"Г.О.Рокчинскин зурсн зургудын һол төрнь – төрскн һазр, Хальмг Таңһч".

Боваев Басанг Николаевич «Презентация к уроку»

Кичәлин төр: Гарри Олегович Рокчинский. «Ээҗ болн ач».

Кичәлин күсл:

1. Г.О.Рокчинскин җирһлин хаалһин болн үүдәврмүдин тускар сурһульчнрт медрл өглһн;

2. Шин үгмүд дасллһн, Сурһульчнрин умшлһинь, келлһинь өргҗүллһн.

3. Рокчинскин үүдәврмүдәр дамҗулад төрскнч сурһмҗ өглһн.

Кичәлин йовуд:

1. Кичәлин төрлә болн күсллә таньлдллһн.

Слайды №1, №2

Багшин үг: «Эндр кичәлдән бидн Әрәсән болн Хальмг Таңһчин нертә зурачта Г.О.Рокчинскта болн знүнә зургудла таньлдхвидн.

1. Шин төр цәәлһлһн.

- Эн юмб?

+ Эн зург.

- Эн юмб?

+ Эн зургуд.

- Зургуд кен зурна? Слайд №3

+ Зургуд зурач зурна.

1. Үгллин көдлмш:

Зурач, Ачта зурач, Әрәсән ачта зурач, Хальмг Таңһчин ачта зурач, зургуд, зургудын һәәхүл. ( Багшин ардас багар келүләд давтулх).

- Чик. Мана Хальмг Таңгчд кесг нертә зурачнр бәәнә. Эднь: Васькин Владимир, Пован Александр, Ольдан Ким, Бадмин Убуш, Кекән Очир болн нань чигн.

Теднә негнь Г.О.Рокчинский. Эн Әрәсән болн Хальмг Таңһчин нертә зурач.

Слайд №4

Ока Иванович Городовиковин нертә мөрән лауреат

2. Г.О.Рокчинский Алц Хут гидг хотнд Көтчнрә әәмгт 1923 җилд бар сарин 26-д, Оля Лиджиевичин Рокчинскин өрк – бүлд төрсмн. Г.О.Рокчинский Элст балһсна негдгч тойгта дундын школ сурҗ чиләсмн . 40 – 50 җилмүдт зурач Алма – Ата балһснд театральн – зурачин училищд сурсмн. 1953 җилд эн, училищан төгсәсмн. 1961 җилд гер – бүлтәһән Элст балһснур Алма – Атаһас нүүҗ ирв.Төрскн һазртан, эң – зах уга эңкр теегтән Рокчинский цань уга дурта бәәсинь бидн зургударнь медҗәнәвидн.» Слайд №5

- Зургуд альд хадһлна?

+ Зургудын һәхүлд.

Мана балһсна зургудын галерейд Г.О. Рокчинскин зургудын һәәхүл болҗана. Ода тиигәрән орхмн. Эн зургуд хәләтн. (Багш ахр харвлһ кех).

Слайд № 6, № 7

• «Ээлән Овла»

• «Баатр» - « Богатырь»

• «Бумбин Орн» - «Страна Бумба»

• «Зая Пандит» - «Зая Пандита»

• «Ээҗ – Төрскн һазр» - «Мать – Земля родная» (Төрскн һазрин дүриг бийдән тохрасн көгшн ээҗ – зурачин эмг экнь Цаһан. )

• «Ээҗ болн ач» - «Бабушка и внук» ( Эн зург мадн ода шинҗлхвидн)

1. Г.О.Рокчинскин зурсн зургудын һол төрнь – төрскн һазр, Хальмг Таңһч.

Эн зургудтан йиртмҗин бәәдлд эврәннь ухан – тоолвран орулҗ әвртә сәәнәр үзүлҗ.

Тулг үгмүд

Ээҗ: Ачнь:

• медәтә, буурл үстә, күңкл хәләцтә. 1. бичкн, хар нүдтә, чаңһ - чиирг

• кезәнк хувцта, хар шиврлгтә, цаһан мөңн 2. өлгмр киилг, көк шалвр.

сииктә, билцгтә.

IV. Зургар күүндвр тогтах:

- Ода эн «Ээҗ болн ач» гидг зург цуһар шинҗлхм:

1. Эн зургт кениг үзҗәнәт? Эн зургт ээҗ болн ач үзҗәнәв.

