Интересные факты о Луне

Լուսին

• Աստղերը մի օր լուսնյակին ասին. – Ինչո՞ւ են անվերջ խոսում քո մասին. Բանաստեղծները՛ լուսնոտի նման, Մեզ էլ են գովում, բայց քեզ՝ անսահման… Մինչդեռ մի հատ ես, մենք հազա՜ր մի հատ… Եվ լուսինն ասաց. -Մրջյունն էլ է շատ, Այնինչ առյուծը մի ձագ է ծնում, Միջակն հազար է, հանճարը՝ մի հատ, Աշխարհում լավը միշտ քիչ է լինում, Ծաղկունքը քիչ են, խոտերն՝ անհամար, Վարդը մի հատ է, տերևը՝ հազար։ Վար նայեք դուք ձեր գոռոզ բարձունքից, Տեսեք՛ աղբյուրն էլ աղի ծովի հետ Ծնվում է մի մոր անմահ ակունքից, Բայց նա է ցրում ծարավներն հավետ, Ոսկին էլ փոքր է, արևն էլ մի հատ, Բայց, նա է ցրում խավարն անընդհատ, Այն, որ աստղերդ ցրել չեք կարող՝ Անթիվ աստղերդ, այն էլ դարերով… Ինչ որ մի հատիկ արևը կանի՝ Չեն կարող անել աստղերն անհունի։

Անունը և ստուգաբանությունը

• Հայերեն  Լուսին  բառն առաջացել է լույս բառից, անվանումը թերևս ստացել է գիշերը լուսավորելու պատճառով։  Լատիներեն   luna  
• բառը նույնպես թարգմանաբար նշանակում է  լուսավոր ։

Լուսին

• Լուսինը Երկրին ամենամոտ երկնային մարմինն է և նրա բնական արբանյակը: Լուսինը ձգված շրջանագծով՝ էլիպսով, պտտվում է Երկրի շուրջը, նրա հետ միասին` նաև Արեգակի շուրջը: Երկրի և Լուսնի միջև հեռավորությունը 384.400 կմ է: Լուսինը սեփական լույս չունի և անդրադարձնում է Արեգակի ճառագայթները: 

• Լուսինը կազմված է քարապարներից, և Երկրից անզեն աչքով դիտողն այդ արբանյակի վրա միշտ տեսնում է նույն գորշ բծերը, որովհետև Լուսինը դեպի Երկիրն է ուղղված շարունակ նույն կողմով: Դա պայմանավորված է Լուսնի` իր առանցքի և Երկրի շուրջը պտտվելու ժամանակահատվածների հավասարությամբ՝ 27,33 օր:

• Այս պարբերության ընթացքում Երկրից դիտվող Լուսնի տեսքը փոխվում է բարակ կիսալուսնից՝ եղջյուրից (մահիկ), մինչև լուսարձակող լրիվ սկավառակը (լիալուսին) և ընդհակառակը: Եթե Լուսինը գտնվում է Արեգակի ու Երկրի միջև, ապա մենք այն առհասարակ չենք տեսնում. սկսվում է նորալուսինը: Նորալուսինների միջև եղած պարբերությունը 29,53 օր է: 

• Նորալուսնի ժամանակ Լուսինը երբեմն հայտնվում է Երկրի ու Արեգակի միջև և  ծածկում է Արեգակը. տեղի է ունենում Արեգակի խավարում: Իսկ երբ լիալուսնի ժամանակ Երկիրը հայտնվում է Արեգակի ու Լուսնի միջև և ստվեր է գցում Լուսնի վրա, ապա տեղի է ունենում Լուսնի խավարում:

• Լուսինը բացարձակ անկենդան է, զուրկ` օդից ու ջրից: Նրա մակերևույթի ջերմաստիճանը ցերեկը հասնում է մինչև +120 օ C-ի, իսկ գիշերը՝ մինչև -163 օ C-ի:
• Լուսնի մակերևույթը գրեթե ամբողջությամբ պատված է խառնարաններով, որոնց մեծ մասն առաջացել է, երբ միջմոլորակային տարածությունից նրա վրա են ընկել քարե կամ մետաղե երկնային մարմիններ՝ երկնաքարեր:

• Լուսնի վրա ծանրության ուժը 6 անգամ ավելի փոքր է, քան Երկրի վրա: Լուսինը կանոնավորապես ուսումնասիրել են տիեզերական ինքնաշխատ սարքերով: Կազմված է նաև Լուսնի չերևացող երեսի քարտեզը: 

• Լուսինն առաջին երկնային մարմինն է, որի վրա 1969թ-ին ոտք դրեց մարդը՝ ամերիկացի աստղագնացներ Ն. Արմսթրոնգը և Է. Օլդրինը:

Մակընթացություն և տեղատվություն

Մակընթացություն ու տեղատվություն են կոչվում այն երևույթները, երբ Լուսնի և Արեգակի ձգողության ուժերի ազդեցությամբ Համաշխարհային օվկիանոսի ջրի մակարդակը պարբերաբար տատանվում է:

Հետաքրքիր փաստեր Լուսնի մասին

Շատ գիտնականներ միտված են հավատալու լուսնի առաջացման այն թեորիային, ըստ որի ինչ-որ ժամանակ տեղի է ունեցել Երկրի և ինչ-որ մի այլ մոլորակի բախում, որի չափերը եղել են մոտավոր Մարսի չափերին հավասար: Բախման արդյունքում այդ մոլորակը բաժանվել է բազմաթիվ կտորների, որոնք ստեղծել են մեծ օղակաձև գոտի Երկրի շուրջ: Ավելի ուշ այդ օղակը «խտացել » է, որից էլ առաջացել է լուսինը:

Լուսնի փուլերի ազդեցությունը մարդու վրա

Լուսնային փուլերի շնորհիվ կարելի է որոշել մազերը կտրելու, ֆիզիկական վարժությունների, որոշ ներքին օրգանների հիվանդությունների կանխարգելման և նույնիսկ դիետաների բարենպաստ օրերը: Բայց ամեն ինչի մասին ըստ հերթականության:

Նորալուսին.

Այս փուլում արևի և լուսնի  գրավիտացիան մարդու քաշը պակասեցնում է, իսկ հեղուկը մարմնի վերին հատվածից ներքև է սլանում: Ընդ որում, բարձրանում է փոխանակման պրոցեսների ակտիվությունը եւ մեծանում է հոգեկան խանգարումների քանակը: Նորալուսնին ուժգին են արձագանքում տղամարդիկ: Այդ ընթացքում նրանք դառնում են ագրեսիվ եւ սրտի կաթված ստանալու վտանգի են ենթարկվում:

Առաջին փուլ.

Այս շրջանը բարենպաստ է գլխուղեղի կեղևի գործառույթների և մարմնի ամբողջ վերին հատվածի ակտիվացման համար: Եթե ​​դուք պատրաստվում եք ազատվել վատ սովորություններից և զբաղվել ձեր առողջությամբ, ապա դա ամենահարմար ժամանակն է: Լուսնի նոր կյանքի ցիկլի էներգիայի հաշվին մարդու մոտ նկատվում է հոգեկան ու ֆիզիկական ուժի ավելացում:

Երկրորդ փուլ.

Այս ընթացքում աստիճանաբար սկսում է արևի եւ լուսնի գրավիտացիայի մեծացումը, եւ օրգանիզմում հեղուկը շարժվում է դեպի դուրս: Մարմնի զանգվածն ավելանում է: Այս շրջանը լավ է օրգանիզմը տոքսիններից մաքրելու եւ բաղնիք այցելելու համար: Երկրորդ փուլում չի կարելի նաեւ օրգանիզմը ծանրաբեռնել եւ կատարել ցանկացած վիրահատություն:

Լիալուսին.

Այս ժամանակահատվածում լուսնի ազդեցությունը մարդու վրա հատկապես մեծ է: Մենք ձեռք ենք բերում ուժ եւ եռանդ: Ինչպես նաեւ այդ օրերին ավելանում է ձգողականությունը հակառակ սեռի եւ տարբեր արկածների ու գայթակղությունների նկատմամբ: Այս շրջանում հատկապես վառ կարելի է նկատել լուսնի ազդեցությունը կնոջ վրա:

• Չորրորդ փուլ.
• Լուսնային փուլի ավարտը բնութագրվում է էներգիայի պասիվությամբ: Էներգիան եւ հեղուկն օրգանիզմում սլանում են դեպի ոտնաթաթերը եւ միեւնույն ժամանակ դեպի գլուխը: Ընդ որում, հնարավոր է արյան դեֆիցիտ: Այս ընթացքում անհրաժեշտ է չափավորություն ցուցաբերել ամեն ինչում:

• Երրորդ փուլ.
• Այս փուլում տեղի է ունենում էներգիայի եւ օրգանիզմի հեղուկի սեղմում: Ավելի լավ է այս փուլում սննդի հետ փորձարկումներ չանել եւ չչարաշահել ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը:

Բայց նույնիսկ հանգստի ժամանակ մենք գտնվում ենք այս մոլորակի ազդեցության ներքո: Հայտնի փաստ է համարվում լուսնի ազդեցությունը մարդու քնի վրա: Ուստի մի զարմացեք, որ լուսնային փուլի առաջին կեսին դուք տեսնում եք վառ երազներ, իսկ երկրորդ կեսին ձեզ կարող են այցելել մղձավանջները: Իսկ եթե ձեր ծանոթները տառապում են «լուսնոտությամբ» եւ թափառում են գիշերները, ապա լիալուսնի շրջանում ավելի ուշադիր եղեք նրանց նկատմամբ :

Լուսնի փուլերը

  Լուսնի դիտվող ձևերն են, որոնք պայմանավորված են դիտորդի նկատմամբ Լուսնի լուսավորված կիսագնդի տարբեր դիրքերով։ Երբ Լուսինը գտնվում է Արեգակի  և  Երկրի  միջև, մեզ է ուղղվում նրա չլուսավորված մասը, այսինքն այն չի երևում։ Այդ փուլը կոչվում է նորալուսին, 1-2 օր անց Լուսնի սկավառակի աջ կողմում երևում է լուսավոր մահիկ։ Մեկ  շաբաթ  անց Լուսնի և Արեգակի երկայնությունները տարբերվում են 90°–ով, և երևում է Լուսնի սկավառակի աջ կեսը՝ առաջին քառորդը։ 

  Հաջորդ շաբաթվա ընթացքում լուսավոր մասը հետզհետե մեծանում է, իսկ շաբաթվա վերջում (դիմակայության ժամանակ) Երկրին է ուղղվում նրա լուսավոր մասը՝ լիալուսին։ Դրանից հետո լուսնի սկավառակի լուսավոր մասը արևմտյան մասից հետզհետե մաշվում է, և մեկ շաբաթ անց երևում է Լուսնի սկավառակի ձախ կեսը՝ վերջին կամ երկրորդ քառորդ։ Այնուհետև սկավառակը ստանում է մահիկի տեսք և վերջապես տեսադաշտից անհետանում է։ Լիալուսնից 1-2 օր առաջ կամ անց Լուսնի լուսավոր մասից երևում է շատ նեղ շերտ, միաժամանակ նշմարվում է նաև մնացած թույլ լուսավորված մասը՝ մոխրագույն լույսը, որն առաջանում է Երկրի լուսավոր մասից (լիաերևկիր) ընկած ճառագայթների անդրադարձմամբ։

  Լուսնի իրար հաջորդող միատեսակ փուլերի միջև ընկած ժամանակամիջոցը (սինոդական ամիս) հավասար է 29.5306  օրվա ։ Այն օգտագործվել է Լուսնի փուլերի հասակը որոշելու համար և ընկած է լուսնա–արեգակնային օրացույցերի հիմքում։

Լուսինը մշակույթում և արվեստում

• Լուսինը քիչ անգամ չէ, որ ոգեշնչել է պոետներին և գրողներին, նկարիչներին և երաժիշտներին, ռեժիսորներին և սցենարիստներին Երկրի միակ բնական արբանյակի հետ կապված ստեղծագործություններ ստեղծելիս։

Համաշխարհային գրականությունում մեծ տեղ ունեն Լուսնին նվիրված  Սիրանո դը Բերժերակի  «Ուրիշ լույս, կամ պետությունը և Լուսնային կայսրությունը», 

Էդգար Ալլան Պոյի   «Ոմն Հանս Պֆայլի արտասովոր արկածները» ,

  Ժյուլ Վեռնի   «Երկրից դեպի Լուսին»   և  «Լուսնի շուրջը» ,

  Ալեքսանդր Բելյաևի   «ԿԷՑ աստղը» ,  Նիկոլայ Նոսովի «Անգետիկը Լուսնի վրա» , 

Ռոբերտ Հայլայնի   «Լուսին՝ խիստ տիրուհի»   և  Այզեկ Ազիմովի   «Հիմնումը և Երկիրը»  ստեղծագործությունները։

Մշակույթում

Տարին մի անգամ   Նորալուսնի ժամանակ   մուսուլմանները նշում են մեծ պահքի սկիզբը՝

  Ռամադանը

Քրիստոնյաները   Սուրբ Զատիկը   նշում են առաջին գարնանային 

նորալուսնին

Ծննդոց գրքում   Լուսինն անվանվում է «փոքրիկ լուսատու» անվամբ, բայց Լուսինն ու  Արեգակը  ավելի ուշ են հայտնվել, քան լույսը

Աստվածաշնչյան   գրքում  Երգ երգոցում   Սուլամիֆայի  գեղեցկությունը համեմատվում է Լուսնի լույսի հետ՝ «Ո՞վ է այդ կինը, որը նայում է բարձունքից որպես վաղորդայն աստղ, հիասքանչ, որպես լիալուսինը»

Լուսինը  Տարոյի քարտերում  տասնութերորդ քարտն է

Հին Հնդկաստանում Լուսնին անվանում էին մոլորակների տիրակալ

Լուսինը հիշատակվում է նաև  Ճապոնական առասպելներում ՝ որպես վայր, որտեղ ապրում էին Լուսին աստվածուհուն ծառայող ճագարները։ Ճագարները նրան օգնում էրն թխել  «մոչի»  բրնձային ուտելիքը։ Ճապոնական առասպելներում Լուսին անվանում են Gekkoy (գեկոյ) կամ Gekkou (գեկույ)

Ալքիմիայում   Լուսինն համարվում է  արծաթի  խորհրդանիշը

Կապույտ լուսին

Կապույտ լուսին  ( անգլ. ՝ Blue Moon),  աստղագիտական  եզր է մեկ օրացուցային ամսվա մեջ երկրորդ անգամ լիալուսնի երևալը բնորոշելու համար։ Հազվագյուտ երևույթ է։ Դիտվում է միջինը 2,7154 տարին մեկ։ Տարբեր երկրներում, տարբեր ժամանակ կոչվել է յուրովի ։

Անվանումը կապված չէ  Լուսնի  գունավորման հետ, այլ  անգլերեն   «Once in a Blue Moon»   դարձվածքից  է։ Այն թարգմանվում է «Մի անգամ կապույտ լուսնի ժամանակ»

«Արյունոտ լուսին» 

Լուսնային խավարումը կարմիր տեսք ունի, այդ իսկ պատճառով այն այլ կերպ «արյունոտ լուսին» են անվանում:

Խավարման ժամանակ լուսինն ամբողջությամբ չի անհետանում եւ մուգ կարմիր գույն է ստանում: Հանգամանքը բացատրվում է նրանով, որ այն շարունակվում է արեւի ճառագայթներով լուսավորվել: Քանի որ երկրի մթնոլորտը առավել թափանցիկ է սպեկտրի կարմրա-նարնջագույն մասի ճառագայթների համար, ապա հենց դրանք էլ խավարման ժամանակ մեծամասամբ կարողանում են լուսնի մակերես հասնել, ինչը համապատասխան երանգավորում է ապահովում: 

. Այնքան մեղմիկ, ասես` մտազբաղ, Լուսինը հանդարտ հայտնվեց ամպերի միջից...   Մացիո Բասյո

Արդյո՞ք գիշերային երկնակամարում լուսնի «դեմքը» անմասնակից դիտորդ է, որի ազդեցությունը Երկրի վրա սահմանափակվում է միայն օվկիանոսային մակընթացություններով, թե՞ այն մի զորեղ ուժ է, որն ազդում է կենդանի էակների վրա և որոշում մարդկային ճակատագրերը։ Ժամանակակից գիտությունը չի շտապում վերջնական եզրակացություններ անել, և այդ պատճառով էլ այս հարցի պատասխանը յուրաքանչյուրն ինքնուրույն է փնտրում: