Фотоэффект ??былысы. Фотоэффект ??былысын т?сіндіру. Эйнштейн формуласы. Фотоэффект ??былысын техникада пайдалану.

Саба?ты? та?ырыбы: Фотоэффект ??былысы. Фотоэффект ??былысын т?сіндіру. Эйнштейн формуласы.                       

                                          Фотоэффект ??былысын техникада пайдалану. 

Саба?ты? ма?саты:  1. Эйнштейн формуласын ?олдана білу, фотоэффект ??былысын ж?не оларды?

                                           техникада пайдалануын т?сіндіру.

                                               2. О?ушыларды? о?улы?пен ж?мыс істеу да?дысын жетілдіру, ?з бетімен ж?мыс

                                              істеуге да?дыландыру.

                                          3. ??ыптылы??а, т?зімділікке, сауаттылы??а т?рбиелеу.

Саба?ты? т?рі: жа?а саба?

Саба?ты? ?дісі: с?ра?-жауап, кітаппен

К?рнекіліктер:  фотоэлемент, ток к?зі

П?наралы? байланыс: химия

Саба?ты? барысы:

I. ?йымдастыру кезе?і:

О?ушылармен с?лемдесу, т?гелдеу, сынып тазалы?ын тексеру, назарын саба??а аудару, саба? ма?сатымен таныстыру.

II. ?ткен саба?ты игеру барысын тексеру:

1. Жылулы? с?улелену немесе с?уле шы?ару дегеніміз не?

2. Денелерді? температурасына байланысты с?уле шы?ару ?алай ?згереді?

3. Абсолют ?ара денені? с?уле шы?ару за?ын кімдер аш?ан ж?не ол за? ?алай т?жырымдалады?

4. Денені? с?уле шы?ару ?абілеті дегеніміз не?

5. Планк гипотезасы ?алай о?ылады?

6. Квант дегеніміз не?

III. Жа?а та?ырыпты т?сіндіру:

1887 жылы орыс ?алымдары Генрих Герц пен А.Г.Столетов электродтарды? арасында?ы ?ш?ынды разрядты зерттеу кезінде мына ??былыс?а к??іл аударды.

Разряд дегеніміз газдарда?ы электр тогы.

С?улелерді? ?серінен электрондарды? с?йы? ж?не ?атты дене бетінен босап шы?у ??былысын сырт?ы фотоэлектрлік эффект деп атайды.

Фотоэффект ??былысын т?сіндіру жолын А.Эйнштейн тапты. Ол фотоэффект ??былысын т?сіндіру ?шін жары?ты? б?лшектік ?рі квантты? ?асиетіне с?йенді. Шынында да, жары? екіжа?тылы?ымен сипатталады: біріншісінде ол тол?ынды? жа?ынан танылса, екінші жолы б?лшек, я?ни Эйнштейн с?зімен айт?анда фотондар а?ыны ретінде к?рінеді. Б?л ??былысты жары?ты? тол?ынды?-корпускулалы? дуализмі деп аталады.

Квантты? к?з?арас бойынша жары?ты таситын ?рбір б?лшек, я?ни фотон бір квант энергия?а ие болады:

.

Электронны? металдан босап, ?шып шы?уы ?шін жасайтын ж?мысын электронны? шы?у ж?мысы деп атайды.

Энергияны? са?талу за?ы бойынша ж?тыл?ан жары? фотоныны? энергиясы электронны? шы?у А_шы?у ж?мысына ж?не оны? кинетикалы? энергиясына ж?мсалады:

.

Б?л ?рнек Эйнштейн формуласы деп аталады.

Фотоэффект бай?алатын жары?ты? е? аз дегендегі жиілігін немесе о?ан с?йкес келетін тол?ын ?зынды?ын фотоэффектті? ?ызыл шекарасы деп атайды.

?р зат ?шін фотоэффектті? ?ызыл шекарасы ?р т?рлі. Мысалы, мырыш ?шін фотоэффект тудыратын жары? тол?ыныны? ?зынды?ы -370 мкм, калий ?шін -450 мкм, натрий ?шін -680 мкм. Эйнштейн формуласыны? ма?ынасы мына?ан саяды: электронны? шы?у ж?мысы мен кинетикалы? энергиясы тек т?скен жары?ты? жиілігімен ?ана аны?талады.

Жары?ты? тол?ынды? ж?не б?лшектік ?асиеттеріні? бірлігі – таби?и за?дылы?. Б?л бірлікті жары?ты? дуализмі деп атайды. Дуализм барлы? элементар б?лшектерге т?н ??былыс.

Фотоэффект ??былысына негізделіп жасал?ан ??ралды фотоэлемент дейді, ол техникада к?птеп ?олданылады.  146-суретте е? ал?аш?ы фотоэлементті? сырт?ы т?рі мен ??рылысыны? с?лбасы к?рсетілген.   Фотоэффект ?ндірісте, т?рмысты? техникада ж?не ?арыш аппараттарында ке? ?олданылады. Оны? д?ст?рлі ?олданылатын орындары: фототелеграф, теледидар ж?не дыбысты кино болып табылады. Сонымен ?атар фотоэлементтер ?ндірісті автоматтандыруда айры?ша р?л ат?арады.

Фотоэлементтерді ?олданатын реле фотореле деп аталады.

IV. Саба?ты пысы?тау?а арнал?ан тапсырма:

Есеп. Электронны? цезий бетінен шы?у ж?мысы Дж. Цезий бетіне тол?ын ?зынды?ы 0,589 мкм болатын с?уле т?ссе, фотоэффект бай?ала ма?

Берілгені:                                                                  шешуі:

V. Бекіту с?ра?тары:

1. Фотоэффект дегеніміз не? Оны? ашылуына ?андай т?жірибе себепкер болды?

2. А.Эйнштейн фотоэффект ??былысын т?сіндіру ?шін ?андай жолды та?дап алды?

3. Электронны? шы?у ж?мысы дегеніміз не?

4. Фотоэффект туралы Эйнштейн формуласы ?алай жазылады ж?не ?алай о?ылады?

5. Жары? дуализмі дегеніміз не?

6. Фотоэффект жары?ты? ?андай ?асиетін сипаттайды?

VI. ЖБ  тапсырмасы:

О?ушылар?а с?ра?тар ?ою та?ырып бойынша:

1. Фотоэффект ?шін Эйнштейн те?деуі ?андай за?ны? негізінде алын?ан?

  а)импульсті? са?талу за?ы

  в)энергияны? са?талу за?ы

  с)Стефан-Больцман за?ы

  д) Ньютонны? екінші за?ы

2. Фотоэлектрлік эффект дегеніміз ...

3. Электронны? металдан босап, ?шып шы?у ?шін жасайтын ж?мысын ... деп атайды.

4. Фотоэлемент деп ...

VII. ?йге тапсырма: §49,50,  Дайынды? с?ра?тарына жауап беру, 39-жатты?у, №1 шы?арып келу.

VIII. ?орытынды.

 Берілген тапсырмаларды орындаулары?а ?арай ба?алау.