История образования Сулейман-Стальского района. (на лезгинском языке)

СтIал- Сулейманан район арадал атунин тарих

Инсаниятдин тарихда неинки зурба вилаятриз, пачагьлугъриз, уьлквейриз, гьакI халкьариз, кьилди-кьилди инсанрин кьисметдизни таъсир авур гзаф вакъиаяр кьиле фе­на.  Бязи вахтара абуру мусибатдин нетижайриз, телефвилериз, барбатIвилериз рехъ ачухна­тIа­ни, инсаниятдиз виликди   фидай мумкинвал гана. Дагъларин уьлкведин тарихни ажайиб, кьетIен  вакъиайралди девлетлу я. Абурукайни къейд авуниз лайихлубур, къенин чи девирдихъ, халкьарин кьисметрихъ галаз алакъалубур ХIХ ва ХХ асирра арадал атана.

1917-йисан Октябрдин инкъилабдилай гуьгъуьниз округда зегьметчи инсанрилай истисмарвилин зулум алудай дегишвилер кьиле фе­на. 1929-йисан 3-июлдиз ВЦИК-дин Президиумдин къарардалди Куьре округ амукьнач,адан мулкара Кьасумхуьруьн, Кьурагь ва са тIи­мил геж хьиз, Хив, Агъул районар тешкилна. А чIавуз Кьасумхуьруьн райондик гилан Мегьарамдхуьруьн райондин мулкар, Кьурагь, Хив ва Табасаран районрин бязи чилер ва хуьрер акатзавай. Ам республикада лап чIехи районрикай (ана хуьрерин 53 совет авай) сад тир. 1969-йисан 12-майдиз РСФСР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди ХХ асирдин Гомер СтIал Сулейманан 100 йисан юбилейдин гьуьрметдай район шаирдин тIварунихъ яна. Район Кьурагь, Хив, Мегьарамдхуьруьн, Табасаран ва Дербент районрихъ галаз сер­гьят­ламиш хьанва. Жуван халкьдин, райондин, хуьруьн, гьатта тухумдин тарих чир хьунихъ еке метлеб ава. Са вахтара и важиблу месэладиз фикир гузвачир, гьавиляй чавай чи тарихдиз талукь гзаф делилар къакъатна. Къе чи буржи гъиле гьатнавай тари­хар гележегдин несилрални агакьа­рун, район патал зегьмет чIугур, хайи макандай акъатай машгьур ин­санрин баркаллу крар рикIел хуьн ва абадвилихъ, мублагьвилихъ фейи абурун рехъ давамарун я. Большевикрихъ галаз санал дагъвийри хуьрера цIийи уьмуьр арадал гъунин серенжемра гьевесдивди иштиракна. Зегьметчийрин азадвал, абадвал патал бязибуру чпин чанарни къурбандна. Ахьтин рухваяр рикIелай ракъурун кутугнавач. Къазимегьамед Агъасиев, Юсуф Герейханов, Тарикъули  Юзбегов, Къазибег Акимов, Абдусемед Мурсалов, Абдулбари Къазибегов, Аллагьверди Акимов, Гьажимет Сафаралиев, Малла Кюринский, Мегьти Мирзабегов ва масабур гьахьтинбурун жергедай я. Уьлкведа кьиле физвай дегишвилерихъ, арадал къвезвай вакъи­ай­рихъ

галаз санал Сулейман-Стальский райондини, четинвилер, азиятар, жуьреба-жуьре имтигьанар алудиз, виликди еримишна. Ватандин ЧIехи дяведин йисарани зегьметчийри гьам женгера ва гьам зегьметда гьунарлувилер къалур­на­. Ватан немсерин чапхунчийрикай хуьз, 4 агъзурдав агакьна рай­он­эгьлияр фена. Кавказ кьаз алахъ­навай фашистриз акси сенгерар туькIуьрунин карда . Дяведилай гуьгъуьнин йисара районди экономика, яшайиш, культура вилик тухуниз мадни артух фи­кир гана. И кардик райондиз вири йисара регьбервал гайи руководителар  Мегьамеднаби­ Набиева, Гьажи Аликберова, Фрид Кисриева, Ма­мед Багъирова,  Ра­мазан Юсуфова, Ибадуллагь Керимова, Шафидин Рзаханова, Аб­дул­муталиб Садикьова,  Шихба­ла­ Гьажибабаева, Зейдуллагь Мегьтиева, Сиражудин Эльдарова, Ибадуллагь Тагьи­рова, Алимет Мейланова, Мусаиб Агьмедова (КПСС-дин райкомдин 1-секретарар), Абдулбари Къазанбегова,  Шафидин Рзаханова, Абас Исмаилова, Мухтар Талибова, Агъа­хан Селим-огълиди, Алимет Мирзаметова, Азиз Мурсалова, Исмаил Вагьабова,  Абдуллагь Гьабибова, Мамед Гьажиагъаева, Исмаил Сулейманова, Саид Омарова, Яхшихалум Жабраиловади, Пирмет Мейланова, Батман Салманова, Азим Шагьпазова, Камал Камалова, Исмаил Исмаилова, Рамазан Эминова, Даир Османова, Рудин Абакарова (райисполкомдин председателар), Рудин Абакарова, Зайнудин Саругъланова, Гьамидэфенди Нежведилова, Низами Бутаева, Имам Яралиева (райадминистрациядин кьилер) чпин пай кутуна. Къе райондин кьиле Нариман Абдулмуталибов акъвазнава, ада ви­ри­­ агьалийрихъ галаз санал район абадвилихъ, мублагьвилихъ тухуз­ва­­. Къе Сулейман-Стальский район республикадин чIехибурукай, экономика, культура йигин еришралди вилик физвай, агьалийрин агьваллувал къвердавай хъсан жез­вай районрикай сад я. 16 администрациядик 39 хуьр акатзава. Анра 60 агъзурдалай виниз агьалияр яшамиш жезва.