?айнау. Меншікті булану жылуы.

Саба?ты? та?ырыбы:  ?айнау. Меншікті булану жылуы.

Саба?ты? ма?саты: 1. МКТ т?р?ысынан ?айнауды т?сіндіру. Q, r, m –ді аны?тау. Салыстырмалы жылдамды?ты

                                           аны?тай білу. Шы? н?ктесін аны?тай білу.                   

                                      2. О?ушыларды? ой-?рісін дамыту, ?абілетін ж?не п?нге деген

                                          ?ызы?ушылы?ын арттыру.

                                      3. О?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыра отырып,

                                          к??іл – к?йлеріні? к?терілуі?е ы?пал ету.

Саба?ты? т?рі:  жа?а саба?

Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, с?ра?-жауап, кітаппен.

П?наралы? байланыс:

К?рнекіліктер: кесте, формулалар

 Саба?ты? барысы:

I. ?йымдастыру кезе?і:

О?ушылармен с?лемдесу, т?гендеу, сынып тазалы?ын тексеру, назарын саба??а аудару ж?не саба?ты? ма?сатымен таныстыру.

II. ?й тапсырмасын тексеру:

1. ?андай ??былысты булану деп атаймыз ?

2. ?ай кезде булануды кебу деп атайды ?

3. С?йы?ты? кебу жылдамды?ы неге байланысты ?

4. ?андай ??былысты конденсация деп атайды ?

5. ?андай буды ?аны??ан бу деп атайды ?

6. ?андай буды ?аны?па?ан бу деп атайды ?

III. Жа?а та?ырыпты т?сіндіру:

Сонымен, жер бетіні? к?п б?лігін су алып жат?анды?ы белгілі. М?хиттан, те?ізден, к?лден, су ?оймаларынан, ?зеннен ж?не т.б. бетінен суды? булануыны? н?тижесінде ауада ?рдайым су буы болады. Ауада?ы су буы, ?детте, ?аны?па?ан болады. Егер ауада?ы су буы ?аны??ан болса, онда жер бетінде еш?ашан кебу процесі ж?рмеген болар еді. Шынды?ында да, ауада?ы су буы не??рлым ?аны?па?ан болса, ауа со??рлым ??р?а? болады. ауаны? ыл?алдылы? д?режесін аны?тау ?шін онда?ы су буы ?аны??ан к?йге жа?ын немесе ?аны?па?ан екендігін білу ма?ызды. Осы ма?сатта салыстырмалы ыл?алдылы? ??ымы енгізіледі.

Есі?де са?та! Ауада?ы су буы ?ысымыны? берілген температурада?ы ?аны??ан буды??ысымына те? процентпен ?рнектелетін шаманы ауаны? салыстырмалы ыл?алдылы?ы  деп атайды:  .

Атмосфералы? ауаны? салстырмалы ыл?алдылы?ы не??рлым аз болса, со??рлым ?р т?рлі су ?оймаларында?ы, ?сімдіктердегі, адам организміндегі суды? булануы тезірек ж?реді. Салыстырмалы ыл?алдылы? тек ауада?ы су буыны? м?лшеріне ?ана емес, сондай-а? температура?а да байланысты.

Есі?де са?та! Бу (газ) ?аны??ан к?йге ?ткендегі, ал салыстырмалы ыл?алдылы?ы 100%-ке те? бол?ан кездегі температураны шы? н?ктесі деп атайды.

Ауада?ы су буыны? шы? н?ктесін аны?тау ?шін Ламбрехты? конденсаиялы? гигрометрін пайдаланады. Ол алды??ы ?абыр?асы жылтыр металл Р резервуардан т?рады. Резервуарды? ішіне азда?ан эфир ??йылып, Т термометр ?ойылады. Ауаны? ыл?алдылы?ын жылдам аны?тау ?шін, к?бінесе, психрометрді ?олданады. Б?л – бірдей екі термометрден т?ратын аспап. Оларды? біреуіні? резервуары матамен оралады, оны? ?шы суы бар ыдыс?а салынады. ??р?а? термометр – ауаны? температурасын, ал ыл?ал термометр булан?ан с?йы?ты? температурасын к?рсетеді. Ауаны? біркелкі ыл?алдылы?ы адамны? бір?алыпты ?мір с?руі мен ?ызмет етуіне ?ажетті жа?дай ту?ызады. Т?менгі салыстырмалы ыл?алдылы?та тез булануды? ?серінен м?рын, ??еш, ?кпені? шырышты ?абы?тары кеуіп, сал?ын тиюге ж?не бас?а ауруларды? пайда болуына ?кеп со?ады. Ересек адам бір?алыпты жа?дайда ж?мыс істегенде – к?ніне 2 кг-дай су жо?алтады.

Біз с?йы?ты? бу?а айналуын ?арастырды?. Енді сендерге к?нделікті ?мірден жа?сы таныс булануды? екінші т?сілі-?айнауды ?арастырамыз.

?айнау процесіні? даму барысын ба?ылау ?шін ??тыда?ы суды? температурасын ?лшей отырып ?ыздырамыз.  50 суреттегі т?жірибені жасай кетеміз.

С?йы?ты? тек ?сті?гі бетінен ?ана емес, сонымен бірге оны? ішінде де бу к?піршіктеріні? пайда болуымен ж?ретін м?ндай ?ар?ынды булануды ?айнау деп атайды.

?айнау кезінде к?піршіктер ішіндегі ?аны??ан буды? ?ысымы атмосфералы? ?ысымнан т?мен болмауы керек. Ол мынаны білдіреді:

Назар аудар!

?айнау с?йы?ты? ?аны??ан буыны? ?ысымы атмосфералы? ?ысым?а те? немесе одан с?л жо?ары болатын температурада ж?реді;

?айнау кезінде с?йы?ты? температурасы ?згермейді. С?йы? ?айнайтын температураны ?айнау температурасы деп атайды.

Заттарды? булану?а ?абілеттілігі меншікті булану жылуымен сипатталады. Меншікті булану жылуын r ?рпімен белгілейді.

Есте са?та!

Меншікті булану жылуы деп с?йы?ты? бірлік массасын ?айнау температурасында бу?а айналдыру?а ?ажетті жылуды айтады.

Меншікті булану жылуыны? ?лшем бірлігі ретінде бір джоульді? бір килограм?а ?атынасы алынады .

Массасы m с?йы?ты буландыру?а ?ажетті жылу м?лшерін

 формуласымен есептейді.

?р т?рлі с?йы?тар ?шін меншікті булану жылуы ?р т?рлі болып келеді. Оларды? ?айнау температурасында?ы м?ндері т?жірибе ж?зінде аны?тал?ан. 7-кестеде кейбір заттарды? меншікті булану жылуыны? м?ндері келтірілген.

IV. ЖБ ж?мысы.

Есеп шы?ару ?лгісі.

Бсатап?ы температурасы 20 ⁰С, массасы 10 кг суды ашы? ыдыста ?айна?ан?а дейін ?ыздырып, бу?а айналдыру ?шін ?анша жылу м?лшері ж?мсалады?

Берілген:                                                                                       шешуі:

                                                               Ж?мсал?ан энергияны? жалпы м?лшері:

                                                                               ,

                                                Жауабы:

V. Бекіту с?ра?тары:

1. Ауаны? салыстырмалы ыл?алдылы?ы дегеніміз не ?

2. Салыстырмалы ыл?алдылы? неге т?уелді ?

3. Шы? н?ктесі деп нені айтады ?

4. Гигрометр ?алай ??рыл?ан ? Ол ?алай ж?мыс істейді ?

5. Психрометр ?алай ??рыл?ан ? Оны ?алай пайдаланады ?

6. ?айнауды? алдында с?йы?та ?андай ??былыстар бай?алады?

7. С?йы?ты? ?айнауы ?ай кезде басталады?

VI. Сыныпта орындалатын тапсырма:

Сынып б?лмесі ішіндегі ауаны? ыл?алдылы?ын аны?тау

 Психрометрмен танысу, психрометрлік кестені ?олдануды ?йрену.

VII. ?йге тапсырма:

§17. ?зін-?зі тексеру с?ра?тары.

VIII. ?орытынды.

О?ушыларды ба?алау.