Исследовательская работа "Мин эбэм козалара" Доклад Слепцова Айна 1 а класс

Муниципальнай үптэн үбүлэнэр уопсай үөрэхтээһин тэрилтэтэ

«Муома уопсай үөрэхтээһинин алын сүһүөх оскуолата»

Чинчийэр үлэ

Мин эбэм козалара.

Толордо: 1 «а» кылаас үөрэнээччитэ

Слепцова Айна

Салайааччы: алын сүһүөх кылаастар учуутала

Карпова Любовь Павловна

Хонуу сэл., 2021 с.

Иһинээҕитэ.

1. Киириитэ.......................................................................................................................3 с.

1. Теоретическай чааһа

1. Козаны дьиэҕэ иитии....................................................................................................4 с.

2. Коза үүтүттэн оҥоһуллар үүт астара...........................................................................4 с.

1. Коза үүтүн туһата..........................................................................................................5 с.

1. Практическай чааһа.

Чинчийии.

2.1. Эбэм иитэр козалара........................................................................................................6 с.

2.2. Анкетаны ыытыы...............................................................................................................6 с.

2.3.Коза үүтүттэн оҥорбут бородуукталарбыт......................................................................7 с.

Түмүк.........................................................................................................................................8 с.

Туһаныллыбыт литература..................................................................................................9 с.

Сыһыарыыта.........................................................................................................................10 с.

Киириитэ.

Чинчийии үлэтин тоҕоостооҕо:

Бастакытынан. Билиҥҥи кэмҥэ Муома оройуонугар козаны иитэр дьон ахсаана олох аҕыйах. Бу чинчийиим дьоҥҥо козаны иитии туһалааҕын арыйыа.

Иккиһинэн. Оҕолор билиҥҥи кэмҥэ дьиэҕэ олорон үксүн телевизор, телефон, компьютер көрөн, онно оонньоон аралдьыйаллар. Дьиэ кыылын иитии-көрүү оҕоҕо туһалаах дьарык буолар. Дьиэ кыылын көрөн-харайан оҕо үлэҕэ сыстыгас, эппиэтинэстээх буола улаатар. Дьиэ кыылларын кытта алтыһан, кинилэри таптаан, бүөбэйдээн айылҕаны кытта алтыһар. Козаны иитии-харайыы уустуга суох, оҕону үөрэттэххэ оҕо да көрүөн сөп.

Сыала: Козаны иитии туох туһалааҕын быһаарыы, билии.

Соруктара:

1. Козаны иитии туох туһалааҕын билии.

2. Коза үүтүттэн тугу оҥороллорун билии, оҥорон көрүү.

3. Коза үүтүн атыылаhан иhэр дьонно анкетаны ыытыы.

Чинчийии объега: Муома оройуонугар иитиллэр козалар.

Чинчийии биридимиэтэ: коза үүтэ.

Сабаҕалааһын: козаны иитии, коза үүтэ дьоҥҥо туһалаах.

Чинчийии ньымалара:

• Информацияны хомуйуу, литератураны үөрэтии, куйаар ситимиттэн информацияны булуу.

• Кэтээн көрүү.

• Муома оройуонун олохтоохторугар анкетаны ыытыы.

• Анализтааһын, түмүк таһаарыы.

Торумнаан таһаарыы:

• Коза үүтэ туһалаах.

• Коза үүтүттэн үрүҥ ас арааһын оҥоруохха сөп.

• Билбит билиибин, уопуппун билэр дьоммор, бииргэ үөрэнэр оҕолорбор кэпсиибин.

Практическая значимость:

Үөрэппит билиибин уонна уопуппун инники козаны иитиигэ туттуохпун, эбэм козаны көрөрүгэр көмөлөһүөхпүн сөп, оҕолорго билбит билиибин кэпсиэҕим.

I.Теоретическай чааһа.

1.1.Козаны дьиэҕэ иитии.

Козаны иитии 9000 сыл аннараа өттүгэр саҕаламмыта. Саха сиригэр кэнники кэмҥэ козаны, барааны иитэр дьон элбээтэ. Хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитии саха норуотун төрүт үгэһэ буоллаҕына, бу атын эрэгийиэннэр дьиэтээҕи кыыллара биһиги усулуобуйабытыгар, сирбитигэр-уоппутугар, төрөөн-ууһаан, тугу-аһаан сиэн олороллоруй? Саха сиригэр заанискай, альпийскай, помис боруодалары иитэллэр.

