Հայկական_մշակույթ_10-14դդ

Հայկական մշակույթ

10-14- րդ դարեր

Հայկական մշակույթը հայ ժողովրդի ստեղծած նյութական և հոգևոր արժեքների ամբողջությունն է: Այն ներառում է գիտությունը, արվեստը, արհեստը, առհասարակ մարդու կողմից ստեղծված ամեն ինչ:

Մշակույթի ճյուղերն են` լեզուն, գրականությունը, ճարտարապետությունը, քանդակագործությունը, նկարչությունը, երաժշտարվեստն ու պարարվեստը, թատրոնն ու կինոն և այլն:

Ճարտարապետություն

Հայկական ճարտարապետությունը ճարտարապետական ոճ է , որը ստեղծվել և օգտագործվում է հայ ժողովրդի կողմից հայկական լեռնաշխարհում և նրա սահմաններից դուրս:

Հայկական ճարտարապետությանը բնորոշ են գեղարվեստական հարուստ ավանդույթները, ազգային ինքնատիպությունը, որը պայմանավորված է բնական պայմաններով, կացութաձևով, տեղական շինանյութի բազմազանությամբ և գեղարվեստաֆիզիկական հատկանիշներով:

Միջնադարի հայ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ առանձնահատուկ գծերն են` գեղատեսիլությունը, շրջակա միջավայրի հետ ներդաշնակությունը,տարածքային հավասարակշռվածությունը

Աղթամարի Սբ. Խաչ եկեղեցի

կառուցվել է `

915-921 թթ

Ճարտարապետ`

Մանվել

Անիի Մայր տաճար

կառուցվել է`

989-1001 թթ

Ճարտարապետ`

Տրդատ

Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի

Հաղպատավանք

Կառուցվել է `

10-13-րդ դարեր

Նորավանք

13-րդ դար

Ճարտարապետ`

Մոմիկ

Գրքարվեստ

Մանրանկարչություն

• Իր գունագեղությամբ, ոճական բազմազանությամբ աչքի է ընկնում հայկական գրքային մանրանկարչությունը

• Հայ մանրանկարչության պատմության մեջ յուրահատուկ տեղ ունի կիլիկյան դպրոցը։
• Այստեղ առանձնապես նշանավոր են  Հռոմկլայում ՝ Թորոս Ռոսլինը, (13-րդ դար),  Սսում՝ Գրիգոր Պիծակը, Սարգիս Պիծակը, Ավագը(14-րդ դար) և այլն։

• Կիլիկյան հայ մանրանկարչության ամենախոշոր ներկայացուցիչը Թորոս Ռոսլինն է, որն արվեստագետների կողմից անվանվել է «Վերածնության Նախակարապետ», «Զարդանկարի վիրտուոզ»։ Նրա ստեղծագործության մեջ նկատվում է ընդհանրություն գտած հնարքներից խուսափելու բացահայտ ձգտում։ Նա բիբլիական թեմաների մեջ մտցնում է աշխարհիկ տարրեր։ Մի ձեռագրում նկարել է որսի պատկերներ, կենդանիների կռիվ, մեկ այլ ձեռագրում հանդիպում ենք այծյամի, առյուծի, վարազի, եղնիկների և այլ կենդանիների պատկերների։

Թորոս Ռոսլին

• Կիլիկյան մանրանկարչության մյուս ականավոր ներկայացուցիչն է Սարգիս Պիծակը։ Մատենադարանի ձեռագրերից մեկում պահպանվել է նրա ինքնանկարը։ Հայտնի է Պիծակի ծաղկած 18 ձեռագիր։

Սարգիս Պիծակ

Խաչքարագործություն

• Խաչքարը  փորագրված, որպես կանոն ուղղաձիգ տեղադրվող տափակ քարե սալ է, որի մի լայն կողմի վրա փորագրված կոմպոզիցիայի հիմնական տարրը խաչն է։ Խաչի շուրջը հաճախ պատկերվում են՝ երկրաչափական զարդանշաններ(օրնամենտ), հավերժության նշաններ, բուսական և կենդանական աշխարհի պատկերներ, ինչպես նաև մարդիկ՝ հատկապես սրբերի պատկերներ։ Խաչքարերը որպես կանոն տեղադրվում են վանքերի և  եկեղեցիների մոտ, գերեզմաններում, ճանապարհների մոտ։

•   Խաչքարը բովանդակում է քրիստոնեության հիմնական գաղափարը՝ Հիսուս Քրիստոսի փրկագործությունը։ Գլխավոր տարրը խաչն է՝ որպես Խաչեցյալի՝ Քրիստոսի, Կենաց ծառի, խոստացված երկնային հոգևոր դրախտի ու փրկության խորհուրդ. այն հայերի համար փոխարինել է սրբապատկերներին։

•   Խաչքարերի տեսակներից են «Սբ Սարգիսը» (սիրահար զույգերին «չար աչքից» անխոցելի դարձնող), «Ցասման խաչերը» (բնության տարերքը սանձող) և այլն։ Սյուժետային և սրբապատկերային տարրեր են պարունակում «Ամենափրկիչ», «Դեիսուս» կամ «Բարեխոսություն», «Համբարձում», «Ծնունդ» և այլ տեսակներ։ Խաչքարի արվեստը վերացական խորհրդանշային է՝ ամբողջությամբ տոգորված փրկության խորհրդով, այն ունի զուտ աստվածաբանական պաշտամունքային դեր ու նշանակություն։

Թևավոր խաչքարեր

• Գոշավանք
• Վարպետ Պողոս

• Մոմիկ

• Խաչքարային հուշարձանների առանձին տեսակ են կազմում այսպես կոչված «Ամենափրկիչ» խաչքարերը, որոնց վրա սովորաբար պատկերվել է Քրիստոսի խաչելությունը, որի համար էլ այս խաչքարերին տրվել է ամենափրկիչ պայմանական անունը։

• Հաղպատի ԱՄԵՆԱՓՐԿԻՉ խաչքարը

• Խաչքարերը հաճախ ներկված են եղել կարմիր գույնով:

ՎԵՐՋ