Ерте?гілік жатты?улар

                      КМ?К «Айналайын» ясли ба?шасы

           ?й?ыдан оян?анда                   

    жасалатын жатты?улар    

                   жина?ы

                                   Дайында?ан: Еркасова Гаухар Ма?сот?ызы

                                      ??лсары ?аласы

                                          2015 жыл

 ?й?ыдан оян?анда жасалатын жатты?улар жина?ы

Салауатты ?мір салтын ынталандыру – ?р?айсымызды? дене т?рбиесімен айналасуымыз?а, д?рыс тама?тануымыз?а, есірткі, темекі, алкогольді т?тынуымызды ?ойып, тазалы? пен санитария шараларын са?тауымыз?а ж?не т. с. ба?ыттал?ан. Н. ?. Назарбаев Ал?ы с?з! Салауаттану білімі мен т?рбиені? бірлескен ж?йесі баланы? денсаулы?ын са?тау?а ж?не ны?айту?а к?мектеседі. Сонды?тан, балаларды? дені сау болып, сапалы білім алуы ?шін б?гінгі заман талабына сай игі д?ст?рлер мен ??нды ?деттерді ?алыптастыра отырып, салауатты ?мір с?руді? ??ндылы?ына, ?ажеттілігіне баланы? к?зін жеткізіп, оны іске асыру жолдарын к?рсетіп, на?ты шешім ?абылдау?а ?йретуіміз керек. «Баланы? саулы?ын са?тау» ж?ніндегі а?ыл ке?естерді денсаулы?ты са?тау?а ?йрететін толы? ??рал ретінде ?арау?а болмайды. ?йткенмен, осында айтыл?ан шараларды орындап т?рса, жас буынны? тазалы?ты са?тап, бойларын к?туіне ед?уір себеп болар еді деген ойдамыз. «Ауырып – ем іздегенше, ауырмайтын – жол іздейік.» Дене? cay болсын десе?... 1. Топ?а таза aya молынан кірсін, к?нні? с?улесі (шуа?ы) кіріп т?рсын. Сау болу ?шін таза aya, к?нні? шуа?ы ?те керек екенін ?мытпа. 2. Т?ла бойы?ды, е? болма?анда мойны?ды, к?кірегі?ді, ар?а?ды к?нде сал?ын сумен жуып т?р. Дене?ді таза ?ста. Ж?масына бір рет жылы су?а шомылып т?р. 3. Жаз мезгілде таза су?а к?бірек шомыл. К?нні? батысында?ы к?нні? шуа?ымен жылы?ан су?а т?ссе? тіпті жа?сы. Тама?ты? со?ынан то? ?арын?а су?а шомылма. ?ызынып, яки терлеп т?рып су?а т?спе. ?уелі ?ызуы?ды басып, тері?ді кептір. Шомыларды? алдында жала?аш т?рма, терлейсі?. Терлеген де суы? тез тиеді! Шешінісімен, басы?ды сула да, су?а т?с. Су?а ж?гіріп келіп, ?ар?ып, яки секіріп т?спе, су?а кетесі?. Су ішінде бір орында т?рма, отырма, ж?зе бер, ж?зе бер, к?бірек ?имылда. Су ішінде он - жиырма минуттан арты? болма. Дірілдей бастаса?, тезірек судан шы?. Судан шы?ысымен ?уелі дене?ді с?ртіп ??р?атып, киініп ал?ан со?, жылын?анша серуенде. Жылы, т?ны? к?ні судан шы??ан со?, жала?аш дене?е біраз к?н тиіп т?ла бойы?ды жел ?а?сын. Аурудан ?бден айы?па?ан ?лсіз адам?а т?ны?, жылы к?ні ?ана су?а т?суге болады. Су?а т?су шарттарын ?бден біліп ал. Осы шарттарды елемесе?, т?рлі ба?ытсыз о?и?алар?а душар болась?. Жуын?анда т?ла бойы?да?ы кірі? кетеді. Тері?дегі бітеліп ?ал?ан тесіктері ашылады. Дене? шыны?ады. Сонды?тан жиірек жуын. Жылы суда дене кірі тезірек ериді. Сабыны? жылдамыра? к?піреді. Сонды?тан сал?ын судан г?рі жылы су дене?дегі кірі?ді тез алады. ?те жылы су ?сіресе к?