Գիշերերգի մեծ վարպետը 2

Միսաք Մեծարենց

(1886 - 1908)

Արյուն է եղել աշխարհում: – Եղել է եղեռն ու կռիվ: Լեռնացել են ուժերը վիթխարի՝ ամեհի ելած իրար դեմ: Աշխարհից հեռու մի գյուղում, եղեգնյա մի սրինգ կտրած` Արև է երգել ու գարուն այս հիվանդ, հանճարեղ պատանին:

Եղիշե Չարենց

Կենսագրություն

• 1886թ.-ծնվել է Խարբերդի Բինկյան գյուղում 1895թ.- Մեծատուրյանների ընտանիքը տեղափոխվում է Սեբաստիա քաղաք 1899թ.- մեկնում է Մարզվան և ընդունվում «Անատոլիա» քոլեջը 1901թ.- գրում է «Մարմնի վերք, սրտի վերք» 1903թ.- գրում է «Բաբախումներ» խորագնով ոտանավորների տետրը

1901թ.- Սեբաստիա քաղաքում թուրք մսագործ տղաները, շփոթելով իրենց հակառակորդի հետ,Մեծարենցին փողոցում ծեծում են և դանակահարում։ 1907թ.-լույս է տեսնում «Ծիածան» ժողովածուն, նույն տարում հրատարակվում է երկրորդ գիրքը՝ «Նոր տաղեր» վերնագրով։

1908թ.-հունիսի 21-ին լույս 22-ի գիշերը 22 տարեկանում ավարտվում է Մեծարենցի կարճատև կյանքի դրաման։

Վահագն Դավթյան

«...Մեծարենցի պոեզիան ազնիվ կոչ է մարդուն՝ վերադառնալու ինքն իրեն: Եվ որքան հեռանանք մենք բնությունից, որքան հեռանանք ինքներս մեզանից, այնքան ավելի սիրելի ու մոտիկ պիտի դառնա մեզ Մեծարենցը, այնքան ավելի կարոտենք պիտի նրա ստեղծած բանաստեղծական աշխարհը»:

Հակոբ Օշական

«...Մեր երկրին նկարագեղ քաղցրությունները, մեր հոգիին ընդոծին դալկությունները, մեր շնորհն ու տրտմանուշ երազանքները սքանչելի ծաղիկներու նման կը բուսնին անոր (Մեծարենցի) արնաշաղախ էջերուն»:

Միսաք Մեծարենցի մասին

• Երիտասարդ Միսաքը ուշադրություն էր գրավում իր բնավորությամբ և արտաքինով։ Պոլսի թերթերից մեկում այսպես է նկարագրվում Մեծարենցի արտաքինը. «Հելլեն դասական ձուլվածք մը՝ հայեցի արտահայտությունով, իր դեմքը՝ ողորկ կիսափայլ մորթով մը քողքված։...Ձվաձև կզակը ընդեզերող սև մորուսիկ մը երկու մատ...»։ Իսկ ժամանակակիցներից մեկը Մեծարենցի էության մասին գրում է. «Անմեղուկի պես անուշ, նոր հարսի մը պես շիկնոտ ու հրապուրոտ, նազանքոտ տղա մըն է Մեծարենց,մերթ ժպտուն, մերթ տխուր ու գրեթե միշտ բանաստեղծությունը շրթունքին, կը հևա, կը կարմրի, կը սպառի...»։ Մեծարենցը գնում էր դեպի մահը և ընկերներից մեկին ուղղված նամակում գրում է. «Թոքախտը իր բոլոր նոպաները փորձեց իմ վրաս ու հաղթական եղավ...»։

Մեծարենցը գրել է 1901 թ.-ից:

• 1907 թ.-ին Կոստանդնուպոլսում լույս են տեսել նրա «Ծիածան» և «Նոր տաղեր» բանաստեղծությունների ժողովածուները:
• «Ծիածանը» լուռ ցավերի ու հույզերի, աղերսանքի ու սպասման հանրագումար է: Այդ ապրումների մեջ է ծնվել «Սիրերգը» («Գիշերն անույշ է, գիշերն հեշտագի՛ն»)՝ բազմազան ու հակասական զգացումներով.

Բայց լույսն իմ հոգվույս քիչ-քիչ կը մաշի՛,

Շըրթունքս են ծարավ միակ համբույրին...

Ցնծագին գիշերն է լույս ու լուսին՝

Բայց լույսն իմ հոգվույս քիչ-քիչ կը մաշի՛:

Միսաք Մեծարենցն իր մեղեդային բանաստեղծություններով 

նոր աստիճանի է բարձրացրել արևմտահայ պոեզիան, ստեղծել է 

բանաստեղծական պատկերի կառուցման նոր եղանակներ, 

կատարելության հասցրել ոտանավորի ձևերը:

Միսաք Մեծարենց

• «Արվեստին մեծագույն դրդիչ գաղափարը դյուրամատույց ըլլալն է»:

•    «Իմ մտահոգությունս, իմ մեծ ծարավս իսկատիպ գրականության գաղափարին իրականացումն է: Եվ ասոր համար, գեթ իմ մասին, անհրաժեշտությունը կզգամ հողին ու ջուրին ու քարին հետ ապրելու»:

ժողովախուն նրա կենդանության օրոք մնում է անտիպ 1907թ․ " width="640"

Ստեղծագործությունները

ժողովախուն

նրա կենդանության օրոք մնում է անտիպ

1907թ․

լուռ ցավերի ու հույսերի, աղերսանքի ու սպասման ամբողջություն է : " width="640"

Ծիածան

Ընդգրկում է 38 բանաստեղծություն:

