжуган жети тустуу корсоткон.