Коза иитиитэ ынаҕы иитиитинээҕэр сүрдээх боростуой эбит. Ынаҕы кытта тэҥнээтэххэ, бу маннык:

1. Коза аҕыйах окко наадыйар. Холобура, икки коза алта-сэттэ рулон отунан сылы тахсар эбит. Бэйэтэ сылдьан оту сиир, ол да буоллар эбии аһылык хайаан да наада: хаппыыста, моркуоп, бурдук.

2. Козаны көрүүгэ-истиигэ ыараханы көтөхпөттөр. Кырдьан, кыаммат буолан ынахтарын эһэр дьон үгүс буолааччылар. Сааһырбыт дьоҥҥо коза иитиитэ барсыан сөп. Козаны иитэргэ улаханнык ыараханы көтөҕөлөөбөккүн, ньирэйдэри тардыаласпаккын, саах таспаккын.

3. Коза үүтүн хойуута 4,6% тэҥнэһэр, ынах үүтэ ортотунан 3,6 % буолар.

Коза үүтэ олус туһалаах, хаачыстыбалаах. Коза үүтүн сыатын хааппылалара биэс төгүл бытархайдар. Ол аата, коза үүтүн биир ыстакааны испитиҥ, ынах уутун биэс ыстакааны испиккэ тэҥнээх. Уруккуттан биллэрин курдук, биир ынаҕы ииппитиҥ, аҕыс козаны ииппиккэ тэҥнээх.

Козалар дьикти өйдөөх кыыллар. Дьиэтиттэн ыраатан хааллаҕына, бэйэтэ төттөрү төннөн кэлэр. Ол эрээри, козалар ынахтар курдук хотоҥҥо бииргэ турбаттар, бэйэ-бэйэлэрин кэйсэр идэлээхтэр.

Улахан ыарыыга ылларбаттар. Маститтаатахтарына бэйэлэрэ сылдьан аһардаллар. Козалары үчүгэйдик аһата-сиэтэ, көрө-истэ сырыттахха, бэйэлэрэ да бэккэ сылдьаллар.

Козалар хорсун кыыллар, оҕолорун кыра сиэмэх кыыллартан көмүскүүллэр. Ону-маны көрө-истэ сылдьаллар, саҥа биридимиэти көрдөхтөрүнэ тула сылдьан үөрэтэллэр. Кыра тэлиэгэни козаҕа состоруохха сөп. Былыр Германияҕа үүтү козаларга бэйэлэригэр тастараллар эбит. Козалар сүрдээх сымса кыыллар, аһы көрдөөн маска, оннооҕор дьиэ кырыыһатыгар тахсыахтарын сөп.

Коза чэнчис, ыраас кыыл. Киирдээх ууну испэт, киэр хайыьар идэлээх. Онон үүтүгэр инфекция суох буолар, кини үүтүттэн ыраас үүт аһылыгын ылаллар.

1.2.Коза үүтүттэн оҥоһуллар үүт астара.

Коза үүтүттэн элбэх туһалаах, минньигэс үүт аһын ылабыт: суорат, сүөгэй, сыр, иэдьэгэй, кымыс. Коза үүтүгэр араас хааһыны, миини буһараллар. Маҕаһыыҥҥа коза үүтүттэн оҥоһуллубут араас бородууктаны атыылыыллар. Былыр, XVIII үйэҕэ коза үүтүн аптекаҕа эмп быһыытынан, рецебынан биэрэллэрэ. Былыргы гректэр үһүйээннэринэн, Амалфея диэн таҥара козытын үүтүн Зевс таҥара иһэн турардаах.

Элбэх дьон коза үүтүттэн оҥоһуллубут сыыры собүлүүллэр. Сүөгэйи сэпэрээтэринэн эрийэн оҥороллор. Суораты үүтү аһытан оҥороллор. Үүккэ суорат кутан, туруоран йогурт ылаллар. Йогурт араас амтаннаах буоллун диэн барыанньа, фрукта куталлар. Улахан фабрикаларга араас консерваннары эбэн амтанын тупсараллар. Коза иитиитинэн дьарыктанар дьон үүттэн араас натуральнай бородуукталары оҥостоллор, маҕаһыынтан үүт астарын атыыласпаттар.

1. Коза үүтүн туһата.

Коза үүтүн тоҥорон уһун кэмҥэ хаһааныахха сөп. Туһата 350-500 күҥҥэ диэри тахсыбат. Коза үүтэ ис орган ыарыытыгар көмөлөһөр. Ону таһынан киһи иммунитетын күүһүрдэр. Үүтүгэр кальция элбэх, оҕо этэ-сиинэ, уҥуоҕа сайдарыгар көмөлөһөр. Дерматитынан ыалдьар оҕолорго эмп быһыытынан иһэрдэллэр. Саастаах дьоҥҥо сүһүөхтэрэ ыалдьыбатын туһугар иһэллэр.

Саҥа ыаныллыбыт коза үүтэ бактериялары суох оҥорор эттиктэрдээх. Онно ынах үүтүгэр суох биологически активнай веществолар бааллар. Онон коза үүтэ өр кэмҥэ сибиэһэй турар, буорту буолбат. Хос температуратыгар 3 күн аһыйбат, холодильник иһигэр нэдиэлэттэн ордук туруон сөп. Коза үүтэ наадалаах бэтэмииннэринэн баайынан, гиппоалергеннай эттиктэрдээҕинэн оҕолорго бэртээхэй аһылык. Үүтүн хойуута 4,6 тэҥнэһэр, ол эрээри, төһө да ийэ үүтүн солбуйар диэтэллэр, син биир ууга суурайан биэрэр ордук. Сиаловай кислоталаах буолан, рахитынан ыалдьар оҕолору түргэн атахтарыгар туруорар.

Коза үүтүн туһата:

• Коза үүтүгэр А, В, С, D, Е уонна РР бэтэмииннэр, кальций, магний, фосфор, калий, натрий, кобальта, селена бааллар; ону таһынан: холин, лецитин, биотин, глобулин уонна да атыттар.

• Иммуноглобулин баар буолан былыргы кэмнэртэн элбэх ыарыыны эмтииргэ тутталлар.

• Ынах үүтүнээҕэр киһи организмынан 5 төгүл түргэн ылыныллар.

• Коза үүтүнэн аллергияны, ис орган ыарыытын, язватын, экземаны, астманы, быар, үөс, суьуох ыарыытын, утуйбат буолууну, артриты уонна да атыны эмтииллэр.

II. Практическай чааһа. Чинчийии.

2.1. Эбэм иитэр козалара.

Бу чинчийиим үлэтигэр араас источниктартан информация хомуйдубут, ол курдук, куйаар ситимэ, кэтээн көрүү, эксперимент, эбэбин кытта кэпсэтии.

Мин эбэм Слепцова Альбина Пахомовна дьиэ кыылларыттан кууруссалары, перепелкалары, козаны иитэр. Кини коза иитиитинэн 2019 сылтан дьарыктанар. Уопсайа икки козалаахпыт. Породата Заанинская. Ийэ коза Аленушка диэн. Аленушка иккитэ атыыр козалары оҕоломмута. Оҕолорун идэһэлээбиппит. Коза этэ киһиэхэ олус минньигэс уонна туһалаах. Атыыр коза, аҕалара билигин Абыйга уларсык ыыппыппыт. Эбэм этэринэн козалар наһаа чэнчис, өйдөөх, сымнаҕас кыыллар. Коза оҕомсох, оҕотуттан көҕөнөр, мээнэ чугаһаппат. Кыраны аһыыр, килиэп хоручуоскатын кирэн сиир, кини кэнниттэн хомуйарга аҕыйах бириэмэ наада. Биир күҥҥэ эбэм козаны ыан 3 лиитирэ үүт ылар, ону таһынан оҕото эмэр. Коза үүтүнэн кини сүөгэй, суорат, йогурт оҥорор. Ити биһиэхэ олус барыыстаах, туһалаах. Муома оройуонугар бородуукта сыаната уопсайынан ыарахан, куораттан аҕалыллыбыт, үүттэн оҥоһуллубут бородуукта өссө сыаналаах буолар. Биһиги маҕаһыынтан үүт аһылыгын атыыласпаппыт. Ити курдук коза үүтүттэн арыы, сыр, сүөгэй, кымыс, иэдьэгэй оҥоруохха сөп. Түүтүттэн араас таҥастары өрүөххэ сөп. Эбэм билинни кэмҥэ коза түүтүнэн наскы баайаары түүтүн мунньар.

2.2. Анкетаны ыытыы.

Эбэм коза иитэрин билэн, Муома олохтоохторо коза үүтүн атыылаһан иhэллэр. Коза үүтүн үксүн саастаах дьон атыылаһаллар. Үүтэ аҕыйах, Хонууга коза иитэр киһи суох буолан үүккэ наадыйар, атыылаһар киһи куруук баар буолар. Биһиги коза үүтүн куруук атыылаһар дьоннорго анкета ыыппыппыт (1 сыһыарыы). Анкетаҕа 8 киһи кыттыыны ылла. Дьон эппиэтин 2 сыһыарыыга киллэрдибит(2 сыһыарыы).

Анкета түмүгүнэн, дьон коза үүтүн туһалааҕын билэн, өйдөөн атыылаһаллар эбит. Анкета эппиэтигэр коза үүтэ олус туһалааҕын, араас ыарыыларын эмтэнэллэрин туһунан суруйбуттар. Муома оройуонугар козаны тоҕо ииппэтэрин туһунан дьон араас санааны суруйан үүлэстибиттэр. Үксүн Муома оройуонугар сыана ыарахан, козаны иитии-аһатыы ыарахан буолуо, дьон козаны кыһыҥҥы кэмҥэ тутар сирдэрэ суох, коза үүтүн туһатын билбэттэр, элбэх үүтү ылаары ынаҕы ииттэллэр диэн эппиэттээбиттэр. Коза үүтүн туһатын билэр дьон аҕыйах уонна маҕаһыыҥҥа аҕалбаттар, атыылаабаттар. Онон Муома оройуонугар коза үүтүн иһэр киһи аҕыйах.

1. Коза үүтүттэн оҥорбут бородуукталарбыт.

Эбэм салайыытынан, кэпсэтэн, чинчийэн дьиэ усулуобуйатыгар сүөгэй, йогурт оҥорон көрдүбүт.

Сүөгэй.

Сүөгэйи сэпэрээтэр көмөтүнэн оҥоробут. Аан бастаан, үүтү 37-40 кыраадыска дылы сылытабыт. Бу кыраадыска сүөгэй үчүгэйдик хойдор. Үүт температуратын тарбахпытынан бэрэбиэркэлиибит. Киһи тарбаҕын сиэппэт буолуохтаах. Үүт сылыйар кэмигэр эбэм итии уунан сайҕаан сэпэрээтэри сылытар, бэлэмниир. Ити кэннэ үүтү сэпэрээтэргэ кутабыт уонна эрийэбит. Сэпэрээтэр кыраанык бытааннык арыйабыт. Сүөгэй кыра кыралаан түһэрэ үчүгэй.

Сүөгэйи, атын ньыманан эмиэ оҥоруохха сөп. Сибиэһэй үүккэ аһыйбыт үүтү эбэбит, буукуйан баран ыраас иһиккэ кутабыт. Сойутан хос температуратыгар 4 күҥҥэ уурабыт. Ити кэмҥэ иһиппитин тыыппаппыт. 4 күнүнэн үөһээ өттүгэр сүөгэй мунньуллан дагдайан тахсар. Ону ньуосканан баһан иһиппитигэр кутабыт. Сибиһэй сүөгэй бэлэм.

Йогурт.

Йогурт оҥорорго аһытыы оҥоробут. + 20 кыраадыска үүтү 12 чааска аһыта уурабыт, салгыннаах буоллун диэн хаппаҕынан саппаппыт. 900 г. коза үүтүгэр, 100 г. суорат (аһытыы), 1 остолобуой ньуоска саахар кутабыт. Биир күн туруорабыт. Ол кэннэ, коза үүтүттэн оҥоһуллубут йогуртка барыанньа, отон, фрукта эбиэххэ сөп.

Эбэм оҥорбут йогурта олус минньигэс буолар. Биһиги наһаа сөбүлээн сиибит.

Билигин оҕолор үүт астарыттан үксүн йогурт сииллэрин ордороллор. Маҕаһыыҥҥа биир йогур 45-70 солкуобайга тиийэр. Дьиэҕэ оҥорбут бородуукталарбыт натуральнай, эбии ароматизатора, консерваннара, химията суох. Коза үүтүттэн оҥоһуллубут йогурту кыра саастаах оҕолор да сиэхтэрин сөп.

Түмүк.

Ити курдук, биһиги эбээбин кытта коза үүтүттэн сүөгэй уонна йогурт оҥордубут. Коза үүтүттэн дьиэ усулуобуйатыгар оҥоһуллубут бородуукталар киһи доруобуйатыгар олус туһалаах буолаллар. Оҥорбут бородууктабытыгар ароматизатор, консерваннар, химия суох буолар. Араас элбэх прибора да суох киһи, үүт бородууктатын оҥорор. Муома оройуонугар оҕо аһа, үүт аһа ыарахан, кэмчи. онон, дьиэ усулуобуйатыгар олус минньигэс уонна туһалаах бородуукталары оҥорон таһаарыахха сөп.

Коза түүтүттэн өссө араас элбэх таҥаһы өрүөххэ сөп. Кэтэ сылдьар дьон эмиэ доруобуйаҕа туһалыырын кэпсээбиттэрин аахтыбыт. Онон эбэм билиҥҥи кэмҥэ коза түүтүн мунньар, хомуйан наскы өрүөхтээх.

Чинчийиигэ араас элбэх литэрэтиирэни ааҕан, куйаар ситимиттэн информацияны көрөн, үөрэтэн, үүт аһыттан бородуукта оҥорон, анкета ыытан коза үүтүн туһатын бигэргэтиэххэ сөп.

Ийэ козабыт Аленушка уулаах сылдьыбыта, бу ахсынньы ый 11 күнүгэр икки атыыр козаны төрөөн үөрүүбүт үгүс. Биирэ тыһы, иккиһэ – атыыр. Эбэм тыһы козаны оҕолоноро буоллар диэн баҕа санаалаах этэ. Тыһы козаҕа атын сиртэн атыыр козаны ылан хаан буккуйан козалары элбэтиэххэ сөп.

Муома оройуонугар коза иитэр дьон ахсаана элбиирэ буоллар коза үүтэ элбэх киһихэ туһалыа этэ. Элбэх киһи коза үүтүн туһатын өйдөөн, иитэр-көрөр наһаа судургута суох диэн козаны иитиэхтэрэ этэ дии саныыбыт.

Чинчийии бүтүүтэ мин маннык түмүккэ кэллим. Муома оройуонугар козаны иитии табыгастаах уонна барыыстаах, коза үүтэ киһи доруобуйатыгар туһалаах..

Сабаҕалааһын бигэргэтилиннэ.

.

Туһаныллыбыт литература.

1. Домашняя энциклопедия фермера. Домашняя птица, свиньи, коровы, козы и овцы, кролики и нутрии: — Москва, Владис, 2009 г.- 608 с.

2. «Домашнее подворье»  Москва,  «Мой Мир»,  2005 г.

3. Лебедько Е., Никифорова Л. «Коза в личном хозяйстве» Москва,  «Аквариум»,  2009г.

4. Козы, овцы. Разведение и уход: — Москва, Вече, 2010 г.- 176 с.

Куйаар ситимин сайтара:

1. https://givotniymir.ru/koza-zhivotnoe-obraz-zhizni-sreda-obitaniya-i-uxod-za-kozoj/

2. https://svvaku.ru/mozhno-li-kozam-davat-yachmen-chem-kormit-kozu-raznoobraznyi-i.html

3. https://shveyndvrk.ru/brendy/posle-okota-chem-poit-kozu-kormlenie-kozlyat-s-pervyh-dnei-zhizni-osnovnye/

4. https://ferma.expert/jivotnie/kozy/uhod-kozy/kormlenie-kozlyat/

5. https://sp-smena.ru/dacha/voprosy/chem-nelzya-kormit-kozu.html

6. https://sp-smena.ru/dacha/voprosy/chem-nelzya-kormit-kozu.html

7. https://agro7group.ru/kozy/kak-davat-koze-sochnye-korma.html

1 сыһыарыы.

Анкета ыйытыылара.

1. Коза иитиитэ киһиэхэ туох туһалааҕый?

2. Коза үүтүнэн ханнык ыарыыны эмтииллэрий?

3. Тоҕо коза үүтүн ордороҕут? Эһиэхэ тугу туһалыырый?

4. Муома оройуонугар коза иитэр дьон ахсаана тоҕо аҕыйах дии саныыгыт?

2 сыһыарыы.

Анкетаҕа эппиэттэр.

1 киһи эппиэтэ.

1. Коза үүтэ тыҥа ыарыытыгар туһалаах.

2. Сэллиги эмтиир.

3. Коза үүтэ атын кыыллар үүттэриттэн хойуу буолан олус туһалаах, элбэх бэтэминнээх.

