Гидростатика закону

Архимед

Архимеддин жашоосу жөнүндө бизге төмөнкү адамдар маалымат калтырып кетишкен.Палибий, Тит Лирий, Плутарх, Витрубий ж.б. Булардын бардыгы Архимедден кийин жашап өтүшкөн. Ошондуктан алардын тактыгына ишенүү кыйын.

Архимед б.з.ч. 287-жылы Сицилия аралында Сиракузада гректердин калониясында төрөлгөн. Плутархдын айтуусу боюнча Архимеддин атасы математик жана астроном болгон.Атасы Архимеддин математикага, механикага жана астрономияга кызыгуусун байкаган.

Билим алуу үчүн Архимед Александриядагы ошол убактагы Египеттеги атайын илимий борборго жөнөгөн жана ошол жактан билим алган.

Гидростатика

Уламыштарда айтылгандай улуу окумуштуу Архимед кээ бир учурларда чиймеге берилип, тамак ичкенди, жуунганды эсинен чыгарып салган. Ошентип бир күнү ал жуунуп жатканда анын оюна күтүлбөгөндөй ой келди. Сүйүнгөнүнөн ал “ Эврика ” деп кыйкырып жиберет.

Ошентип Архимед “Суюктукка матырылган ар кандай нерсени, ошол нерсе өзү сүрүп чыгарган суюктуктун салмагына барабар болгон күч жогору көздөй түртөт” деген закон ачкан.

Архимед күчү

Суюктукка матырылган телого аракет эткен суюктуктун түртүүчү күчү , тело сүрүп чыгарган суюктуктун салмагына барабар.

Архимед жерди көтөрө алат беле?

“ Мага таяныч чекитин берсеӊер , мен Жерди көтөрөмүн ” дегенди, рычак законун ачкан, байыркы замандын гениалдуу механиги Архимед легендада. “ Күндөрдүн биринде Архимед өзүнүн тууганы жана жолдошу,циракуздун падышасы Гиеронго, ушундай күч менен кандай гана жүктү болсо да жылдырууга болот деп жазган. ” -деген Плутархта.

Эгер рычагды пайдаланса эӊ алсыз күч менен дагы көтөрүлбөй койбой турган жүк жок экендигин Архимед билген:бул күчтү рычагдын эӊ узун ийинине жумшап,ал эми кыска ийин менен жүккө аракет этүү керек.Ошондуктан, ал рычагдын эӊ эле узун ийининен басып, массасы жер шаарынын массасына барабар болгон жүктү колдун күчү менен эле көтөрүүгө болот – деп ойлогон.Өзүнүн бүткүл узак өмүрүндө Архимед рычагды басуу менен чачтын жоондугундай бийиктикке да “Жерди көтөрө” алмак эмес....

Параболанын квадратурасы.Айлананы өлчөө

Интегралдык эсептөөнүн ачылышына чейин эки миӊ жыл мурун Архимед параболанын сегменттик аянтын эсептөө методун “ парабола квадратурасы ” атту сочинениясында негиздеген.

“ Айлананын өлчөмдөрү ” эмгегинде Архимед биринчилерден болуп “ Пи ” санын эсептеген, айлананын узундугунун анын диаметрине болгон катышы жана ал кайсы айлана болбосун бирдейлигин далилдейт.

Бул күнгө чейин Архимед ойлоп тапкан бүтүн сандардын аталыш системалары менен колдонобуз.

Кээ бир планиметрия теоремалары дагы биринчилерден болуп Архимед тарабынан тастыкталган.Үч бурчтуктун аянты жөнүндөгү теориясында үч бурчтуктун үч жагы жөнүндө айтылат.

Күндүн бурчтук өлчөмдөрү

Күндүн өлчөмүн билиш үчүн, Архимедке анын бурчтук өлчөмдөрүн ченеш керек эле. Мындан кийин ал туура эмес болсо да күнгө чейинки аралыктын чоӊдугун б.а. бул маселедеги көптөгөн белгисиз узундуктарды белгилеп, алардын диаметрин эсептеп чыккан. Күндүн бурчтук өлчөмүн Архимед узун сызгыч жана анын учуна коюлган диаметри бийиктигине барабар болгон цилиндр менен өлчөгөн.Бул Архимеддин дагы бир божомолу эле. Эгер цилиндрди тегиздиктин негизинде карасак б.а.сызгычты бойлой карасак канча тегеретпе квадратты көрөсүн. Мына ошону Архимед алгач күндүн диски катары “ вписывал ” андан кийин жылдырып дискти квадратка “ вписывался ” .

Ошентип Архимед ага чейин эч ким жасабаган эки байланышты жана көз өлчөмүн эске алып эӊ чоӊ жана эӊ кичине күндүк бурчтук өлчөмүн алган. Тактап айтканда чыныгы бурчтардын өлчөмү бул эки маанинин ортосунда, бирок эӊ кичинесине жакыныраак, себеби көзөмөлдөө таӊ эртеӊ менен болгон. Мындан ары бир катар жөнөкөй болжолдоолор, маселенин чыгарылышына жетүүдө.....

Архимед Ааламдын өлчөмдөрү боюнча жаӊылса дагы, көптөгөн байланыштарды, аздыр көптүр так эсептеген.

СУРООЛОР…..

1.Архимед канчанчы жылы жана кайсы жерде туулган?

2.Архимед күчунүн формуласы?

3.Архимеддин закону кандай айтылат?

4.Тело качан суюктукка чөгөт, калкып калат жана тең салмактуу болот?

5.Архимеддин гидростатикага тийиштүү легендасын айтып бергиле?

6.Суюктукка матырылган нерсеге кандай күч аракет этет?

7.Архимед күчү кандай чоңдуктардан көз каранды?

8.Жердин массасы канчага барабар?

9.Архимед легендада озунун оюн ишке ашыра алдыбы жана силер кандай ойлойсунар?

10.Рычаг жонундо айтып бергиле?

Суроолордун жообу.

1.Б.з.ч. 287-жылы Сицилия аралындагы Сиракузада төрөлгөн.

2. F=mg=ρgv

3.Суюктукка (газга) матырылган телого аракет эткен суюктуктун түртүүчү күчү, тело сүрүп чыгарган суюктуктун салмагына барабар.

4.a) ˃ б) = в) ˂

5. Жообу: ...

6. Архимед күчү (суюктуктун түртүү күчү).

7. ρ,g,v

8. M=5,977* kg

9. Жообу: ....

10. Кыймылсыз октун тегерегинде айланууга жөндөмдүү телолор.