Այս ժողովածուն երիտասարդ մարդու հոգեկան դրաման

է։ Նա չափազանց զգայուն է կյանքի տված ցավերի նկատմամբ,

ունի իր հիվանդությունն ու անհատական դրաման, որոնք ընդգծել

Են տառապանքի ու երազների երգը։ լուռ

ցավերի ու հույսերի, աղերսանքի ու սպասման ամբողջություն է

:

Ծիածան

Ձմրան պարզ գիշեր

Մեղուները

Նավակները

Սիրերգ

Արևին

Նոր տաղեր

Անձնական ցավի նվագներին փոխարինում են

ընդհանուր մարդկային խոհերն ու զգացմունքները

Վայրկյան

Աքասիաներու շուքին տակ

շարքը Մրուրը Երգը Հյուղին աշունը Գարնան հյուղը Հյուղին գարունը " width="640"

Հովվերգություն մը շարքը

Մրուրը

Երգը

Հյուղին աշունը

Գարնան հյուղը

Հյուղին գարունը

շարքը Այստեղ Մեծարենցը ուզում է դաոնալ համապարփակ բնություն՝ մարդկանց օգտակար լինելու բաղձանքով Իրիկունը Հյուղը Հովը " width="640"

շարքը

Այստեղ Մեծարենցը ուզում է դաոնալ

համապարփակ բնություն՝ մարդկանց

օգտակար լինելու բաղձանքով

Իրիկունը

Հյուղը

Հովը

Արդի մարդու Հայր մերը

Տու ՜ ր ինծի, Տե ՜ ր…

Բանաստեղծությունը տերունական աղոթքի

նման պաղատանքի է՝ ուղղված առ Աստված

մարդկանց երջանկության համար։

Մոտալուտ մահվան կանխազգացումն ավելի է զորացրել բանաստեղծի սիրո և ապրելու տենչը: Արևն ու գարունը դարձել են կյանքի խորհրդանիշներ.

• ...Շողա՛, շողա՛, բարի՛ արև, հիվա՛նդ եմ...

Մեծարենցը բնության լավագույն երգիչներից է հայ պոեզիայում: Տառապող անհատի համար բնությունը և գյուղը վերածվել են հոգու ապաստանի

«Արևին»

«Մառախուղ»

«Աքասիաներու շուքին տակ»

«Հովը»

«Գետափի երազանքը»

Հետագայում բանաստեղծի անձնական սպասումը դարձել է անանձնական. հիվանդ պատանին ձգտել է իր ցավը զսպել և հոգու ջերմությունը, սերն ու գորովը տալ մարդկանց, համակել նրանց կենսասիրությամբ:

«Իրիկունը»,

«Տո՛ւր ինծի, Տե՛ր...»,

«Հովը»,

«Հյուղը»

Մեծարենցի սիրո երգերը պատանեկան անաղարտ զգացմունքի անկրկնելի նվագներ են. ճակատագրով դատապարտված պատանին սիրո մեջ տեսել է կյանքի հմայքը, աշխարհի գեղեցկությունը, գոյության իմաստը («Այգերգ», «Ջուրեն դարձին», «Անդարձը» և այլն):

Թույլ շրշյուն մը, հետո բույր մը մշկենի,

Եվ համրագին գիրքը ձեռքես կ’իյնա վար...

Երազներուս պերճուհին է որ կ’անցնի,

Ու կը փոթի ծովակն հոգվույս՝ մեղմավար:

(«Վայրկյան»)

.Աստղերը լուռ կը հալին Մութին մէջ մինչեւ առտու. Նման ցաւոտ սրտերու, Որ թողուած են առանձին...

Մեծարենցը նկատում է բնության ամենաթույլ շարժումն իսկ, նրա նկարած բնությունն անշարժ չէ, փոխակերպումների ու փոփոխությունների մեջ է: Նա շնչավորում, անձնավորում է բնությունը, վերագրում նրան մարդկային հատկանիշներ:

Մինչ կը ձյունե ծաղիկն իրենց հոտևան՝

Զոր խոլաբար հովը գրել կը շտապե:

Երազի օրեր

Կարմիր ծաղիկ մը գարունի Առտու մը ինծի նվիրեցիր. Ըզգացի թե տենդեր ունի Երազկոտ միտքըս ուշացիր:

Խանդաղատանք մը հորդեցավ Իմ նըվաղկոտ լանջքիս տակ՝ Դողաց սիրո սարսուռն անցավ՝ Ու թովանքը համբույրին հուր:

Եվ ըղձակաթ իմ հեգ հոգիս Ըզգաց սիրտիդ հուրքն արծարծուն, Ու մետաքսե ուղի մը զիս Սեր-Ծաղիկին տարավ ածուն:

Հոն ժըպտեցավ կյանքը ինծի, Հըմայքներու հույլովն անցավ, Եվ ուրվական մը կասկածի Անոր մոտեն երբեք չանցավ:

Անանուն

Վայրի՜ ծաղիկ, անունդ ի՞նչ է, Ըսե ՛ , մասուր ու կանանչե Ցանկապատին շուքին նստած Վայրի՜ ծաղիկ, անունդ ի՞նչ է: Ըսպիտակ, կաթ ու մազտաքե Բուրող ծաղիկ, անունդ ի՞նչ է․ Ըսե ՛ , քիչ մը գեթ չե՞ս դողար, Հովիկին անուշ երբոր փըչե․․․։ Հըպա ՜ րտ ծաղիկ, անունն ի ՞ նչ է Պարիկին, որ անցավ քովեդ, Հեզուկ ու սև սաթի վետվերտ Ցայտք մը ձըգած իր քամակեն։ Գիտե ՜ս, ծաղի ՜կ, անունն ի ՞ նչ է Դողին՝ զոր քեզ տըվավ հովիկ, Ու ձայնին՝ որ զիս կը կանչե․․․