4. Коза ииттиэн баҕалаахтар бааллара буолуо, туһатын билбэт буоланнар ииппэттэр быһылаах. Козаны ииттин, элбэх аһылыга суох, кыра миэстэни эрэйэр, ол эрээри туһата элбэх.

2 киһи эппиэтэ.

1. У козьего молока больше витаминов, полезнее.

2. Наверное, полезно для зубов, костей, кожи.

3. Много витаминов и полезнее, чем молоко коровы.

4. Козаны биһиги оройуоммутугар саҥа ииттэн эрэллэр. Единицы. Көрүүтэ-харайыыта элбэх буолан буолуо.

3 киһи эппиэтэ.

1. Коза иитиитин туһата элбэх. Ол курдук үүтэ бэтэмииннээх, түүтүттэн наскы, үтүлүк өрүөххэ сөп.

2. Коза үүтэ тыҥа ыарыытыгар улахан туһалаах, киһи иммунитетыгар эмиэ.

3. Мин бу сайыны быһа иһэн киһиэхэ олох туһалааҕын биллим. Ол курдук, натуральнай уонна элбэх бэтэмииннээх.

4. Билигин уопсайынан сыана ыараханынан, оттуур сир суоҕуттан дьон ииттиэн баҕарбат дии саныыбын.

4 киһи эппиэтэ.

1. Коза дает молоко и шерсть.

2. Молоко лечит кашель, ангину, простуду, грипп.

3. Вкусное, полезное и лечебное.

4. Для содержания нужно построить теплое помещение, зимой очень холодно. Дефицит готовых кормов, если есть, то дорого.

5 киһи эппиэтэ.

1. Коза для человека полезна: үүт, түүтэ, тириитэ, этэ, сыр оҥороллор.

2. Лечит базедова болезнь – увеличение щитовидной железы, а также заболевания желудка.

3. Үүтэ хойуу минньигэс, ынах үүтүнээҕэр туһалаах веществолара элбэх.

4. В основном люди разводят и продают мясо и молоко. Потребители ищут то, что дешевле, козье молоко не самое дешевое, людям проще купить молоко в тетрапакете или коровье молоко. Коза дает не так много молока, как корова. Козу разводят те, кто разводит лично для себя. Настоящие интузиасты.

6 киһи эппиэтэ.

1. Коза туһата элбэх, үүтүн иһэрин доруобуйаҕа туһалаах, сыыр өҥөрөҕүн, түүтүн тараан, хатан араас таҥас баайыахха сөп. Киһи элбэхтик хамсанар.

2. Мин билэрбинэн сөтөл араас көрүҥнэрин (бронхит, туберкулез, астма), куртахха эмиэ туһалыыр.

3. Коза үүтэ жирноһа элбэх, минньигэс.

4. Аҕыйах киһи иитэр, транспорт өттүнэн уустуктардаах. Самолетунан аҕалар наһаа ночооттох, массыыналар кыһын эрэ сылдьаллар. Онно коза тулуйан кэлбэт.

7 киһи эппиэтэ.

1. Коза иитиитэ киһиэхэ суолтата олус улахан. Үүтүн туһата элбэх, ынах үүтүнээҕэр туһалаах.

2. Коза үүтэ куртах ыарыытыгар туһалаах, эмтэнэллэр.

3. Үүтэ олус минньигэс, хойуу.

4. Аҕыйах.

8 киһи эппиэтэ.

1. Коза иитэр туһата элбэх. Үүтэ саамай туһалаах,иҥэмтэлээх, диатезтаах оҕолор баастара сүтэр, тиистэрэ бөҕө буолар. Куртах, ис органнара ыалдьар дьон метаболизмнара бөҕөргүүр.Коза үүтүнэн минньигэс сыыр оҥороллор.

2. Коза үүтүн косметикаҕа, сэбэрэни киэргэтэргэ, тупсарарга туһаналлар, сирэйдэрин сууналлар, баттахтарыгар маска оҥостоллор.

3. Мин оҕолорбор иһэрдээри коза үүтүн ылабын, улаатан эрэр оҕолорго элбэх кальций, үүккэ баар минерал, бэтэмиин наада. Подросток кыыһым коза үүтүн истэҕинэ сирэйин эбирдэрэ аччыыллар, ис органыгар туһалаах. Кыра оҕобор иҥэмтэлээх, тииһэ, уҥуоҕа бөҕөргүүр.

4. Коза үүтэ, этэ кыра-кыра буолан ииппэттэр дии саныыбын.

13