Informatika darsida pedagogik texnalogiyalardan foydalanish

• Mavzu:Standart funksiyalar va algebraik ifodalar Kirish 1-Bob:Informatika darsida pedagogik texnalogiyalardan foydalanish 1.1 Interfaol talimiy metodlar 1.2 Aqliy hujum metodi 2-Bob:Standart funksiyalar va protseduralar 2.1Standart funksiyalar 2.2Protsedurlar 2.3 Dars ishlanmasi 2.4 Darsning texnologik xaritasi 3-Xulosa 4-Foydalanilgan adbiyotlar

Kirish Dasturlarni tez va sifatli yozish hozirgi kunda jkatta ahamiyat kasb etmoqda. Buni taminlash uchun obektli dasturlash ilgari suriladi Huddi 70-yillar strukturali dasturlash kabi dasturlarni hayotdagi jihatlarni modellashtirish obekti orqali dastur sohasi ilgarilab ketdi. Boshqa tillar kabi Paskal tilida ham programmani yozuvchi o’zi uchun qulay va zarur bo’lgan protsedura va funksiyalarni muomulaga kiritishi mumkin tabiiyki bu protseduralar va funksiyalar xam huddi o’zgaruvchilar kabi e’lon qiliib qo’yilishi kerak. Hamma protseduralar ishlatuvchi protsedura va funksiyalarga ism berib, shu ism bilan ular chaqirilib programmaning zarur joyida ishlatiladi. Ularga murojaat xuddi oddiy standart funksiyalarga murojat kabi amalga oshiriladi.

1-Bob Informatika darsida pedagogik texnalogiyalardan foydalanish Men bu mavzuga “Aqliy hujum ” metodidan foydalandi metod haqida qisqacha ma’lumot “Aqliy hujum” metodi asosida tashkil qilingan mashg’ulotlar quyidagi tartibda o’tkaziladi. Muammo aniqlanadi va o’quvchilarning muammo yuzasidan fikrlarini yozuv taxtasiga yoki varaqlarga yozib boriladi. Bildirilayotgan g’oyalarning mualliflari tomonidan asoslab berilishiga erishiladi. Informatika fanidan ko’plab mavzularni shu metod yordamida o’rganish mumkin, jumladan, ayrim funksiyalarni shu metod asosida qo’llanish usulini o’rganib olish mumkin

1.1 Metod haqida ma’lumot Bu metod biror mavzu yuzasidan berilgan muammolarni hal etishda keng qo’llanadi. Mazkur metod o’quvchilarni muammo xususida keng va har tomonlama fikr yuritishga undaydi. «Aqliy hujum» metodi yordamida qo’yilgan muammo yuzasidan bir necha echimlarni topish imkoniyati yuzaga keladi. “Aqliy hujum” metodidan foydalanishda quyidagi qoidalarga amal qilish lozim: Berilgan muammo yuzasidan o’quvchilarning atroflicha va chuqur mulohazalar yuritishga undash va shunga erishish. O’quvchilarning fikrlari va g’oyalarini rag’batlantirib borish tanqid ostiga olinmaslik, ularning erkin fikrlashlariga sharoit yaratish. Har bir o’quvchi fikrlariga va g’oyalariga asoslanishi mumkin, ularni o’zgartirishi mumkin. O’quvchilar tomonidan bildirilgan fikrlar va g’oyalarni baholamaslik. Bunday yo’l tutilsa, ya’ni fikr va g’oyalari baholanmasa, o’quvchilar fikrlashdan to’xtab qolishlari mumkin.

1.2 Metoddan foydalanish

“ Aqliy hujum” metodini mavzumizda qo’llab ko’ramiz

Qo’llashdan maqsad: O’quvchilar o’rtasida sog’lom raqobatni yuzaga keltirish baxs munozaraga chorlash o’quvchilar bir-biriga aqliy hujum qilish

Metodni qo’llash: “Aqliy hujum” metodi asosida tashkil qilingan mashg’ulotlar quyidagicha amalga oshiriladi Muammo aniqlanadi va o’quvchilarning muammo yuzasidan fikrlarini yozuv taxtasiga yoki varaqlarga yozib boriladi. Bildirilayotgan g’oyalarning mualliflari tomonidan asoslab berilishiga erishiladi. Informatika fanida standart funksiyalarni birma –bir o’qituvchi keltirib o’tadi va doska yoki o’quvchilar daftarlariga yozib oladilar va standart funksiyalarning paskal dasturlash tilida yozilishi va uning qiymatlari, turi va funksiyaning izohini xam keltirib o’tishi lozim bo’ladi bunda kichik-kichik guruhlar yoki induvidual shaklda qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi

2-Bob Standart funksiyalar va protseduralar 2.1Standart funksiyalar Funksiya tushunchasi matematika kanidan ma’lum, funksiyaning hususiyatlariga qarab turli sinflarga ajratilgan Masalan chiziqli, kvadrat, triganometrik kabilarni keltirish mumkin Shunday funksiyalarning bazilaridan Paskal dasturlash tilida ham foydalaniladi Paskal funksiylaridan foydalanish qulay bo’lishi uchun bazi funksiyalar dastur transliiyatori ta’minotiga kiritilgan dastur transliyatori ta’minotiga kiritilgan funksiyalar standart funksiyalar deyiladi bu funksiyalarning ko’pchiligi MS Excel orqali tanish Bu funksiyalar ko’pchiligi ham paskalda aniq bir amallarni bajarishga mo’ljallangan standart funksiyalar va standart protseduralar ham ishlatiladi quyidagi jadvallarda paskalning bazi standart funksiyalari izohi bilan keltirilgan

Funksiya nomi

Abc

Argument turi

Sin

Qiymat turi

Butun\haqiqiy

Cos

Sqrt

Izoh

butun\haqiqy

Butun\haqiqiy

X ning absolut qiy

Butun\haqiqiy

Butun\haqiqiy

Sqr

Butun\haqiqiy

X ning sinusi

Haqiqiy

Frac

Haqiqiy

X ning kosinusi

Ln

Butun\haqiqiy

X ning kvadrat ildizi

Haqiqiy

Butun\haqiqiy

X ning kvadrati

Haqiqiy

Butun\haqiqiy

Butun\haqiqiy

X ning butun qismi

X ning natural logarifm

Standart funksiyalar har xil masalalar hisoblashlarda sinus, kosinus, kvadrat ildiz, logarifm va boshqa shunga o’xshash boshqa elementlar ko’p ishlatiladi shuning uchun Paskal dasturlash tilida bu elementlar funksiyalarini oddiy yozish usuli mavjud bo’lib ularni standart funksiyalar deb ataladi dastur tuzuvchining standart funksiyalarining qanday hisoblashini bilish shart emas faqat unga to’g’ri murojaat qilinsa yetarlidi Standart funksiyaning yozish qoidalari 1)Funksiyaninf nomini lotin harflar bilan yoziladi va 6ta harfdan oshmasligi kerak 2)Funksiyaning argumenti dumaloq qavs ichida funksiya nomidan keyin yoziladi 3)Funksiyaning argumenti o’zgarmas, o’zgaruvchi yoki arifmetik ijodi bo’lishi mumkin. Triganometrik funksiyalarni argumenti radiallarda hisoblanadi, agarda argument gradiuslarda berigan bo’lsa, uni radianga quyidagi ko’rinishga o’tgaziladi.

Trunc(x)

haqiqiy

Round(x)

Odd(x)

LongInt

haqiqiy

Chr(x)

butun

LongInt

X ning butun qismi

X ni yaxlitlaydi

Mantiqiy

bayte

Ord(x)

X toq son bo’lsa rost qiy.

char

char

X ning o’nlik ASCII kodi mos keladi

bayte

“ m” belgining o’nlik ASCII kodi

SSsa

Protseduralar

Boshqa tillar kabi, paskal ham programmani yozuvchi qulay va zarur bo’lgan protsedura va finksiyalarni muomulaga kiritilishi mumkin

Tabiiki bu protsedura va funksiyalar xam xuddi o’zgaruvchilar kabi e’lon qilinib qo’yilishi kerak

Hamma ishlatuvchi protsedura va funksiyalarga ism berilib shu ismi bilan ular chaqirilib programmaning zarur joyida ishlatiladi Ularga murojaat funktsiyalarga murojaat kabi amalga oshiriladi. Protsedura va funksiyalar bolimi o’zgaruvchilar davomida bo’lib “recodure” yoki “function” bilan boshlanib ixtiyoriy ketma-ketlikda e’lon qilinadi.

Arifmetik ifodalar Bir qiymatni hosil qilish uchun o’zgarmaslar o’zgaruvchilar va funksiyalar ustida biror qoida asosida bajariladigan amallarning yozilishi ijodi deyiladi. Olinadigan natijaga qarab ifoda ikki xil bo’ladi. 1) Arifmetik ifoda 2) Mantiqiy ifoda Arifmertik ifoda arifmetik o’zgarmaslardan arifmetik o’zgaruvchilardan arifmertik funksiyalardan qavslar va arifmetik amal belgilaridan iborat bo’ladi Arifmetik ifodaga kiradigan hamma quyidagilarni ishlatish mumkin va hamma qiymatlar 1 tipda bo’lishi kerak, lekin Paskal tilining ko’p versiyalarda bir vaqtda butun va haqiqiy qiymatlarni ishlatish mumkin

Dars ishlanmasi Darsning maqsadi: O‘quvchilarga Pascal dasturlash tillidagi standart funksiyalar va protseduralar va algebraik ifodalar haqida, ularning yozilish imlosi, funksiya nomi, qiymat turi, ishlatilish qonun–qoidalari, ko‘rsatmalari va buyruqlari va undan qanday foydalanishlar haqida tushuncha berish. O‘tilgan mavzuni mustahkamlash va mavzuga doir mashqlar bajarish. Mashqlar yordamida o‘quvchilar bilimini yanada to‘ldirish hamda mustahkamlash. II. Rivojlantiruvchi maqsad: O‘quvchilarni o‘tilgan mavzularni mukammal urganish, olingan bilimlarini yanada chuqurlashtirish, amalda ko‘rsata olish va rivojlantirish hamda keyingi ish jarayonida qo‘llay olishga o‘qtirish. III. Ta’limiy maqsad: O‘quvchilarni fikrlash, mulohaza qilish, o‘z ustida ishlash va kerakli mavzularni takrorlash hamda fanga oid qushimcha adabiyotlardan foydalanishga urgatish.  

IV. Tarbiyaviy maqsad: Darsga, javob berayotgan o‘quvchiga, yonidagi o‘rtog‘iga va raqib guruhgalarga nisbatan hurmat. O‘zaro hurmat, o‘quvchilar qoidasiga rioya qilish va dars borishini ko‘zatib xulosa chiqarishga o‘rgatish. V. Darsda yoritilishi lozim bo‘lgan tushuncha va atamalar: Elementlar, bir o‘lchovli, ikki o‘lchovli, Massiv, ideks, array. V. Darsning jihozi: K ompyuter, ko‘rgazmali qurollar, darslik, qushimcha adabiyotlar, doska va bo‘r. VII. Dasning usuli: Ma’ruza , “Intelektual yondoshuv ” usul. VIII. Dars tafsiloti: 1. Tashkiliy qism: a) O‘quvchilarni yuqlama qilish; b) Sinf o‘quvchilarining uy vazifalarini tekshirish; 1 c) har bir o’quvchiga alohida savollar berish; d) darslikdagi mashqlarni bajarish;  

  2. Yangi mavzuning bayoni Funksiya tushunchasi matematika fanidan ma’lum. Funksiyalarnini xususiyatlariga qarab turli sinflarga ajratilgan. Masalan: chiziqli, kvadrat, trigonometrik va hokazo. Shunday funksiyalarning ba’zilaridan Paskal dasturlash tilida ham foydalaniladi. Paskalda funksiyalardan foydalanish qulay bo’lishi uchun ba’zi funksiyalar dastur translyator ta’minotiga kiritilgan. Dastur translyatori ta’minotiga kiritilgan funksiyalar standart funksiyalar deyiladi. Bu funisiyalarning ko‘pchiligi sizga MS Excel dasturi orqali tanish. Shu bilan birga Paskalda aniq bir amallarni bajarishga mo‘ljallangan standart protseduralar ham ishlatiladi. Quyidagi jadvalda Paskalning ba’zi standart funksiyalarini izohi bilan keltirilgan:

Darsning texnologik xaritasi Tashkiliy qism 2-daqiqa O’tilgan mavzuni takrorlash 5-daqiqa Yangi mavzuni bayoni 10-daqiqa Yangi mavzuni mustaxkamlash 18-daqiqa Yakunlash va baholash 5-daqiqa Uyga vazifa 5-daqiqa

Krossword savollari 1)dastur davomida o’zgarmas qiymat qaytaruvchi tur 2)dastur transliyatoriga kiritilgan funksiyalar 3)dastur davomidda qiymati o’zgaruvchi tur 4) bir satrda yoziladigan yani satrdan tushurib ham kotarib ham yozilmaydigan ifodalar 5) d astur davomida qiymati o'zgarmas turlar 6) "true,false,odd" qanaqa qiymat 7) "Ins(x),Dec(x)" qanaqa turga tegishli 8) "Exp(x),Ln(x),Frac(x)" qanaqa qiymat

Darsga doir krossword

Xulosa Ko’p yillar davomida dasturlarning asosiy imkoniyati uning qisqaligi va tez bajarilidshi bilan belgilanib kelar edi. Dastur kichikroq qilishga intilish kompyuter xotirasini juda qimmatligi bilan bog’liq bo’lib, uning tez bajarilishiga qiziqish protsessor vaqtining qimmatbaholashishga qarab bog’liq bo’ladi. Xulosa qilib aytganda standart funksiyallar dastur davomida dasturchi yani foydalanuvchiga qulay va ish jarayonini tezlashtirish imkonini beruvchi funksiyalar hisoblanadi

Foydalanilgan adabiyotlar 1) C++ Majmua 2) C++Qudrat Abdurahimov 3)A.Abduqahhorov “Axborot texnologiyalari A. Xayitov o’qituuvchi Toshkent 2003” 4)T.B.Xolmatov “Informatika va hisoblash texnikasi Samarqand 1994” 5) A.B.Axmedov “Informatika 2-nashr O’zbekiston” Toshkent 2002

E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR!