Кара Кыргыз Автономия облусуна 100 жыл

КАРА КЫРГЫЗ АВТОНОМИЯ ОБУЛУСУНУН ТҮЗҮЛГӨНҮНӨ 100 ЖЫЛ

Эгемендүүл ү ктүн башатында турган кыргыз интеллегенциясы. Эркиндиктин кылымга татыган тарыхы

Эгемендүүлүктүн башаты болгон эркин мамлекетти түзүүдөгү алгачкы кадамдар

20-кылымдын 20-жылдарында башталган

РСФСРдин курамында Кара Кыргыз автономиялуу облусу, Казак АССРинин курамында Кара-Калпак автономиялуу облусу түзүлгөн. Кара Кыргыз автономиялуу облусунун РСФСРдин курамына өтүшү жөнүндөгү маселе зор кыйынчылык менен чечилген. Анткени Р. Кудайкулов башында турган топ Кыргызстанды Казак ССРинин курамына киргизүү үчүн күрөшкөн. Жаныдан түзүлгөн республикалар менен облустардын чектерин тактоо менен катар эле, аларга мурда Туркстан АССРине, Бухара, Хорезм республикаларына караган капиталдык байлыктар - фабрика, завод, айдоо аянттары, мал жана башка байлыктар болуштурулуп берилген. Мамлекеттүүлүктөргө бөлүнүү менен Орто Азия элдеринин өз тагдырын өзү чечүү укугу кандайдыр бир денгээлде чечилген.

Кара Кыргыз автономиялуу облусу түзүлгөндөн кийин Кыргызстанда партиялык жана советтик бийлик органдары уюштурулуп, 1924-жылы 18-октябрда РКП(б) БКнын Саясий бюросу Кара Кыргыз автономиялуу облусунун Убактылуу партиялык бюросунун ошондой эле революциялык комитетинин (ревком) курамын бекиткен. РКП(б) Кыргыз обкомунун партиялык бюросунун 1-катчылыгына Михаил Каменский, 2-катчысы болуп Жусуп Абдрахманов, облустун ревкомитетинин төрагалыгына Иманалы Айдарбеков дайындалган. Облустук ревкомдун алдында түзүлгөн комиссия, кийин Мамлекеттик пландоо комиссиясы делип аталып, географиялык, чарбалык-экономикалык, финансылык иштерди тейлей баштаган.

1925-жылы 15-январда облустук ревкомдун кенешмесинде Кара Кыргыз автономиялуу облусунун түзүлгөндүгү жөнүндө Декларация кабыл алынып, Кыргызстандын мамлекеттүүлүгү салтанаттуу түрдө жарыяланган. Декларация жарыяланган 16-январь майрам куну катары белгиленген. 1925-жылы 27-30-мартта Бишкекте автономиялуу облустун уюштуруу съезди өткөн.

Кыргызстандын калкынын санын, улуттук курамын, айдоо аянттарын, малдын санын, токой байлыктарын тактоо боюнча иштер жүргүзүлгөн. Облустук борбордун жоктугуна байланыштуу облустук ревком адегенде Ташкенде турган, ал 1924-жылдын декабрында гана Пишпекке (Бишкек) көчүп келген. Ошондон тартып Бишкек ш. Кыргызстандын борбору болуп калды. Облустук ревкомдун президиуму Кыргызстанды башкаруу үчүн Жалалабат, Каракол-Нарын, Бишкек жана Ош округдарын түзгөн. Облустук ревкомдун алдында атайын комиссия түзүлүп, ал мамлекеттик жана чарбалык штаттарды тактаган. Жергиликтүү элден чыккан. мамлекеттик жана чарбалык иштерди билген адистердин жетишсиздиги мамлекеттүүлүктүн алгачкы жылдарында өзгөчө кыйынчылыктарды туудурган.

Эгемендүүлуктун башатында турган Кыргыз интеллегенциясы

1918–1920 жылдары Бишкек уезддик-шаардык кенеш аткомунун, 1920–1921 жылдары Каракол уезддик ревкомунун мучосу. 1921–1923 жылдары Бишкек уезддик аткомунун торагасы. 1924-жылы Кара-Кыргыз автономия облусунун ревкомунун торагасы. 1925–1926 жылдары Ташкенде «Орто Азия» кенсесинде башкармалыктын мучосу болгон. 1927–29-ж. Кыргыз АКСРнин женил онор жай жана соода эл комиссары, 1930–31-ж. Кыргыз айыл чарба банкынын башкармалыгынын мучосу, Кыргыз АКСР Юстиция эл комиссары, Кыргыз АКСРнин башкы сотунун торагасы. Аксуу козголонун, Нарындагы контрреволюциячыл которулушту басууга катышкан. Жалган жалаа менен атылган. 1991-жылы соогу Ата бейит корустонууно коюлган

ИМАНАЛЫ АЙДАРБЕКОВ

1884-1938-жж

1924-жылы Туркестан Компартиясынын БКсы тарабынан уюштурулган “Улуттук оргбюронун” председатели болуп, Кыргыз автоном областын түзүүнү ишке ашырат. 1924-1925-жылдарда ВКП (б)нын 1-секретарынын милдетин аткарып, анан 2-секретары болуп турат. Кыргызстандын азыркы чектери Абдрахманов тарабынан аныкталганы белгилүү. Элдин өз эгемендигин өзү чечиш керектигин жетекчиликке алган Абдрахман уулу тилектештери Абдыкерим Сыдык уулу, Ишеналы Арабай уулудар жана каракалпактын мыкты уулдары менен бирге, Туркестан АССРинин курамында борбору Жалал-Абадда болгон, Ысык-Көлдөн Арал деңизине чейин созулган Кара кыргыз-Каракалпак автономиясын түзүү идеясы менен чыгат. Албетте, бул идея ишке ашпай калган. Абдрахмановдун аракети менен, адегенде РСФСРдын(жеткиликсиз шилтеме) курамындагы автономиялык область, андан кийин автономиялык республика болгон Кыргызстан өз эгемендигин алгыча СССРдин курамында союздук республика болуп турду.

ЖУСУП

АБДЫРАХМАНОВ

1901-1938 -жж

Абдыкерим Сыдыков 1922 - жылы март айында Тоолуу кыргыз областын түзүү боюнча маселе көтөрүп чыккан.

Себеби 1920 - жылы 25 августта Кыргыз (Казак) АССРин түзүү боюнча декрет кабыл алынып, Туркестан АССРинин курамындагы Жети-Суу жана Сыр-Дарыя областары Казак АССРине кошулуп калган. Башкача айтканда кыргыз эли Казак АССРинин курамына кирип калган. Иш жүзүндө кыргыз элинин өз алдынчалыгы жоголгон.

1922-жылдын мартында Советтердин Буткул Туркстандык 13- сьездинде А.Сыдыков кайтадан Тоолуу Кыргыз областын тузуу жонундогу маселени коюп, оз сунушун колдоого алынышына жетишти.1922-жылы 25-мартта Туркстан Республикасынын курамында Тоолуу Кыргыз областын тузуу жонундо чечим чыгарылган..Кара-Кыргыз автономиялуу областын түзүү боюнча уюштуруу иштерине активдүү кирише баштаган. Анын мындай активдүү иш аракеттери "бай манап тукуму, мурдагы полицей" деп катуу сынга кабылып, 1922-1924-жж үч жолу партиядан чыгарылып, кайра калыбына келтирилген

АБДЫКЕРИМ

СЫДЫКОВ

1889-1938-жж

1925-жылы май айында РСФСР ББАКтын чечими менен Кара-Кыргыз Автономиялуу областынын «Кара» деген сөзү алынып Кыргыз автономиялуу областы болуп өзгөргөн. Кыргыз автономиялуу областынын аткаруу комитетинин 3-сессиясы Кыргыз автономиялуу областын Республика деп жарыялайт, ал 1926-жылдын 1-февралында ББАКтын президимун чечими менен бекитилген

Суроолор

1. Кара-Кыргыз автономиялуу облусу качан түзүлгөн?

2.Кыргыздар өз автономиясын түзүү маселесин ким көтөргөн?

3.. Облустун революциячыл комитетинин төрөгалыгына ким дайындалган.

4. Тарыхый инсандар жөнүндө эмне билдин?

Көңүл бургандарыӊызга чоң рахмат