Ибраим Паши "Чал атнынъ тырнагъы" эсери 1 - къысым.

Эдебият

5 – сыныф _____________

Мевзу: Ибраим Пашининъ аяты ве иджады. «Чал атнынъ тырнагъы (туягъя)» эсери.

Макъсад: 1. Миллий эдебиятнынъ инкишафына буюк иссе къошкъан Ибраим Паши акъкъында малюмат бермек.

2. Эсерни мевзу ве гъаесини бельгилемек.

3. Талебелернинъ тиль хазинесини байытмакъ.

Дерснинъ чешити: янъы мевзуны анълатув.

Донатма: языджынынъ фотосуретлери, дерслик, лугъат сёзлери.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:

1.Тешкилий къысым: Селямлашув. Невбетчининъ рапорты.

Эв иши: Ю.Темиркъаянынъ «Тувгъан тиль» шиирини ифадели окъуп талиль этмек, лугъат сёзлерини текрарламакъ.

3.Дерснинъ макъсады ве вазифелерини илян этюв.

Оджанынъ кириш сёзю: Янъы мевзу, макъсат ве вазифелер илян этиле.

Янъы мевзуны анълатув.

Талебелер, дерс девамында расткельген сёзлернинъ базылары тахтада язылгъан. Дикъкъатынъызны джельп этем.

асретлик – тоска мунтазам – регулярный, регулярно

тесир этмек – влиять чекмек переживать

джыйынтыкъ – сборник къадифе - бархат

эдип – деятель чолпа – неуклюжий

джылап – овёс беслемек – откармливать

чырчырмазин – цикада черенлемек – скирдовать

чал – седой туякъ – копыто

къурназ (айнеджи) – хитрый, лукавый

Ибраим Къуртамер огълу Паши 1918 сенеси Алушта районынынъ Тувакъ коюнда койлю къорантасында догъа.

Кой мектебинден сонъ 1939 сенеси Акъмесджиттеки педагогика институтынынъ къырымтатар тили ве эдебияты факультетине кире.

1936 с. «Ленин ёлу» газетасында ильк макъалелери басылып башлай.

Сюргюнликте 1965 сенеси «Ленин байрагъы» газетасында мудир олып чалыша.

1970 с. «Чичек ве къан» биринджи икяелер китабы нешир этильди.

«»Юрек эмиринен», «Йылдызлы геджелер», «Бир афта», «Алтын боялар», «Санат инджилери» киби икяе ве повесть китаплары

«Джанлы нишан» романы нешир этильди.

Балаларгъа багъышлап «Газ алмагъа баргъанда», «Сонъки пешман», «Чёльде», «Бахшыш», «Фындыкъ джыйгъанда», «Чал атнынъ тырнагъы» икяелер язды.

Талебелер зынджырчыкъ усулынен эсерни ифадели окъуйлар ве талиль этелер.

Къараманлар.

1.Нусрет агъа – бабамнынъ досту, агъыр табиатлы, серт чырайлы олса да, саф юрекли, бир тилим отьмегини пайлашкъан ве яхшы адам.

2.Джура ака - амбар мудири

3.Осман – муэллиф

4.Бульбуль – Нусрет агъанынъ аты

Суаллер:

1.Эсерде насыл мевсим вакъыты тасвирлене? (яз)

2.орталыкъ ненен къокъуй? (тазе пиченнен)

3.Къулакъ тюбюнде нелер чырылдай? (чырчырмазинлер)

4.Нусрет агъаны не ичюн ишке алмадылар? (топал олгъаны ичюн дженкке алмадылар)

5.Муэллифнинъ бабасы насыл зенаат саиби эди? (дюльгер, тенекеджи, налбанд)

6.Бабасыны дженкке кеткенине къач йыл олды? (4 йыл)

7.Нусрет агъанен насыл ишлернен огъраша эди? (ер сюре, агъач, комюр, пичен, кубре ташыйлар)

8.Нусрет агъа насыл табиатлы адам эди? (бабамнынъ досту, агъыр табиатлы, серт чырайлы олса да, саф юрекли, бир тилим отьмегини пайлашкъан ве яхшы адам)

9.Учь куньде бир атларгъа деп не бере эдилер? (бир торба джылап, кимерде арпа)

10.Бульбульни не ичюн башта кимсе алмагъа истемей? (кичкене, арыкъ чал тайчыкъ эди)

11.Атны ким алды? (Нусрет агъа онынъ тишлерини, аякъларыны дикъкъатнен тешкерди ве «Бир куньлюк джаны къалса да, бакъаджагъым», - деп, озюне алды)

12.Анбардан джылап алмакъ ичюн Нусрет агъа насыл иш япты? (реиснинъ берген кягъытындаки учь ракъ\амыны беш япкъан)

13. Бу ялан не вакъыт белли олды? (тефтиш (ревизия) вакъытында)

14.Бунынъ ичюн Нусрет агъаны насыл джезаладылар? (башкъа ишке авуштырмагъа къарар бердилер)

Пекитюв: Бугунь дерсте насыл языджы акъкъында айтылды?

Нени бегендинъиз, нени бегенмединъиз?

Тизильген суаллер текрарлана, джеваплар бериле. Джевапларда янъы сёзлер ишлетиле

Оджанынъ нетиджелев сёзю: Демек, талебелер, белли языджы, газетаджы, къырымтатар бала эдебиятынынъ инкишафына буюк иссе къошкъан Ибраим Пашининъ эсерлери эдебиятымызнынъ алтын фондуна кире.

Баалав.

Тестлер.

1. Адамлар Нусрет агъагъа не ичюн сукъланалар?

А. бакъкъан ве беслеген атына Б. озюнинъ дюльберлигине

В. япкъан ишини бегенип

2. Нусрет агъанынъ табиат чизгилери насыл?

А. бол, ат ичюн бир шей аджымай Б. къызгъаныч В. джумерт

3.Къурназлыкъ деген сёзнинъ манасы?

А. къуванч Б. айнеджилик В. пахыллыкъ

4. Бульбульнинъ токъ олмасы ичюн Нусрет агъа не япты?

А. хырсызлыкъ Б. ракъамлар ве реис имзасыны озю къойды

В. Реиске ялтакъланып юрьди

5.Тефтиш комиссиясы насыл къарар чыкъарды?

А. Нусрет агъаны башкъа ерге авуштырмакъ

Б. онъа бир шей япмадылар

В. Нусрет агъаны иштен къувмакъ

Джеваплар: 1.а 2. а 3. б 4. б 5. а

Япрачыкълар топлана ве баалар къоюла.

Эв иши: Дерсликте с. 69-70, 73-75с окъумакъ, суаллерге джевап бермек, лугъат сёзлерини огренмек.