нде жуын?анда ?аны?ды тасытып, дене?ді болбыр етіп, н?зіктендіріп жібереді. Б?л есі?де болсын. Жылы су?а яки монша?а т?скен со?, дене?ді ж?йімен бірте - бірте сал?ындату керек. Суы?тан са?тан. Шомылып шы??аннан кейін ?сті?ді таза орамалмен (с?лгімен) немесе д?кемен ?бден с?ртіп ??р?ат. Дене?ді таза ?стау ?шін жуын?аннан кейін іш киімі?ді жиі ауыстырып т?р. Е? болма?анда іш киімі?ді аптасына бір рет ауыстыр. 4. ?ара ж?мыс істегенде ауыстыратын екі киімі? болсын. К?ндіз кигені?ді т?нде шешіп жайып, т?нде кигені?ді к?ндіз жайып ауыстыр. Тер, т?леген тері, тері?нен шы??ан май, бас?а зиянды н?рселерді? б?рі ішкі киімге сі?еді. Б?л заттар шіри бастайды, шірікті? ?серінен ?олты?тар - ы?ны?, башбайлары?нь? арасы секілді жерлерде ?ола?са, шуаш пайда болады. Шірікті? салдарынан тері жидіп т?лейді, ?ызылша?а болады, т?рлі жара т?седі. 5. ?зі?ді, тама?ы?ды таза ?ста, ішкен - жеген сайын ж?не та?ерте?, кешінде аузы?ды тазалап шайып отыр. Аузы?ды таза ?стаса?, тіс ауруыны? к?бінен ??тыласы?. Тама? жеген сайын тісі?ді м?суекпен (тіс тазала?ышпен) жа?сылап тазала. Е? болма?анда тісі?ді к?нде кешкісін жатарда бір тазала. М?суегі?ні? ?ылы тым ?атты не ?те ж?мса? болмасын. Темірден жасал?ан тіс тазала?ышты ?олданба. 6. Таза ауада (сыртта) к?бірек ?имылда (серуенде, ойна, ж?гір, та?ысын та?ы). 7. ?те жылы киінбе, басы? же?ілдеу н?рсе ки, мойны?ды ашы? ?ста. Шаш ?ойма. 8. Дене?ді тар киіммен, белбеумен, т?рлі баумен байлап ?ыспа. 9. Ая? киімі?ні? (етігі?ні?) ?лтаны табаны?а лайы? болсын. ?кшесі жалпа?, аласа болсын. Биік ?кше ?те зиянды болады. 10. Киімі? ?сіресе ш?л?ауы? байпа?ы? (ш?лы?ы?) суланса шапша? шешіп таста, ??р?а? киім киіп ал. 11. Б?гделерді? киімдерін, ?сіресе бет орамалын, ?ол орамалын пайдаланба, б?ркін, ішкі киімін киме. 12. ?те к?п ішіп - жеме. Б?зыл?ан астан, сі?імсіз тама?тан, ?сіресе т?ттіден бойы?ды аула? сал. Жас бала?а т?тті беріп ?йретпе. Асты ж?німен ішіп - же, к?ніне ?ш мезгілден арты? тама?танба, уа?ыты ас?ан тама??а ?уес болма. Пияз, т?з сия?ты та?амдарды ас?а к?п салма. ?ызыл б?рыш, хрен секілді н?рселерді асы?а салма. Шала піскен, иістенген, б?зыл?ан етті, жемісті жеме. Ауру?а шалды?асы?. 13. Ш?йды, кофені ?ып - ?ызыл ?ылып ішпе, с?йы?тау етіп іш. Оларды ?йы?тарды? алдында ішпе. 14. Тама??а отырар алдында ?олы?ды жу. Тама?ты ?аза?ша, ?олмен жесе?, ?олы?ды сабындап жу. 15. Ауру, саулы?ы к?м?нділеу адаммен таба?тас болма. Ешкімні? де сар?ытын ішіп - жеме. 16. Ая? - таба?, ?асы? - ая?, пыша? - шаныш?ы секілді ас ішетін аспаптары?ды таза ?ста. Оларды? ?зі?е меншіктісі бол?аны ж?н. 17. Жуып - тазаламай т?рып, бас?алар ?олдан?ан ая? - таба?ты, шаныш?ы - пыша?ты, ожауды, кесені, та?ы бас?аларын таза ыдыс - ая?тар?а араластырмай, ысты? су?а ?айнат. 18. Ерте жат, ерте т?р, оян?ан со? т?секте еріншектеп жатып алма. Оянысымен т?сектен т?рып кет. Т?секте керіліп жата берсе?, еріншектігі? ?стап, б?гінгі істейтін ж?мысы?а зау?ы? болмайды. 19. Кешке ?йы?тарды? алдында ауыр ж?мыс істеп ?зі?ді - ?зі? шаршатпа. Болдырса?, д?рыстап ?йы?тай алмайсы?. 20. ?й?ы адам?а к?ш жинап, ?уат береді. Адам?а пайдалы ?й?ы — т?с к?рмей ?атты ?йы?тау. Т?нде ?за? отырып істеген ми ж?мысы адамны? ?й?ысын б?зады, адамды ?мытша? етеді. Сонды?тан денсаулы?ты са?тау ережесі са?ан «ерте жат, ерте т?р, сонда ?ана ?й?ы сені тыны?тырады» дегендей ке?ес береді. 21. ?й?ыны? ?за?ты?ы жас?а ?арай т?рліше болады. Т?улігіне емшектегі бала?а 16 - 20 са?ат, 10 - 12 жасар бала?а — 9 са?ат, бозбалалар?а — 8 са?ат, ?лкен кісіге 6 - 7 са?ат ?й?ы жетіп жатыр. 22. Еш уа?ытта біреумен ?ойындасып жатпа, жеке жатып ?йрен. Бас?а кісіні? т?сегіне жатпа, т?сек - орнын, жасты?ын, к?рпе жаймасын ?олданба. ?й?ыдан кейінгі жатты?улар. К?н сайын к?ндізгі ?й?ыдан кейін. (?за?ты?ы 5 - 10 минут) Та?ерте? ояна салып, бірден т?рып, жуынып, саба??а не ж?мыс?а жинала бастайсыз. Толы??анды ояну ?шін мына жатты?уларды жасап, а?за?ызды жа?а к?нге дайында?ыз. Оян?ан бойда т?сектен т?рма?ыз. 5 минут шамасында демалып, жай жаты?ыз. Ал осы уа?ытта мына жатты?уларды орында?ыз. К?зі?ізді ж?мып, бірнеше рет тартылы?ыз. Дене?ізді? ?р б?лшы? еті созылып - тартыл?анын сезіні?із. Бірнеше рет тере? дем алы?ыз. М?рынмен дем ал?анда, ішті жо?ары к?теріп, дем шы?ар?анда ішті барынша тарты?ыз. Ала?андары?ыз бен ая?тары?ызды айналдыры?ыз. К?зі?ізді ?атты ж?мып, бірден ашы?ыз. Жатты?улардан кейін жаны?ыз?а жа?ын адамдар, жылы жерлер, жалпы жа?сы заттар туралы ойла?ыз. Осылайша дене?із бен ойлары?ыз жа?а к?нге дайын болады. Шапала?. Балалар ше?берге т?рып ?олдарын созады. Т?рбиеші 3 деген кезде, барлы?тары бір уа?ытта ?олдарымен шапала? со?у?а тиісті. Балалар сендерді? к??іл - к?йлері? ?андай? Сендер к??іл - к?йлеріміз жа?сы деді?дер. Енді осы жа?сы к??іл - к?йлері?ді к?рсеті?іздерші. К??ілді бол?анда не істейміз? Ренжігенде... ?оры??анда... ?уан?анда... Та? ?ал?анда... Шапала?ты ты?да Балалар ше?бермен ж?реді. Ж?ргізуші ала?анын со??анда балалар бір ая?пен, екі рет шапала?та?анда ?олдарын екі жа??а созып, ?ш рет шапала?та?анда ж?руін жал?астырады. ?анша дыбыс естіді?дер? Ж?ргізуші бірнеше рет ?арындашпен ?стелді со?ады, Ал, балалар естіген дыбыстарын сауса?пен к?рсетеді. Г?л Балалар ?р жерде отырады. Ж?ргізуші: балалар біз б?ріміз енді ?сіп келе жат?ан г?лдерміз. К?н шы?ты, г?лдер жайлап ашылып ?сіп келеді (?олдарын созады). Кенеттен баяу жел со?а бастады, г?лдер желмен жан - жа??а шай?алады (?олдарын жан - жа??а шай?айды). Бір мезгілде аспан?а б?лт т?ніп, жа?быр жауа бастайды, г?лдер то?ып, б?рісіп жабылады (?олдарын тізелеріні? ?стіне ?ойып б?рісіп отырады). Бір уа?ытта ?айтадан к?нні? к?зі к?лімдеп шы?а бастады, сол уа?ытта г?лдер де, ??лпырып, жайнап ашыла бастайды (балалар ?лкен ше?бер жасап, бір ?лкен г?л шо?ына жиналады). Кім ?лі ?й?ыда? Т?ру керек. Асы?ы?дар жатты?у?а. 1. Балалар т?секте, ар?а?а жатып, ?олын жанына созу, демдерін бірнеше секунд іште ?стап, еркін шы?ару. 2. Балалар т?секте, ар?а?а жатып ?олды екі жа??а созу, ж?дыры?тарын ж?му, ?олдарын ал?а созып ай?астыру, демалу. 3. Балалар т?секте, ар?а?а жатып ?олдарын бастарына ?ойып кезекпен сол ая?тарын, он ая?тарын к?теру, екеуін бірге ?стап, жайлап т?сіру. 4. Балалар т?секте, ар?а?а жатып шынта?тарын тіреп иілу, кеуделерін жо?ары к?теру, басты тік ?стау 3 - 5 секунд 5. Балалар т?секте, ішке жатып, ?олдарын иы??а ?ою, ая?тары еденде. 6. Балалар т?секте, ішке жатып ?олдарын иы??а ?ою, иілу, шынта?тарын тіреп, мойындарын созу. Созылу. Балалар т?секте, бір ?алыпта, ар?асымен жату, ая?тары бірге, ?олдары ая?ыны? бойымен тіке т?рады. Жауырынды тік ?стап созылу. ?о?ырау, ?о?ырау сылдырла, ?л мен ?ызды оятып. Оянса?дар егер де, Бір - бірі?е к?лі?дер. Кемпір?оса? сал. Бір ?алыпта, ар?асымен жату, ая?тары бірге, ?олдары ая?ыны? бойымен тіке т?рады. Жауырынды тік ?стап созылу. О? ая?ты к?теріп ауада жарты ше?бер жасау, д?л солай сол ая?ты к?теріп жарты ше?бер жасау. ?андай ?ажап керемет, ?сем есік ашылды. Т?рлі - т?сті бояулар, Аспанда жайылып шашылды. Найза?ай. Бір ?алыпта, ар?асымен жату, ая?тары бірге, ?олдары ая?ыны? бойымен тіке т?рады. Ая?тарын кеудеге жеткізу, ?олдарымен ??ша?тау. Т?зелу. Аспанда найза?ай жар?ырады, Балалар ?ор?ып ?ашады. ?айы?. Ішпен жату, ?олдар иекті? астында. Жартылай т?рып, е?кею, тербелу. Жерде б?ла? ж?реді, ?а?аздан ?айы? жасайы?. Су?а оны жіберіп, ?айы?пен бірге ж?зейік. Мысы?. Терезені? ?асында, Орынды?ты тауып ап, Мысы? ?йы?тап жатады, Оян, ?ане мысы?ым, Жатты?уды жасайы?. Бір б?йірден екінші б?йірге аунау. Оянайы? б?ріміз. Т?рбиешіні? айт?анын орындайды. К?здері?ді ашы?дар, Кірпіктері?ді к?тері?дер. Беттері?ді же?іл ?имылмен сипа?дар, Бір - бірі?е жымиы?дар, Бастары?ды о??а, сол?а б?рылы?дар, Ауаны ж?ты?дар, содан со? жібері?дер, Іштері?ді тарты?дар, К??іл к?й к?терілді, Кеуделері?ді ала?анмен сипа?дар, Ж?дыры?ты ?ысы?дар, Енді біраз ашы?дар, Керілі?дер, созылы?дар, Енді оянды?дар, т?сектен т?ры?дар. ?теш ?йы?тап жатыр. Ар?асымен жату, ?ол басында, ая? бірге. Ая? пен ?олды жо?ары к?теру, ?теш оянды. ?теш бидай іздейді. Отыру, ая?ты біріні? ?стіне бірін ?ою. 1. Басты о??а б?ру 2. ?алып?а келу 3. Басты сол?а б?ру 4. ?алып?а келу 5. Сол жа??а ?айталау. Басты б?ру. Т?секте отыру, ?ол белде, басты о??а б?ру, ?алып?а келу. ?айталау, сол жа??а ?алып?а келу. Ала?аны?ды к?рсет. ?олдары иы?та, ?олдарды ал?а созу, ала?ан к?рсету. ?алып?а келу. ?айталау, сол жа??а, ала?ан т?менде. ?алып?а келу. Мысы? бірде жа?сы, бірде жаман. «Т?рт ая?тап» т?ру. Ар?асын бірде б?гіп, бірде т?зеу. Ая? ?шымен т?ру. Кереуетті? ?асында т?ру. ?кшелер екі жа?та, ая? ?шымен т?ру. Б?ріміз бірге е?кейейік. Велосипед. Бірге секірейік. Бірге созылайы?. Бірге ?олымызды созайы?. Бірге е?бектейік. Бірге тіземізді ?стайы?. Бір орында секіру. Тыныс алу.