Internet tarmog'ida ishlash ko'nikmalari' mavzusida taqdimot

Интернет тармоғида ишлаш кўникмалари

РЕЖА:

• ТАРМОҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ АСОСИ.
• ЛОКАЛ КОМПЬЮТЕР ТАРМОҒИ: локал тармоқ тушунчаси, тармоқ структураси, тармоқ ресурсларидан фойдаланиш.
• ГЛОБАЛ ТАРМОҚ.ИНТЕРНЕТ: интернетга уланиш усуллари, веб сайтлар, гиппер мурожатлар.
• Веб-сахифаларни куриш учун дастурий воситалар.
• Интернетдан ахборот қидиришнинг прицплари.Электрон почта хизмати ва унинг имкониятлари. Халқоро электрон почта хизмати:mail.ru, gmail.ru, yahoo.com.

КТ.

Компьютер тармоғи

Компьютер тармоғи - бир-бирлари билан маълумотларни узатиш воситалари (телекоммуникация воситалари) орқали боғланган компьютернинг ихтиёрий тўплами.

Компьютер тармоқлари -худудий аломат бўйича LAN, WANва MAN фарқланади.

LAN-(LocaIAreaNetwork)локал тармоқ бир неча (10 км гача) узунликдаги радиусда тўпланган. Локал тармоқ берк тармоқ бўлиб, ундан фақат чегараланган доирадаги фойдаланувчилар фойдаланиши мумкин.

WAN-(Wide Area Network)-глобал тармоқ-юзлаб ва минглаб километр масофада тарқалган компьютерларни бирлаштиради. Глобал тармоқ очиқ тармоқ бўлиб, улардан ихтиёрий фойдаланувчи фойдаланиши мумкин.

MAN-(Megapolic Area Network) локал ва глобал тармоқлар ўртасида оралиқ ҳолатни эгаллайди (шаҳар тармоқ). Сифатли алоқа линияларига ва баъзида юқори тезкорликка эга.

Тармок структураси

• Локал тармоқ структураси:

• « Шинасимон » топология; « Юлдузсимон » топология; « Халқасимон » топология;
• « Шинасимон » топология;
• « Юлдузсимон » топология;
• « Халқасимон » топология;

Шинасимон тармоқ

Бунда барча компьютерлар умумий алока каналига кетма-кет уланади. Ҳар бир компьютер шинадан бошқа бир компьютер билан боғланиш учун фойдаланади

Воситалар:

• Компьютер тармоқ платаси
• Кабель: Коаксиал 10Base2
• Коннектор: BNC, T
• Терминатор

Юлдузсимон тармоқ

Юлдузсимон структурада барча компьютерлар бир-бири билан алоқа қилиш учун радиал кўринишда марказий узел орқали уланади

Воситалар:

• Компьютер тармоқ платаси
• Кабель: UTP 10BaseT
• Коннектор: RJ45
• Коммутатор

Халқасимон тармоқ

Барча компьютерлар кетма-кет халқа бўйлаб бир-бири билан боғланади

Дарахтсимон структура

Ушбу структурада барча компьютерлар бир-бири билан тармокланган каналлар оркали богланади

Алоқа муҳитлари

Симли алоқа линиялари

Симсиз алоқа линиялари

Кабель тизимини ташкил этиш

Симсиз алоқа тармоқлари

• Wi-Fi - Wireless Fidelity - IEEE 802.11 симсиз алоқа стандарти. Бино ичида 32 метргача бино ташқарисида 95 метргача бўлган масофада ЛҲТ ПКлари тармоқ платалари, қурилмалари ва уланиш нуқталари ўртасидаги алоқани таъминлайди.
• WiMAX - Worldwide Interoperability for Microwave Access – IEEE802.16 стендарти. Бир ва кўп нуқталар ўртасида (мобил нуқталар билан биргаликда) маълумотларни симсиз узатиш технологияси. Маълумотларни узатиш тезлиги 70 Мбит/с гача, масофа 70 км гача (масофа узайиши билан тезлик пасаяди).

Симсиз тармоқ элементлари

Симсиз алоқа кўриниши

Компьютер тармоқларда адресация

• DNS : www.tuit.uz

• IP : 172.20.1.254

• МАС : A1-12-B4-90-4C-8C

Тармоқ орқали тақдим этиладиган хизматлар

Компьютер тармоқлари ахборотларни электр сигналлари кўринишида узатиш ва қабул қилишга ихтисослашган муҳит. Тармоқ хизматларига қуйидагиларни мисол тариқасида келтириш мумкин:

• Файл сервер хизмати. Бунда тармоқдаги барча компьютерлар асосий компьютернинг (сервер) маълумотларидан фойдаланиш ёки ўз маълумотларини асосий компьютер хотирасига жойлаштириш мумкин;
• Принт сервер хизмати. Бунда тармоқдаги барча компьютерлар ўз маълумотларини хизмат жорий қилинган компьютер бошқаруви орқали қоғозга чоп қилиши мумкин;
• Прокси сервер хизмати. Бунда тармоққа уланган барча компьютерлар хизмат жорий қилинган компьютер бошқаруви орқали бир вақтда Интернет ёки бошқа хизматлардан фойдаланиши мумкин;
• Компьютер ва фойдаланувчи бошқаруви хизмати. Бунда тармоққа уланган барча компьютерларнинг ва уларда қайд қилинган фойдаланувчиларнинг тармоқда ўзини тутиши ҳамда фаолият юритиши белгиланади ва назорат қилинади.

Ахборотни узатиш ва қабул қилиш

• Тармоқ ҳар доим бир нечта компъютерларни бирлаштиради ва улардан ҳар бири ўз ахборотларини узатиш ва қабул қилиш имкониятига эга.
• Ахборот узатиш ва қабул қилиш компъютерлар ўртасида навбат билан амалга оширилади.
• Компьютерлар тармоқлари ташкил этилгандан сўнг ундаги барча компьютерларнинг манзиллари белгиланади. Чунки ахборотларни тармоқ орқали бир компьютердан бошқасига узатиш компьютер манзиллари орқали амалга оширилади.
• Жўнатилаётган ахборотга оддий ҳаётимиздаги хат жўнатиш жараёни каби узатувчи ва қабул қилувчи манзиллари кўрсатилади ва тармоққа узатилади.

Интернет нима?

• Интернет (Internet) - бу бутун жаҳон компьютер тармоқлари мажмуидир, яъни ягона стандарт асосида фаолият кўрсатувчи жаҳон глобал компьютер тармоғидир.
• Интернет (internet) - минглаб локал ва минтақавий компьютер тармоқларни бирлаштирувчи ахборот тизими ҳисобланади.
• WWW – World Wide Web – бутун дунё ўргамчак тўри ҳисобланиб, Интернет ресурсларини ташкил этиш ва ундан фойдаланишни таъминлаб беради.

Интернет нима?

• Электрон почта – Интернет тармоғи орқали тезкор маълумотлар ва хабарлар алмашиш тизими
• Интернет манзил (URL) – Интернет тармоғида жойлаштирилган ахборот ресурсларининг мурожаат манзиллари.
• Proxy – локал тармоққа уланган компьютерларни битта алоқа канали орқали Интернет хизматидан фойдаланишни ташкил этиш хизмати
• Веб сервер – веб саҳифаларни жойлаштириш, бошқариш ва улардан фойдаланишни ташкил этиш ҳамда фойдаланувчилар сўровларига ишлов бериш хизмати

Интернетга боғланиш

• Интернетга боғланиш. Интернет тармоғига уланиш ажратилган алоқа канали (оптик тола, сунъий йўлдош алоқаси, радиоканал, ажратилган коммутацияланмайдиган телефон линияси) бўйича доимий уланиш, шунингдек коммутацияланадиган, яъни узиб-уланадиган уланиш (Dial-uр access, Dial-uр) кўринишида амалга оширилади.
• Телефон линияси орқали интернетга уланиш. Интернет тармоғига оддий телефон тармоқлари орқали стандарт модем қурилмалари ёрдамида уланиш мумкин. Телефон линияси орқали Интернетга уланишда модем қурилмасидан ташқари махсус дастурдан (протокол) ҳам фойдаланилади. Бунда ушбу дастур ёрдамида Интернетга уланганда телефон линияси банд қилинади, сеанс тугатгандан сўнг телефон тармоғи бўшатилади ва унда бошқа фойдаланувчи фойдаланииши мумкин. Интернетга уланишни амалга оширувчи дастурнинг ютуғи шундаки, улар Интернетга тўғридан тўғри уланишга имкон беради.
• Телефон линияси орқали «Чақирув» бўйича Интернетга боғланиш Интернет хизматларини тақдим этувчи провайдер билан мижоз ўртасида амалга оширилади. Бунда фойдаланувчи мантиқий ном (логин) ва махфий белги (парол) ёрдамида Интернетга тўғридан-тўғри уланади.

Интернет провайдерлар

ISP

IAP

User

ТФОП

Интернет

WWW

E-mail

FTP

Search

Content provider

PC

1

модем

модем

Ажратилган линия

PC

2

ADSL

ADSL

PC

3

PC

4

PC

5

Интернет билан боғланиш

Оддий телефон линияси орқали Интернетга боғланиш

Мобил телефон орқали Интернетга боғланиш

Интернетга уланиш тартиби

Интернет уланишнинг энг кўп тарқалган икки усули мавжуд:

Dial-up – телефон линияси орқали телефон рақамини териб уланиш

ADSL – телефон линияси орқали маълумотларни тезкор узатиш (фойдаланувчига

Уланишни

Аутентификация

Дастлабки

ўрнатиш

холат

Тармоққа

Якунлаш

уланиш

Интернетда ишлаш технологияси

Интернет хизматлари

• Интернет провайдерлар қуйидаги хизматларини тақдим этади:

• WWW Интернет ресурсларини ташкил этиш E-mail Электрон почта хизмати Web hosting Шахсий веб сайтларни Интернетга жойлаштириш Internet conference Интернет орқали видео мулоқот Searching Интернет қидирув тизимларидан фойдаланиш FTP файлларни алмашиш протоколи IPTV Интернет тармоғи орқали рақамли телевидения IP телефония Интернет тармоғи орқали телефон сўзлашувлар
• WWW Интернет ресурсларини ташкил этиш
• E-mail Электрон почта хизмати
• Web hosting Шахсий веб сайтларни Интернетга жойлаштириш
• Internet conference Интернет орқали видео мулоқот
• Searching Интернет қидирув тизимларидан фойдаланиш
• FTP файлларни алмашиш протоколи
• IPTV Интернет тармоғи орқали рақамли телевидения
• IP телефония Интернет тармоғи орқали телефон сўзлашувлар

Интернет домен тизими

Интернет домен номлари Интернет манзилларида ишлатилиб, улар мамлакат номларини, ташкилот ва корхоналар фаолиятини англатади

COM - Commercial

EDU - US Educational

GOV - Government

INT - International

MIL - US Military

NET - Network

ORG - Non-Profit Organization

UZ - Uzbekistan

KG - Kyrgyzstan

KZ - Kazakhstan

RU - Russia

UA - Ukraine

UK - United Kingdom

US United States

www.gov. uz

Анъанавий ва Электрон почта хизмати

• Анъанавий почта хизмати:

• Шу маълумотларга асосланган ҳолда почта корхонаси келган хатни марказий почта корхонасига юборади ва у ерда сараланиб тегишли манзилга элитиб беришни таъминлайди. Камчилиги: юборилган хабар ёки хат манзил узоқлигига қараб кунлаб, ойлаб бориши, баъзи ҳолларда умуман етиб бормаслиги ҳам мумкин
• Шу маълумотларга асосланган ҳолда почта корхонаси келган хатни марказий почта корхонасига юборади ва у ерда сараланиб тегишли манзилга элитиб беришни таъминлайди.
• Камчилиги: юборилган хабар ёки хат манзил узоқлигига қараб кунлаб, ойлаб бориши, баъзи ҳолларда умуман етиб бормаслиги ҳам мумкин

Электрон почта хизмати :

Электрон почта махсус дастур бўлиб, унинг ёрдамида дунёнинг ихтиёрий жойидаги электрон манзилга хат, ҳужжат, яъни ихтиёрий файлни тезда (бир неча сонияларда) жўнатиш ва қабул қилиб олиш мумкин.

Электрон почта манзили

Электрон почта манзили: почта қутиси номи ва почта сервери манзилидан иборат бўлади

name @ domain2.domain1

info @ tuit.uz

Почта қутиси

номи

Ташкилот

домени

Асосий домен

Миллий электрон почта хизматлари

• Хозирги кунда миллий почта хизматлари ҳам анча ривожланиб бормокда.

• Ўзбекистондаги ҳар бир Интернет провайдер ўзининг почта сервери ва хизматига эга булиб, асосан ўзининг мижозларига хизмат кўрсатади.

• inbox.uz очиқ почта тизими ҳисобланади ва бу тизим орқали ҳоҳловчилар фойдаланувчилар хат ва хабарлар жўнатиб қабул қилишлари мумкин.

Халқаро почта хизматлари

• Электрон почта орқали маълумот юбориш учун икки усул кенг таркалган:

• бепул электрон почта хизмати деб юритилиб, ундан фойдаланиш учун Интернетда маълум бир Web саҳифалари мавжуддир. Булар mail.ru, yahoo.соm, mail.uz, gmail.com Microsoft exchange дастури. Бу дастур ёрдамида локал ҳисоблаш тармоғи ёки алоҳида компьютерда халқаро почта хизматлари web саҳифаларни чақирмасдан хабарларни тўғридан - тўғри компьютерга юклаб олиш ёки юбориш имкониятини беради
• бепул электрон почта хизмати деб юритилиб, ундан фойдаланиш учун Интернетда маълум бир Web саҳифалари мавжуддир.
• Булар mail.ru, yahoo.соm, mail.uz, gmail.com
• Microsoft exchange дастури. Бу дастур ёрдамида локал ҳисоблаш тармоғи ёки алоҳида компьютерда халқаро почта хизматлари web саҳифаларни чақирмасдан хабарларни тўғридан - тўғри компьютерга юклаб олиш ёки юбориш имкониятини беради

Хабарларни узатиш

• Ташкил қилинган электрон почта орқали бошқа электрон манзилга хат жўнатиш кетма-кетлигини кўриб чиқамиз:

• дастлаб, mail.ru Web саҳифаси ишга туширилади ҳосил бўлган ишчи ойнанинг Имя майдонига фойдаланувчи электрон манзили ва Пароль майдонига пароли киритилади Войти тугмачаси босилади
• дастлаб, mail.ru Web саҳифаси ишга туширилади
• ҳосил бўлган ишчи ойнанинг Имя майдонига фойдаланувчи электрон манзили ва Пароль майдонига пароли киритилади
• Войти тугмачаси босилади

Хабарларни узатиш

• Хабарни узатиш учун куйидаги кетма-кетлик бажарилиши лозим

• Кому майдонига хат жўнатилиши керак бўлган электрон манзил
• Тема майдонига хат мавзуси
• Хат мазмуни пастки бўш ойнага ёзилади
• Отправить тугмачаси босилади

Интернет тармоғида қидирув тушунчаси

• Интернет тармоғида ҳар бир фойдаланувчи ахборотни қидириш учун ўзбек, рус, инглиз ёки бошқа тиллардаги бир ёки бир неча сўздан ташкил топган сўровлардан фойдаланади.
• Интернет тармоғида маълумотларни унинг сарлавҳаси ёки унинг таркибида иштирок этган сўзлар ва жумлалар бўйича қидириб топиш мумкин.
• Бунда фойдалаувчи томонидан Интернет қидирув тизими қидирув майдонига керакли маълумотга доир сўз ёки жумла киритилади ва қидирув тизими ишга туширилади.

Қидирув натижаси

Ахборотларни параметрлари бўйича қидириш

Ҳар бир фойдаланувчига Интернет тармоғи орқали ўзига керакли бўлган маълумотларни осон ва тез кидириб топиши учун ахборотнинг параметрлари бўйича қидириш таклиф килинади. Улар куйидагилардан иборат:

• Маълумотларни унинг тили бўйича қидирув; Маълумотларни унинг тури (матн, расм, мусиқа, видео) бўйича қидирув; Маълумотларни унинг жойлашган минтақаси бўйича қидирув; Маълумотларни унинг жойлаштирилган санаси бўйича қидирув; Маълумотларни унинг жойлашган Интернет зонаси бўйича қидирув; Маълумотларни хавфсиз қидирув.
• Маълумотларни унинг тили бўйича қидирув;
• Маълумотларни унинг тури (матн, расм, мусиқа, видео) бўйича қидирув;
• Маълумотларни унинг жойлашган минтақаси бўйича қидирув;
• Маълумотларни унинг жойлаштирилган санаси бўйича қидирув;
• Маълумотларни унинг жойлашган Интернет зонаси бўйича қидирув;
• Маълумотларни хавфсиз қидирув.

Google тизимида Ахборотларни параметрлари бўйича қидириш

Миллий ахборот-қидирув тизими

WWW.UZ – бу барча фойдаланувчилар учун юртимизнинг Интернет тармоғидаги миллий сегменти ахборотларидан қулай тарзда фойдаланиш имкониятини берувчи тизимдир.

Эътиборларингиз учун рахмат!