Газ абалынын параметрлери

Сабактын темасы: Газ абалынын параметрлери.

Сабактагы өтүлүүчү материалдар жана тапшырмалар:

• Газ абалынын параметрлер;

• Бойль-Мариоттун, Гей-Люссактын, Шарлдын закондорунун графиктерин көрсөтүшөт;

• Изохоралык, изотермалык жана изохоралык процесстердин формуласын пайдаланып маселе иштегиле;

Сабактын критерийлери:

• Газ абалынын аныктоочу параметрлердин байланышын аныктай алса;;

• Бойль-Мариоттун, Гей-Люссактын, Шарлдын закондорунун графиктерин көрсөтө алса;

• Изохоралык, изотермалык жана изохоралык процесстердин формуласын пайдаланып маселе иштесе;

• Өзүн-өзү контролдоо сезимине ээ болуп сын көз карашын өнүктүрүүгө, терең жана кеңири ой жүгүртүүгө тарбияланышса;

• Сабакка активдүү катышса;

Кайталоо үчүн жана жаңы темага өбөлгө түзүүчү суроолор:

• Молекулалык-кинетикалык теориянын негизги үч жобосун айтып бергиле?

• Заттын санынын формуласы кандай жазылат ?

• Менделеев – Клайперондун теңдемесин көрсөткүлө

• Кельвин шкаласы менен Цельсий шкаласынын ортосундагы айырманы аныктагыла

Жаңы тема:

Газдардагы башка нерселердеги кубулуштарды түшүндүрүү үчүн дайыма эле молекулалык-кинетикалык теорияга кайрылып отурбастан макротелолордун, газдардын айрым молекулаларынын гана эмес, нерсени түзгөн бүткүл молекулага тиешелүү болгон бир аз сандагы физикалык чоңдуктар менен мүнөздөлөт. Алар: көлөм V, басым Р, температура Т болуп эсептелет.

 Ар кандай макроскопикалык нерсе, же макронерселердин системасы термодинамикалык система деп аталат.

 Нерсенин молекулалык түзүлүшүн эске албастан эле термодинамикалык системанын абалын мүнөздөөчү чоңдуктар макроскопикалык (термодинамикалык) параметрлер деп аталат.

Газдын абалын аныктоочу параметрлер жогорудагы V₁Р₁Т₁ менен эле чектелип калбайт. Газдардын аралашмасы жөнүндө сөз жүргөндө, анын ар бир компонентинин концентрациясын да эсепке алууга тийиш болот.

 Үч параметрдин бирөө турактуу болуп, калган эки параметрдин ортосундагы сандык көз карандылык газ закондору деп аталат.

Газдын температурасын турактуу кармап, басым менен көлөмдүн ортосундагы көз карандылык изотерма (“изос” – “бирдей”, “термос” – “жылуу” деген латын сөздөрүнөн алынган) процесси деп аталат.

Бул процесс англиялык окумуштуу Бойль, француз окмуштуусу Мариотт тарабынан изилденгендиктен Бойль-Мариотт закону деп аталган.

 Турактуу температура кезинде газдын берилген массасынын басымы газдын (берилген массасынын) көлөмүнө тескери пропорциялаш болот же турактуу температура кезинде газдын берилген массасынын көлөмүнүн басымына болгон көбөйтүндүсү турактуу чоңдук болот. Бул процесс (1-сүр.) графикте изотерма сызыгын берет. Бойль-Мариотт закону идеалдык газдар үчүн толук аткарылат да реалдык газдар үчүн жакындаштырылган закон болуп эсептелинет.

Газдын (Р) басымы турактуу болуп, (V) көлөм менен (Т) температура арасындагы көзкарандылык изобара (“изос” – турактуу, “барос” – басым, оордук, салмак, грек сөзү) процесси деп аталат. Бул процессти ачкан француз окмуштуусунун урматына Гей-Люссак закону деп аталат.

 Турактуу басым кезинде газдын берилген массасынын көлөмү температурага түз пропорциялаш болот.

2-сүрөттөгү графикте V көлөмү менен абсолюттук Т температурасынын ортосундагы көзкарандылык көрсөтүлгөн. Бул сызык изобара сызыгы деп аталат.

.

Параметрлердин ичинен V көлөмү турактуу болгон учурду карайлы.

 Турактуу көлөм кезинде газдын берилген массасынын басымы температурага түз пропорциялаш өзгөрөт. Бул процесс изохора (“изос” – бирдей, “хорема” – сыйымдуулук, көлөм деген грек сөзү) процесси деп аталат.

Бул закон 1787-жылы аны ачкан француз окмуштуусу Шарлдын урматына Шарль закону деп аталып, төмөнкүчө жазылат:

3-сүрөттөгү графикте Р басым жана Т температуранын арасындагы көзкарандылык туюнтулган изохора сызыгы көрсөтүлгөн.

Бышыктоо: Маселе иштөө

№502 Р. Басымы 0,2 МПа жана температурасы 15 газдын көлөмү 5л. Нормалдуу шартта мындай массадагы газдын көлөмү канчага барабар?

№503 Р. ЗИЛ-130 автомобилинин кыймылдаткычынын цилиндрдеги кысуу тактынын акырында жумушчу аралашмасынын температурасы 50 ден 250 ге чейин жогоруласа, ал эми көлөмү 0,75л ден 0,12л ге чейин кичирейсе, андагы басым кандайча болуп калыптанат? Баштапкы басым 80кПа га барабар.

№505 Р. КамАЗ-5320 автомобилинин дизелдик кыймылдаткычынын цилиндриндеги кысуу тактынын башталышында абанын температурасы 50 болчу. Эгер тактынын акырында анын көлөмү 17 эсе кичирейсе, ал басымы 50 эсе чоңойсо, абанын температурасын тапкыла.

№512 Р. Газдын басымын 1,5 эсе көбөйткөндө көлөмү 30мл ге азаят. Баштапкы көлөмүн тапкыла.

№522 Р. Эгерде газ 27 кезинде 6л көлөмгө ээ болсо, 77 де кандай көлөмгө ээ болот?

№531 Р. 27 температурада жабык идиштеги газдын басымы 75кПа болгон. -13 температурада анын басымы кандай болот?

№532 Р. Иштебей турган абалында, газ толтурулуучу кызытма электр лампасынын колбасындагы газдын басымы 7 температурада 80кПага барабар. Эгер иштөө режиминде басым 100kПа га чейин чоңойсо, күйүп турган лампадагы газдын температурасын тапкыла.

Жыйынтыктоо:

• Газ абалын аныктоочу параметрлер кайсылар?

• Изотерма процесси – Бойль-Мариотт закону кандайча окулат?

• Изобара процесси – Гей-Люссак закону кандайча окулат?

• Изохора процесси – Шарль закону кандайча окулат?

Үйгө берилүүчү тапшырмалар:

1. 100кПа басым астында газ 30л көлөмдү ээлейт, 150кПа басымда канча көлөмдү ээлейт? Жообун л менен бергиле.

2. 300кПа басым астында кысылган газ 6л көлөмдү ээлейт. Температура турактуу кезинде кеңейип, газ көлөмүн 24л ге чейин чоңойтсо, газдын басымы кандай? Жообун KПа менен бергиле.

Баалоо: Студенттер баалоо критерийлеринин негизинде бааланат

Колдонулган адабияттар:

1. Физика окуу китеби. 10-класс.

2. А.П.Рымкеевич. Физика боюнча маселелер жыйнагы.

3. Тесттик тапшырмалар.