2. Ээҗ кедүтә? Ээҗ найта, медәтә.

3.Ээҗин чирәһинь хәләхмн.

Чирәнь ямаран? Чирәнь хурняста, хар – улан.

4. Ямаран хәләцтә? Ээҗ җөөлн, күңкл хәләцтә.

5. Ээҗ ямаран үстә? Ээҗ цаһан буурл үстә.

6. Ээҗин һар ямаран? Ээҗин һар хурняста,

7. Нерн уга хурһнднь юн бәәнә? Цаһан мөңгн билцг бәәнә.

8. Ээҗ ямаран хувцта? Ээҗ кезәңк хувцта, цаһан киилг өмсҗ,

киилг деер күрң хууц өмсҗ.

9. Үснднь юн бәәнә? Үснднь хар атлас шиврлг бәәнә.

10. Чикнднь юн бәәнә? Чикнднь цаһан мөңгн сиик бәәнә.

1. Ээҗин ач көвүн кедүтә? Ээҗин ач бичкн, арвн наста.

2. Ачиннь зургнь хәләхмн.

Ямаран үстә, ямаран нүдтә, хамрта? Хар ахрхн үстә, ик хар нүдтә, һо хамрта.

3. Ямаран хәләцтә? Төвшүн хәләцтә, ээҗдән дурта, таалмҗта.

4. Ачнь ямаран хувцта? Өдгә цагин хувцта, өлгмр киилгтә, көк шалврта.

5. Өрч деернь юн бәәнә? Өрч деернь значок бәәнә.

6. Эн зургт ямаран цаг үзүлгдҗәнә? Өдгә цаг үзүлгдҗәнә.

7. Ноһан урһмл зургт ю медүлҗәнә? Өдгә цага төвкнүн, сәәхн җирһл медүлҗәнә.

V. Дифференцированн көдлмш.

1-гч даалһвр. Ухалҗ нәәрүлҗ бичлһн.

- Муучкан Санҗ маднд ээҗиннь тускар келҗ өгх.

Мини эңкр ээҗ.

2-гч даалһвр. Деформированн текст.

- Эн зәңгс чикәр тогтатн.

а) Зурна, хальмг, Рокчинский, зурач, зургуд.

б) Олн, зурсн, энүнә, зургуд.

в) Төрскндән, олн, нерәдсн, зургуд, Рокчинскд.

3-гч даалһвр. Текстд цегмүдин ормд үгмүд немх.

Ээҗ җөөлн, күңкл хәл…цтә.

Ээҗ цаһ…н буурл үстә.

Ээҗин һар хурн…ста.

Цаһан мөңгн билцг б (ә, әә)нә.

Ээҗ кезәңк х…вцта, цаһан киилг өмсҗ,

Киилг деер күрң хувц өмсҗ.

Үснднь хар атлас шиврлг бәәнә.

Чикнднь цаһан мөңгн с(и, ии)к бәәнә.

Үүдәвр көдлмшиг 3 (һурвн) сурһульчнрин медрл шүүх.

4-гч даалһвр. Буриме. Эн шүлг умшад бадг болһнднь 4-гч зәңгнь дуту, тер зәңгнь ухалад бичәд келҗ өгтн.

Гертән би Ээҗтәһән би

Һанцарн бәәхшив, Ээлтә бәәнәв,

Ээҗм амрлһнд Ээҗдән би

………………… ………………

Хоюрн сууһад Ээҗм амрлһнд

Хотан уух, Эндр һарв.

Хоюрн йовад Байрта цаг

………………. …...................

III. Ээҗин, экин туск үлгүрмүд, шүлгүд.

• Экин санан үрнд, үрнә санан көдәд.(Мысли матери о детях, а мысли детей о другом.)

• Экәс эңкр юмн уга.(Нет ничего дороже матери )

• Келән һолсн күн – экән һолснла әдл. (Человек, который не уважает свой язык, не уважает свою мать)

- Яһҗ медҗәнт эн үлгүрмүд?

• «Ээҗин дун» (олна дун).

Ашлвр:

• Кичәлд кентә таньлдувидн?

• Г.О.Рокчинскин ямаран цолта зурач?

• Г.О.Рокчинскин ямаран зургудла мадн таньлдувидн?

• Эн зургудын һол төрнь ямаран?

V. Темдг тәвлһн:

VI. Герин даалһвр: «Мини эк» - гидг төрәр билглҗ бичх.

3