Խաղային տեխնոլոգիա

ԽԱՂԱՅԻՆ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱ

²ÙµáÕç ³ß˳ñÑáõÙ ó³Ýϳó³Í ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñáõÙ ¨ Ùß³ÏáõÛÃáõÙ »ñ»Ë³Ý»ñÁ ˳ÕáõÙ »Ý: ºñ»Ë³Ý»ñÇ ½³ñ·³óٳٵ ½µ³ÕíáÕ ß³ï ï»ë³µ³ÝÝ»ñ ѳٳӳÛÝ »Ý, áñ ˳ÕÁ ß³ï ϳñ¨áñ ¿ ëáíáñ»Éáõ ÁÝóóùáõÙ: §Ê³Õ¦ µ³éÁ ³ÛÝ å³ñ½, ϳñ× µ³é»ñÇó ¿, áñÁ µÝáñáß ¿ ³Ý·É»ñ»Ý É»½íÇÝ: ¸³ ëáíáñ³Ï³Ý µ³é ¿, ³Ý·ÉdzËáë »ñ»Ë³Ý»ñÇ ëáíáñ³Í ³é³çÇÝ Ñ³ñÛáõñ µ³é»ñÇó Ù»ÏÁ: ´áÉáñÁ »Ýó¹ñáõÙ »Ý, û ·Çï»Ý ÇÝã ¿ ¹³ Ý߳ݳÏáõÙ: ê³Ï³ÛÝ ¹ñ³ µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÁ úùëýáñ¹Ç ³Ý·É»ñ»Ý É»½íÇ µ³é³ñ³ÝáõÙ ½µ³Õ»óÝáõÙ ¿ ÑÇÝ· ¿ç: §Ê³Õ¦ µ³éÁ ϳñáÕ ¿ û·ï³·áñÍí»É ¨þ áñå»ë µ³Û, ¨þ áñå»ë ·á۳ϳÝ, ¨’ ³ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ Ýß³Ý³Ï»É ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ³ÛÝù³Ý ï³ñµ»ñ »Ý, ϳñÍ»ë ѳϳëáõÃÛáõÝÝ»ñ ÉÇÝ»Ý: ²ëáõÙ »Ýª »ñµ »ñÏáõ Ýáñ ù³ÛÉáÕ Ù³ÝáõÏÝ»ñ ³ñ¨Ç ßáÕÇ ï³Ï ÍÇͳջÉáí ù³ÛÉáõÙ »Ý Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇ Ñ»ï¨Çó, Ý߳ݳÏáõÙ ¿` Ýñ³Ýù §Ë³ÕáõÙ »Ý¦:

ÐÇÙݳíáñ áõëáõóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ »ñ»Ë³ÛÇ Çñ³Ï³Ý³óí»ÉÇù ˳ÕÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ÷áË·áñÍáõÝ, ѳÝå³ïñ³ëïÇó ¨ ³½³ï, »ñ»Ë³ÛÇ Ñ³Ù³ñ ËÇëï Ñ»ï³ùñùÇñ: ºñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ë³Õ»ñÁ ݳ˳ï»ëí³Í »Ýª û·Ý»Éáõ Ýñ³Ýó ׳ݳã»É ·áõÛÝ»ñÁ, ï³é»ñÁ, Ãí»ñÁ, É»½í³Ï³Ý ¨ ٳûٳïÇÏ³Ï³Ý Ã»Ù³Ý»ñÁ, Ýñ³Ýó Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë ½ÝÝ»É, ëïáõ·»É, ½³ñ·³óÝ»É Ùïù»ñ, ·³Õ³÷³ñÝ»ñ ¨ ÷áñÓ»Éáí áõ ë˳Éí»Éáíª ëáíáñ»É:

úñÇݳÏ` É»½í³Ï³Ý ˳ջñÁ Éñ³óÝáõÙ »Ý É»½í³Ï³Ý í³ñÅáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á: àñå»ë ˳ճÛÇÝ ÙÇçáóª ¹ñ³Ýù áõÝ»Ý ëñ³ÙÇï áõ ½í³ñ׳ÉÇ µÝáõÛà ¨ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë ·ñ³í»É »ñ»Ë³Ý»ñÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ, »ñϳñ Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³Ýó û·ï³Ï³ñ ¨ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ³ß˳ï³Ýùáí ½µ³Õ»óÝ»É: Üñ³Ýù Ýå³ëïáõÙ »Ý É»½í³Ï³Ý ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ Ó»éù µ»ñÙ³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ÕóѳñÙ³ÝÁ, ¹³ëÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ, ù³ÝÇ áñ ³ß³Ï»ñïÁ ˳ÕÇ ÁÝóóùáõÙ Ûáõñ³óÝáõÙ ¿ Ù³ïáõóíáÕ ¹³ë³ÝÛáõÃÁ, í»ñÑÇßáõÙ ³Ýó³Í ϳÝáÝÝ»ñÁ, ³Ùñ³åݹáõÙ áõ ѳٳϳñ·áõÙ Çñ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ:

²ÛëåÇëáíª Ë³ÕÁ, áñå»ë Ïñïë»ñ ï³ñÇùÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ó¨, ÑëÏ³Û³Ï³Ý ¹»ñ áõ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ »ñ»Ë³ÛÇ ÏÛ³ÝùáõÙ, ¨ áõëáõóÇãÝ»ñÁ å»ïù ¿ Éáõñç í»ñ³µ»ñí»Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ù»Í ï»Õ ï³Ý ˳ջñÇÝ, ³ÏïÇí³óÝ»Ý Ùï³íáñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ Ýå³ëïáÕ Ë³Õ»ñÁ, Éë»Ý Ýñ³Ýó ѳٵ»ñáõÃÛ³Ùµ ¨ ½·áõßáñ»Ý ÙïÝ»Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇ »ñ³½Ý»ñÇ ³ß˳ñÑÁ, ½³ñÏ ï³Ý Ýñ³Ýó ÇÝùÝáõñáõÛÝáõÃÛ³ÝÁª Ó¨³íáñ»Éáí áõ ½³ñ·³óÝ»Éáí Ù»ñ ³ÝÏ³Ë Ð³Û³ëï³ÝÇ ³å³·³ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇÝ:

ʳÕÇ Ó¨Á ¨ ¿áõÃÛáõÝÁ ÷áËíáõÙ ¿, »ñµ »ñ»Ë³Ý ٻͳÝáõÙ ¿: àõñ»ÙÝ å»ïù ¿ ѳëÏ³Ý³É Ýáñ³ÍÝÇ, ݳ˳¹åñáó³Ï³Ý ¨ ï³ññ³Ï³Ý ¹åñáó³Ï³Ý ï³ñÇùÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ë³ÕáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ºñµ »ñ»Ë³Ý ٻͳÝáõÙ ¿, Ýñ³Ýó ˳ÕÁ ϳñáÕ ¿ Ù»Ïáõë³óí³Í ˳ÕÇó ³ÝóÝ»É ëáódzɳϳÝÇ:

Խաղը գլխավոր դեր ունի երեխայի áõëáõÙݳéáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÙ: Լ. Ս. Վիգոտսկին զարմանալիորեն ճիշտ էր, երբ դերային խաղի մեջ առաջին պլան մղում էր շարժառիթի և պահանջմունքի հիմնախնդիրները: Վիգոտսկին ընդգծել է երեխայի՝ խաղի ընթացքում ծնվող նոր ցանկությունների ու տենդեցների և դրանց անմիջապես իրականացման անհնարինության հիմնախնդիրը:

Ա. Ն. Լեոնտևը (1965) Վիգոտսկու տեսությանը փորձեց տալ մեկ այլ լուծում: Ըստ Լեոնտևի՝ խնդրի էությունն այն է, որ, երեխայի ընկալած նյութական աշխարհն աստիճանաբար ընդլայնվում է: Այս աշխարհի մեջ կարելի է տեսնել ոչ միայն առարկաներ, որոնք շրջապատում են երեխային, և որոնցով նա կարող է զանազան գործողություններ կատարել և կատարում է, այլ նաև կան մեծահասակներին պատկանող իրեր, որոնցից երեխան դեռ չի կարող օգտվել, դրանք նրա համար ֆիզիկապես դեռ հասանելի չեն»: Այսպիսով, նախադպրոցական տարիքի երեխայի համար խնդիրների խնդիրը մեծահասակներին պատկանող իրերին և առարկաներին տիրապետելու ձգտումն է. այդ առարկաների աշխարհին հասնելու և դրանք յուրացնելու ընթացքում էլ տեղի է ունենում երեխայի հոգևոր զարգացումը (1965, էջ 470):

Վաղ մանկության տարիներին երեխան կլանված է առարկայով և դրա հետ կատարելիք գործողություններով և ֆունկցիաների բացահայտմամբ: Ահա նա յուրացրեց ինչ-որ գործողություն, թեկուզ և չափազանց պարզունակ, և կարողացավ ինքնուրույն կատարել դա: Այդ պահին տեղի է ունենում անջատում մեծահասակից, և երեխան նկատում է, որ ինքն էլ գործում է մեծահասակի պես: Երեխան առաջ էլ էր մեծի նման գործողություններ կլատարում, բայց դա չէր նկատում: Նա առարկան ընկալում էր մեծահասակի միջնորդությամբ՝ ինչպես ապակու միջով ¿: Այս հարցում հենց մեծահասակներն են օգնում և երեխային ցույց են տալիս, թե նա վարվում է ինչ-որ մեկի պես: Աֆեկտը առարկայից տեղափոխվում է դեպի մարդը, որը մինչ այդ կանգնած էր առարկայից այն կողմ: Դրա շնորհիվ էլ մեծահասակը և նրա գործողությունները սկսում են երեխայի համար օրինակ ծառայել:

