Ղարաքիլիսյի_Ճակատամարտ

Ղարաքիլիսայի Ճակատամարտ

1918թ

8- րդ դասարան. Ս. Հովսեփյան

Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ 1918:  Ճակատամարտը տեղի է ունեցել մայիսի 24-28-ին, հայկական և թուրքական զորքերի միջև՝ Ղարաքիլիսայի (այժմ՝ Վանաձոր) մոտ: Ռուսաստանում  1917-ի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից  հետո ոուսական զորքերը հեռացել էին Արևմտյան Հայաստանի տարածքից, և գեներալ  Թովմաս Նազարբեկովի  (Նազարբեկյան) գլխավորած Հայկական կորպուսը մնացել էր թուրքական գերազանց ուժերի դեմ: Թուրքերը, խախտելով Անդրկովկասյան կոմիսարիատի հետ  Երզնկայում կնքած 1917-ի դեկտեմբերի 5-ի զինադադարը , 1918-ի սկզբին ներխուժեցին Արմ. Հայաստան, վերանվաճեցին  Երզնկան , Կարինը, Սարիղամիշը,  Կարսը ,  մայիսի 15-ին գրավեցին  Ալեքսանդրապոլը : Թուրքական գերակշիռ ուժերի ճնշման տակ Հայկական կորպուսը նահանջեց, նրա հետ արտագաղթեցին նաև տասնյակ հազարավոր արևմտահայեր, որոնց անվտանգությունն ապահովում էր  Անդրանիկի   ջոկատը:

Ալեքսանդրապոլից թուրքական զորքերի մի մասը շարժվեց  Երևանի (տե՛ս  Սարդարապատի ճակատամարտ 1918 ), մյուս մասը՝ Ղարաքիլիսայի ուղղությամբ: Մայիսի 20-ին թուրքերը գրավեցին Ջաջուռը, Աղբուլադը, Ղալթաղչին, մայիսի 21-ին՝ Վորոնցովկան: Ջալալօղլիի (այժմ՝ Ստեփանավան) մոտ, երկօրյա մարտերից հետո (մայիսի 21-22- ին), Անդրանիկի ջոկատը կենտրոնացավ Դսեղ գյուղում, ապա շարժվեց դեպի Դիլիջան: Գեներալ Նազարբեկովի հրամանով 1-ին դիվիզիան (հրամանատար՝ գնդապետ Բեյ-Մամիկոնյան) և երկու լեռնային մարտկոցներ քաշվեցին դեպի Շահալի, մնացածները կենտրոնացան Դիլիջանի մոտ: Մայիսի 24-ին գրավեցին Համամլուն (այժմ՝ Սպիտակ): Ղարաքիլիսայի մոտ կենտրոնացած հայկական զորքը (հրամանատար Թ. Նազարբեկով) ուներ 6 հզ. զինվոր. 70 հրանոթ և մոտ 20 գնդացիր, թուրքական զորքը (հրամանատար՝ Ջավադ բեյ)՝ 10 հզ. ասկյար, 70 հրանոթ և 40 գնդացիր: Մարտերին մասնակցել են Ղարաքիլիսայի շրջակա գյուղերի բնակիչները:

  Հայկական ուժերը թուրքերին հիմնական հարվածներ հասցրին Ղշլաղ գյուղի մոտ, Բզովդալի մատույցներում և Մայմեխ լեռան լանջերին ու թուրքական գերակշիռ ուժերին հարկադրեցին նահանջել դեպի Համամլու: Մարտերի ընթացքում հայերը տվեցին մեծ կորուստներ (շուրջ 2500 մարդ սպանված, վիրավոր և գերի): Մեծ կորուստներ տվեցին նաև թուրքերը, սակայն, համալրում ստանալով, նրանք անցան հակահարձակման, և հայկական ուժերը հարկադրված նահանջեցին Դիլիջան:

  Ղարաքիլիսայում և շրջակա գյուղերում թուրք ջարդարարները կոտորեցին հայ բնակչությանը, ավերեցին գյուղերը:

Բաթումի բանակցությունների ժամանակ, խոստովանեց, որ Ղարաքիլիսայի ճակատամարտը «...բացառիկ ճակատամարտ էր այս պատերազմի պատմության մեջ: Ղարաքիլիսայի մոտ հայերը ցույց տվեցին, որ նրանք կարող

են աշխարհի լավագույն զինվորները լինել »

Ղարաքիլիսայի ճակատամարտի,  Սարդարապատի  և  Բաշ Ապարանի ճակատամարտերի (1918)  շնորհիվ թուրքերը չկարողացան մտնել  Երևան , Արարատյան դաշտ և Սևանի ավազան:

Ղարաքիլիսայի ճակատամարտից հետո թուրքական զորքերը արշավեցին Ղազախ, Գանձակ և Բաքու: