Инсандык баалуулуктар

Инсандын руханий онугуусундогу дуйно таанымдын ролу

Дүйнө тааным – курчап турган дүйнөнүн маани – маңызы, турум-турпаты жана адам баласынын ошол дүйнөдөгү орду, аны менен карым-катышы туурасындагы ой – түшүнүктөрдүн, идеялардын, көз караштардын тутуму, системасы. Ал адамдын иш-аракетин, ой-санаасын, максат-ниетин багыттап, жөнгө салып, аныктап турат. Буга диний (мусулманчылык же христианчылык), коммунисттик, фашисттик ж. б. дүйнө караштарды мисал кылсак болот. Илгери эле Сократ «Өзүңдү өзүң аңдап бил» («Познай самого себя») деп ураан көтөргөн. Ар дайым философия адам баласына бул дүйнөгө эмнеге жаралганын, эмне кылышы керектигин, өзүнүн күн көрүшүнүн, жашоо-тиричилигинин маани-маңызы кандай экендигин талдап-түшүнүшкө, таразалап-баалашка жардам этет. Адам өз жашоо-турмушун маанилеп түшүнмөйүн, аныктап билмейин, анын тиричилиги баш аламан (хаос), иретсиз, максатсыз болот, дайрада калкыган чамындыдай ага берет. Ал ой калчап, акыл тегеретип, өз жашоосунун өйдө-ылдыйын, ак-карасын териштирип, маани-маңызын сүрүштүрө баштаган соң көргөн-билгени кеңейип, горизонт, перспективасы ачылып, иш-окуялар белгилүү бир иретке келип, максат-ниети нукка түшө баштайт. Адам өзүн өзү тапкандай болот. Буга философия көмөк көргөзөт.

Дүйнөгө болгон көз караш – дүйнө жөнүндө жана андагы адамдардын орду жөнүндө, адамдын аны курчап турган чындыкка жана өзүнө болгон мамилеси жөнүндө көз караштардын системасы, ошондой эле ушул көз караштар менен шартталган адамдардын негизги турмуштук ээлеген орду жана көрсөтмөлөрү, алардын ишенимдери, идеалдары, таанып билүү жана иш-аракет принциптери, дүйнөлүк багыттары.

Дүйнөгө болгон көз караштын негизги 3 тиби бар – турмуштук (тиричиликтик), диний жана философиялык. Турмуштук Дүйнөгө болгон көз караш жашоо-турмуштун шарттарынан жана муундан муунга өтүп келе жаткан адамдардын тажрыйбасынан түздөн түз келип чыгат. Ушул типтин категориалык түзүлүшүндө Дүйнөгө болгон көз караш дүйнө жана адам жөнүндө сергек ой жүгүртүүнүн, салттуу көз караштардын көрүнүштөрү чагылдырылат. Диний Дүйнөгө болгон көз караш дүйнөнүн адекваттуу эмес картинасын берет, табияттан тышкаркы дүйнөлүк башталышты таануу менен байланышкан жана көбүнчө эмоциялык-образдуу формада туюнтулат. Эртеби-кечпи ар бир адам суроо берет - жашоонун маңызы эмнеде, анын максаты эмнеде? Ошентип, адам өзүнүн ички дүйнөсүн түшүнүүгө, анын бар экендигинин жана башка адамдар менен болгон мамилесинин маанисин аныктоого аракет кылат. Мунун баары бир түшүнүк менен аныкталат - руханий. Адамды башка тирүү жандыктардан айырмалап турган руханий.

Руханият деген эмне

Адамдын ички дүйнөсүнүн так аныктамасы жана чеги жок. Философтор адамдын ички дүйнөсү түшүнүгүнө өз аныктамасын берип, аны руханий деп аташат. Чындыгында, руханият жана адамдын руханий дүйнөсү ар кандай элементтерди камтыган татаал система. Бул дүйнө тааным жана анын бөлүктөрү, ишеними жана ишеними болушу мүмкүн.

Адамдын ички руханий дүйнөсү - бул жашоонун маңызы, максаты жана өзүн-өзү өркүндөтүү жөнүндө ой жүгүртүүгө мүмкүнчүлүк берген ар тараптуу түшүнүк.

Адамдын руханий дүйнөсүн кантип калыптандыруу керек

Эч бир адам бай ички дүйнөсү менен төрөлбөйт. Адамдын руханий дүйнөсүнүн калыптанышы көптөгөн факторлордун таасири астында болот. Адамга билим жана тарбия берүү процессинде ага билим, жалпы адамзаттык руханий баалуулуктар сиңет. Социалдаштыруунун таасири астында инсандын бай ички дүйнөсү калыптанат. Ошентип, адамдын ички дүйнөсү - бул кайталангыс инсандык касиеттер, жана адамды жана коомду бириктирген учурлар.

Адамда төрөлгөндөн баштап эле руханий сапаттарды өрчүтүү керек. Балага адептүүлүктүн эрежелерин сиңирүү, ата-энеге жана аларды курчап турган дүйнөгө болгон сый-урматка тарбиялоо менен, адамдар толук кандуу инсан болушат. Ички дүйнөсү өнүккөн адам кырдаалды туура баалай алат, алдыга реалдуу максаттарды коюп, өзүн-өзү өркүндөтүү жана өнүктүрүү үчүн болгон күч-аракетин жумшайт.