Օբյեկտիվորեն դա նշանակում է, որ մեծահասակը երեխայի առջև հանդես է գալիս նախ և առաջ իր գործառությամբ: Երեխան ուզում է վարվել այնպես, ինչպես մեծահասակը. նա այդ ցանկության գերին է: Հենց այդ ընդհանրական ցանկության ազդեցությամբ, սկզբում մեծահասակի հուշումով, նա սկսում է գործել այնպես, կարծես թե ինքն էլ մեծահասակ է: Պարադոքսն այն է, որ առարկայական խաղից անցում կատարելով դեպի դերային խաղ, էական փոփոխություններ կարող են դեռ չնկատվել: Երեխան ուներ այդ խաղալիքները, առաջին փուլում կարծես թե որևէ գործողություն էլ չի փոխվել: Երեխան լողացրեց տիկնիկին, կերակրեց, դրեց քնելու: Արտաքուստ նա դարձյալ նույն գործողություններն է անում, ինչ որ նախկինում: Բայց հիմա արդեն նույն առարկաները և գործողությունները հարում են մի նոր իրականության. սա աֆեկտիվ-հաճելի գործունեություն է: Սրա շնորհիվ դրանք ձեռք են բերում նոր իմաստ: Երբ երեխան փոխում է իր դերը՝ դառնալով մայրիկ, իսկ տիկնիկը՝ երեխա, լողացնելը, կերակրելը, սնունդ պատրաստելը վերածվում են խնամքի: Այս գործողություններում նկատվում է մոր և մանկան հարաբերություններ. սեր և փաղաքշանք, կարող է նաև հակառակը լինել: Սա պայմանավորված է կոնկրետ իրավիճակներով, երեխայի կյանքի պայմաններով, այն կոնկրետ հարաբերություններով, որոնք նրան շրջապատում են:

Երեխան, որ գտնվում է առարկայից դեպի դերային խաղի անցման սահմանագծում, դեռ չգիտի մեծահասակների հասարակական հարաբերությունների և դրանց իմաստի մասին: Նա գործում է՝ առաջնորդվելով իր ցանկությամբ, իրեն օբյեկտիվորեն դնում է մեծահասակի դրության մեջ, որի ընթացքում տեղի է ունենում հուզական-գործունեական կողմնորոշում մեծահասակների հարաբերությունների և նրանց գործունեության իմաստավորման առումով: Այստեղ ինտելեկտը հետևում է հուզական-գործունեական ապրումներին:

Խաղային գործողությունների ընդհանրական և սեղմ բնույթը խոսում է այն մասին, որ մարդկային հարաբերությունների այդպիսի առանձնացումը իրոք տեղի է ունենում և այդ առանձնացված իմաստը հուզականորեն ապրվում է: Դրա շնորհիվ էլ սկզբում մեծահասակ մարդու գործառությունը այլ մարդկանց համար որպես կարևոր անձ միայն հուզական ընկալման արդյունք է, և հետևաբար որոշակի վերաբերմունք է ծնում նրանց գործունեության հանդեպ:

Սրան պիտի ավելացնել դերային խաղի ևս մեկ առանձնահատկություն, որը բավարար չափով չի արժևորվել: Երեխան, որքան էլ հուզականորեն ստանձնÇ մեծահասակի դերը, իրեն դեռ զգում է երեխա: Նա ինքն իրեն նայում է իր ստանձնած դերի միջով, այսինքն՝ մեծահասակի միջոցով հուզականորեն համեմատում է իրեն մեծի հետ և հայտնաբերում է, որ ինքը դեռևս մեծ չէ: Այն բանի գիտակցումը, որ ինքը դեռ երեխա է, տեղի է ունենում խաղի միջոցով, ¨ ծնունդ է առնում նոր ó³ÝÏáõÃÛáõÝ. դառնալ մեծահասակ և իրականացնել նրա գործառությունները և ֆունկցիաները:

²ÛëåÇëáíª Ë³ÕÁ, áñå»ë Ïñïë»ñ ï³ñÇùÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ó¨, ÑëÏ³Û³Ï³Ý ¹»ñ áõ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ »ñ»Ë³ÛÇ ÏÛ³ÝùáõÙ, ¨ áõëáõóÇãÝ»ñÁ å»ïù ¿ Éáõñç í»ñ³µ»ñí»Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ù»Í ï»Õ ï³Ý ˳ջñÇÝ, ³ÏïÇí³óÝ»Ý Ùï³íáñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ Ýå³ëïáÕ Ë³Õ»ñÁ, Éë»Ý Ýñ³Ýó ѳٵ»ñáõÃÛ³Ùµ ¨ ½·áõßáñ»Ý ÙïÝ»Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇ »ñ³½Ý»ñÇ ³ß˳ñÑÁ, ½³ñÏ ï³Ý Ýñ³Ýó ÇÝùÝáõñáõÛÝáõÃÛ³ÝÁª Ó¨³íáñ»Éáí áõ ½³ñ·³óÝ»Éáí Ù»ñ ³ÝÏ³Ë Ð³Û³ëï³ÝÇ ³å³·³ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇÝ: