Қазіргі білім – Ы. Алтынсарин идеясының лайықты жалғасы

Қазіргі білім – Ы. Алтынсарин идеясының лайықты жалғасы.

Темерханова Балжан Адылбековна

Оқу- ісі бойынша директордың орынбасары,

Химия және биология пәні оқытушысы

ШҚО ББ «Глубокое техникалық колледжі» КММ

Қазақстандағы білім беруді дамытуда Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық идеяларымен үндес келетін сабақтастық дәстүрлері бар. Осылайша, білім беру жүйесін жаңғырту үрдісі педагог-ағартушы ұсынған бірқатар негіз қалаушы қағидаттарға негізделеді:

• Білім беруді дамыту барысындағы мемлекетіміздің шешуші рөлі,

• барлық адамдар үшін білімге қол жетімділігі,

• тулғаның жан- жақты дамуы,

• белсенді азаматтық ұстанымға тәрбиелеу,

• демократиялылық және замануи технологияларға бағдарлану,

• білім беру жүйесінің икемділігі мен динамикасы.

Ы. Алтынсариннің педагогикалық мұрасы - бұл көптеген педагогикалық мәселелерден көрініс тапқан тұтас педагогикалық жүйе. Ы. Алтынсарин ағартушылықтың дәйекті чемпионы болды, адами білімнің адамгершілік принциптері мен мұраттарын қорғады. Оның ағартушылық идеялары туған халқының экономикалық және мәдени артта қалуын жеңуге бағытталады. Өз халқын өркениетті дамыған елдер қатарында көру үшін ол көп еңбек етті. Ол білім беруді мақсат ретінде емес, әлеуметтік ортаны өзгертудің негізгі құралы ретінде қарастырды.

Өнер - білім бар жұрттар

Тастан сарай салғызды;
Айшылық алыс жерлерден,
Көзіңді ашып - жұмғанша,
Жылдам хабар алғызды.

Аты жоқ құр арбаны
Мың шақырым....

Алтынсарин бүкіл өмірін туған елінің ағартушылығына арнады. "Қазақ халқы білім алу үшін құнарлы негіз болып табылады", - деп жазады ол өз жазбаларында. Алтынсарин сана мен менталитеттің басты құралы-білім екенін түсінген:

Бұл дәулеттің байлығы,
Бір жұтасан жоқ болар.
Оқымыстының байлығы
Күннен күнге көп болар,
Еш жұтамақ жоқ болар.

Ұлы педагог адам- елдің басты байлығы екенін түсінді, өйткені білімі мен дағдылары бар адамдардың дамуының негізгі стратегиялық ресурсын қалыптастырды, ал жаңартылған білім беру прогрестің қозғаушы күшіне, жаңа өмірлік игіліктердің көзіне айналады. Білім-бұл жеке адамның да, жалпы елдің де құндылығы мен табысының негізі.

Бір құдайға сиынып,
Кел, балалар, оқылық ,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық.
Істің болар қайыры
Бастасаңыз алдалап,
Оқымаған жүреді
Қараңғыны қармалап.
Кел, балалар, оқылық,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық.
Оқысаңыз, балалар,
Шамнан шырақ жағылар,
Тілегенің алдыңнан
Іздемей-ақ табылар.

Ы.Алтынсарин халықтың қажеттіліктерін ескере отырып Отандық колледждердің білім беру міндеттерін анықтады. Оның пікірінше, мектеп қоғам өмірінде орынды, мәдениеттің жоғары деңгейіне лайықты, өз халқының өкілі ретінде адамның адамгершілік қасиеттерін қамтамасыз ететін нақты білім беруі керек. «Мектеп – қазақтарға білім берудің басты құралы, - деп жазды Ыбырай Алтынсарин, - барлық үмітіміз, қазақ халқының келешегі – тек осы мектептерде». Ағартушылықты жақтаушы Ы.Алтынсарин білімді адамның ардақты борышы-балаларға білім беру деп санаған.

Ыбырайдың ең маңызды мақсаттарының бірі мектеп шынайы мәдениет ошағына, жақсы кітапханаға айналуы керек дегенді білдіреді. "Үлгілі жолға қойылған, ақылға қонымды тәртіпті жаңа үлгідегі мектеп оқушыларды қызықтырып, оларды мәдениетке, еңбекке және ақыл - ой жұмысына дағдыландыруы, олардың білімге және орыс тілін меңгеруге деген қызығушылығын барынша арттыруы тиіс", - деп атап өтті Ы.Алтынсарин. Ыбырай Алтынсарин жаратылыстану пәндерін оқытуды өте құнды деп санады. Осыған ұқсас құбылысты біз қазіргі заманғы қазақстандық колледждерде де байқаймыз, онда негізгі назар жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерді зерделеуге, сондай-ақ білім алушыларды бейіндік даярлауға аударылады. Бүгінгі таңда оқу мен оқытуда студенттерге сыни ойлау қабілеті дамыған, өзін-өзі ынталандыратын, тәуелсіз, ынталы тұлға болуға мүмкіндік беретін конструктивистік теорияларға негізделген тәсілдер белсенді қолданылады. Заманауи колледждің басымдықтары-әлеумет мүшесі ретінде өзін-өзі таныту, білім алушылардың әлеуметтік-кәсіби өзін-өзі анықтауы, олардың қазақ, орыс және ағылшын тілдерін біле отырып, үздіксіз білім алуына бағдарлану ұмтылысында көрінетін тұлғаның әлеуметтік-прогрессивті түрін қалыптастыру. Бұл туралы ол өз жазбаларында айтқан. Алтынсарин, бұл қазіргі колледждерге қойылатын талаптарға сәйкес келеді.

Колледждің жетістігі мен халықтың болашағы оқытушыға байланысты: "Оқытушы -білім берудегі ең маңызды адам. Сондықтан мен үшін жақсы оқытушы әлемдегі барлық зергерлік бұйымдарға қарағанда қымбат". Алтынсариннің пікірінше, педагогикалық жұмыста - "оқытушының санасында оқытудың ең жақсы тәсілдерін табу және балалармен дұрыс қарым-қатынас жасау". Ыбырай атамызды педагог образы қатты толғандырды. "Оқытушы ұлт пен қоғамды жасайды" дейді халық даналығы. Оқытушы мамандығының басты мақсаты оның жеке басына бірдей жоғары талаптар қоятындығында. Бұл туралы ұлы педагог-ағартушы айтқан: "Жақсы білім беру керек, қалай болса солай білім беруге болмайды...». Табысты ұстаз уақыт талабына сай жүруі керек, өзінің дамуына аса назар аударуы керек: әрқашанда өзін – өзі жетілдіріліп, өзінің білімін өзі арттырып, сабақ беру әдістері мен дағдыларын жетілдіру керек. Бүгінгі таңда үйрене білетін адам ғана үйрете алады. Ұстаздар көбінесе кеңесшілерге, тәлімгерлерге және делдалдарға айналады, олардың міндеті студенттерге білім алуға көмектесу және бұл үшін жеке жауапкершілікті сезінуі керек. Оқытушы әрқашанда оқытудың жаңа тәсілдерін іздеуі керек. Табысты ұстаз инновациялық тәсілдер мен әдістерден қорықпайды, оқушының игілігі үшін жұмыс істейтін әртүрлі формаларды қолданады, студенттерді оқу процесінің субъектілері етеді. Білімді ұстаз әр оқушы үшін, оның таланты мен қабілетіне қарамастан, оған жағдай жасайды. Өйткені, бала өздігінен бірегей, сондықтан оқытушы оны жетістікке бағыттап, өз күшіне сенуі керек.

Алтынсариннің педагогикалық қызметінде балаларды тәрбиелеу және оқыту мәселелері үлкен орын алады. Жас ұрпақ, ол таза ойлармен, жақсы моральдармен және ақыл-ойлармен өмірге енуі керек деп санайды. Ұлы ұстаз толеранттылық пен этнотолерантизмге шақырады.

Барлық жерде тұратын халықтар қуаныш үшін жаратылған,

Күн бәрін ақырын жылытады, айдың сәулелері бәріне жарқырайды.

Бұл жерде ерекше туылғандар болған жоқ,

Біз бір-бірінің алдындағы, бала кезінен барлығы тең болуы тиіс.

Қазіргі білім берудегі басты назар интеллектуалды дамуға бағытталған, ол жоғары әлеуметтік мәртебе мен материалдық құндылықтарға қол жеткізудегі жетістікке бағытталған, бірақ адамның шынайы бақыты туралы ойлауға үйретпейді. Бүгінгі таңда моральдық құндылықтардың девальвациясы, басымдықтардың материалдық жағына ауысуы байқалады. Адам қанша білім алса, өзінің руханиылығы туралы ойланбайтын болса, онда ол адам өзін бақытты сезінуі мүмкін емес. Рухани-адамгершілік білімнің маңыздылығы туралы айтты Ы. Алтынсарин

Ұлы қазақ ағартушысының отандық білім туралы идеяларын қорытындылай келе, қазіргі білім беруде өзектілігін жоғалтпаған келесі идеяларды белгілеуге болады:

• еліміздің жалпыға бірдей білім беру идеясы.

• Демократиялық білім беру жүйесін құру

• Өз халқының мүддесі үшін өмір сүретін патриот, еңбеккер, ақыл-ойы дамыған және адамгершілігі жоғары адамды тәрбиелеу - ол ағартушылық пен білім беру мақсаттарын анықтау.

Қоғамның болашағы білім беру жүйесіне байланысты, өйткені бүгінгі балалар уақыт өте келе жаңа уақыт елінің тағдырын жасайтын болады. Білім берудің бірінші кезектегі міндеті-қазіргі өмірдің сұраныстарынан артта қалуды жеңу, яғни студенттерді дайындауда бүгінгі күннің проблемалары мен қажеттіліктерін ғана емес, сонымен бірге болашақта көрінетін мәселелерді де ескерген жөн. Қазіргі кезеңінде біздің қоғам орнықты даму және оның бәсекеге қабілеттілігі адами ресурстардың озыңқы дамуына негізделген. Бәсекеге қабілетті қоғамдағы білім беру саласы әлеуметтік саланың қарапайым элементі бола бермейді, керсінше ол арқылы елдің болашағына инвестициялар салынатын құралға айналады. Осылайша, биылғы жылы колледждердіңи академиялық дербестікке көшуі, бүкіл қазақстандық колледждерде білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі білімді, шығармашылық, құзыретті және бәсекеге қабілетті, қарқынды дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті, өз мүддесі үшін де, қоғам мүддесі үшін де өзін-өзі барынша жүзеге асыруға дайын тұлғаны қалыптастыру және дамыту болып табылады, бұл Ұлы педагог-ағартушының сөздерін растайды. Ыбырай Алтынсарин: " Өз Отанымыздың пайдасына қолымыздан келгенше үлес қосу- әрқайсымыздың парызымыз".

Әдебиеттер:

1.Ильминский Н. Воспоминания об Алтынсарине.- Казань,1891 ж.

1. Измаилов В. Народная педагогика: педагогические воззрения народов Средней Азии и Казахстана – М., 1991.

2. Журавлев И. Педагогика в системе наук о человеке. – М., 1990.

3. Жарикбаев К. Калиев С. Антология педагогической мысли Казахстана. – Алматы, 1995.

4. Ситдыков А.С. Педагогические идеи и просветительская деятельность И.Алтынсарина.-Алма-Ата: «Мектеп»,1968

5.   Алтынсарин Ы. «Екі томдық шығармалар жинағы». Алматы,2003ж.

6. «Алтынсарин Ы. тағлымы». Алматы, Жазушы, 1991ж.