Химия Кычкылдануу жана калыбына келуу

Кычкылдануу - калыбына кел\\ реакциялары

Кычкылдануу – калыбына кел\\ реакциясынын теориясы

Баардык химиялык реакцияларды эки типке бъл\\гъ болот. Биринчисине аракеттениш\\ч\ составына кирген атомдордун кычкылдануу даражасы ъзгър\\с\з ът\\ч\ реакциялар кирет. Мисалы:

Жогоруда кърсът\лгъндъй, ар бир атомдун кычкылдануу даражасы реакцияга чейин жана андан кийин ъзгъргън жок.

Реакциялардын экинчи тибине аракеттенишкен заттардын атомдорунун кычкылдануу даражасы ъзгър\\ менен ж\р\\ч\ реакциялар кирет. Мисалы:

Биринчи реакцияда хлордун жана кычкылтектин атомдорунун кычкылдануу даражалары ъзгърд\.

Ъз ара аркеттенишкен заттардын составындагы атомдордун кычкылдануу даражасы ъзгър\ш\ менен ж\р\\ч\ реакциялар кычкылдануу – калыбына кел\\ реакциялары деп аталат.

Кычкылдануу даражасынын ъзгър\ш\ электронду кошуп алуусуна же ъз\нън бер\\с\нъ байланыштуу.

Кычкылдануу – калыбына кел\\ - ътъ къп таралган реакция, жаратылышта жана техникада ътъ чоё роль ойнойт.алар – жашоо тиричиликтин негизин т\зът. Тир\\ оргшанизмдердеги дем алуу жана зат алмашуу, чир\\ жана ачуу, ъс\мд\ктърд\н жашыл бъл\г\ндъг\ фотосинтез мына ушул реакцияларга байланыштуу.алар отун к\йгъндъ, металлдар коррозияланганда, электролизде байкалат.алар металлургиядагы процесстердин жана элементтердин жаратылышта айланышынын негизин т\зът. Алардын жардамы менен аммиак, щелочтор, азот, туз жана к\к\рт кислоталары жана башка баалуу продуктулар алынат. Кычкылдануу – калыбына кел\\ реакцияларынын жардамы менен химиялык энергия – гальваникалык элементтерде жана аккумуляторлордо электр энергиясына айланат. Жаратылышты коргоо \ч\н кър\лгън чаралардын негизин да ошолор т\зът. Ошондуктан химиянын мектептеги курсунда алар къп келтирилген.

Кычкылдануу – калыбына кел\\реакцияларынын теориясынын негизги жоболорун карайлы.

1. Атомдун, малекуланын же иондун электронду ъз\нън бер\\ процесси кычкылдануу деп аталат. Мисалы:

AL – 3e^-=AL³⁺Fe²⁺-e^-=Fe³⁺

H₂-2e^-= 2H⁺3CL^- -2e^-= =CL₂

Кычкылдангандакычкылдануударажасыжогорулайт.

1. Атомдун, малекуланын же иондун электронду кошуп алуу процесси – калыбына кел\\ деп аталат. Мисалы:

S+2e^- = S^2- CL₂+2e^- =2CL^-Fe³⁺+e^- = Fe²⁺

Калыбынакелгендекычкылдануударажасытъмъндъйт.

1. Электрондорун бер\\ч\ атомдор , малекулалар же иондор калыбына келтиргичтер деп аталат.Реакция учурунда алар к ы ч к ы л д а н а т.Электроддорду кошуп алуучу атомдор, малекулалар же иондор кычкылдандыргыч деп аталат.Реакция учурунда алар калыбына келишет. Атомдор малекулалар жана иондор белгил\\ бир заттардын составына киргендиктен , ал заттар калыбына келтиргичтер же кычкылдандыргычтар деп аталат.

2. Кычкылдануу ар дайым калыбына кел\\ менен ж\рът жана тескерисинче, калыбына кел\\ ар дайым кычкылдануу менен ж\рът, аны тъмъндъг\ теёдемелер менен кърсът\\гъ болот.

Калыбына келтиргич – e Кычкылдандыргыч

Кычкылдандыргыч + е Калыбына келтиргич

Ошондуктан, кычкылдануу - калыбына кел\\ реакциялары эки карама – каршы процесстин - кычкылдануунун жана калыбына кел\\н\нбиримдигинен турат.

Калыбына келтиргич берген электрондордун саны кычкылдандыргыч кошуп алган электрондордун санына барабар.

Бул учурда, электрондордун бир атомдон экинчисине толук ъткън\ же атомдордун бирине бир аз гана тартылышына карабастан , шарттуу т\рдъ электронду бер\\с\ же кошуп алуусу жън\ндъ гана айтылат.

Кычкылдануу жана калыбына кел\\ процесстерин бири – биринен бъл\п, электронду сырткы электр чынжыры аркылуу ъткър\\гъ болот. Стаканга эки калийдин KL(71- с\рът), ал эми экинчи стаканга 4 темирдин хлоридин FeC1₃эритмеси кошулсун дейли. Эритмелер ъз ара «электролиттик ачкыч» деп аталган KC1дун эритмеси менен толтурулуп, иондук ъткърг\чт\кт\ камсыз кылуучу U сымал т\т\кчъ менен бириктирилген. Эритмелерге платина электроддору 1 жана 5 жайгаштырылган. Эгерде чынжырды сезгич амперметрди кошуп туруп, туюнтсак стрелканын кыйшаюусу боюнча электр тогунун ът\ш\н жана анын багытын байкоого болот. Электрондор калийдин иодидинин эритмесиндеги электроддон темирдин (III) хлоридинин эритмесиндеги электродго , б.а. калыбына келтиргич иоддун I^-иондорунан кычкылдандыргыч - Fe³⁺иондоруна жылат. Анда I^- иондору иондун малекулаларына I₂ге чейин кычкылданышат, кл эми Fe³⁺иондору темирдин (II)Fe²⁺иондоруна чейин калыбына келишет. Бир аз убакыттан кийин реакциянын продуктуларын м\нъзд\\ реакциялары менен (иодду крахмалдын эритмеси, ал эми Fe²⁺иондорун – калийдин гексациан – (II) ферратынын (кызыл кан тузу)K₃[Fe(CN)₆] эритмеси менен) табууга болот.

7.1- с\ръттъ келтирилген схема кычкылдануу – калыбына кел\\ реакцияларынын негизинде т\з\лгън гальваникалык элемент экенин къръб\з. Алжарым элементтин экъънън турат:биринчисинде калыбын6а келтиргичтин кычкылдануу процесси:

2 I^- - 2e^- = I₂

а экинчисинде – кычкылдандыргычтын калыбына кел\\ процесси:

Fe³⁺ + e^- = Fe³⁺ж\рът.

Бул процесстер бир эле убакта ж\ргънд\ктън, кийинки теёдемени 2 деген коэффициентке къбъйт\п жана м\чълъп келтирилген теёдемелерди суммалаганда , реакциянын

2I^- + 2Fe³⁺ =I₂+2Fe³⁺

же

2KI+2FeC1₃ = I₂+2FeC1₂+2KC1

теёдемелериналабыз.

Гальваникалыкэлементтеж\р\пжатканбардыкэлекычкылдануу – калыбынакел\\реакцияларыэлектртогунунбулагыболупкызматкылат.

Эёмаанил\\ калыбынакелтиргичтержанакычкылдандндыргычтар

Калыбынакелтиргичтержанакычкылдандыргычтарбирэлементтентурганжънъкъйжетатаалзатболушум\мк\н.

Мезгилдиксистемадагыордунаылайыкметаллдардынатомдорунункъпч\л\г\н\нсырткыэнергиялыкдеёгээлинде1-2 денэлектрондоруболот.Ошондуктанхимиялыкреакциялардааларваленттикэлектрондорунберишет, б.а. кычкылданышат.Металлдаркалыбынакелтиргичкасиеттергеээ.

Мезгилдердеэлементтердинкатарномерининжогорулашымененжънъкъйзаттардынкалыбынакелтиргичтигитъмъндъйтжанакычкылдандыргычтыгыжогорулап, галогендерлеэёжогоркумаанисинежетет.Мисалы, IIIмезгилденатрийушулмезгилдегиэёактивд\\ калыбынакелтиргич, алэмихлорболсо, эёактивд\\ кычкылдандыргычболупсаналат.

Негизгиподгруппалардынэлементтерининкатарномерининъс\ш\ мененкалыбынакелтиргичтиккасиеттерик\чъп, кычкылдандыргычкасиетиазаят.Эёк\чт\\ калыбынакелтиргичтерщелочтууметаллдар ,алардынэёактивд\\лър\Fr жанаCs галогендер - к\чт\\ кычкылдандыргычтар.IV –VIIгруппалардынбашкыподгруппасындагы(металлэместер) элементтерэлектрондордукошупалуумененкатарбер\\гъжъндъмд\\, аларошонумененбиргекычкылдандыргычтыкда , калыбынакелтиргичтикдакасиеттердикърсът\ш\ м\мк\н.Фтор – булэрежегетууракелбейт.Алжалаёэлекычкылдандыргычтыккасиеткеээболот, анткенисалыштырматерсэлектрл\\л\г\ътъчоё (2.2- табл.кара)

Ж а р д а м ч ы п о д г р у п п а л а р д ы н (чоё мезгилдик так каталарынын )элементтериметаллдык м\нъзгъ ээ болот. Анткени алардын сырткы катмарларында 1 – 2 электрондору бар. Ошондуктан алардын жънъкъй заттары калыбына келтиргич болушат.Ошентип, калыбына келтиргич гана болуучу металлдарга караганда, металл эместер – кычкылдандыргыч да, калыбына келтиргич да боло алышат.

Татаал заттардын кычкылдандыргычтык же калыбына келтиргичтик касиеттери берилген атомдун кычкылдануу даражасына къз каранды. Мисалы, .биринчи бирикмедеги марганецтин кычкылдаеуу даражасы эё жогорку мааниге ээ болгондуктан, андан ары жогорулабайт .Ал электрондорду кабыл алууга гана жъндъмд\\ , демек, KMnO₄кычкылдандыргыч гана болот. /я\нч\ бирикмеде марганецтин кычкылдануу даражасы эё тъмън – демек, ал калыбына келтиргич гана боло алат. Экинчи бирикмедеги марганецтин кычкылдануу даражасы (+4) , аралык мааниде ошондуктан ал кычкылдандыргыч да , калыбына келтиргич да боло алат. Бардыгы реакциянын ж\р\\ шартына жана аракеттенише турган заттарга къз каранды болот. Ошондой эле кычкылдануу даражасы эё жогору болгон атомдору бар аниондор да кычкылдандыргыч болот. Мисалы, кычкылдандыргыч касиеттердикычкылдануу даражасы жогоруу болгон Mn⁺⁷атому гана эмес, б\тк\л анион KMnO₄ шарттайт. Жънъкъй аниондор, мисалы, F^-,C1^-,Br^-, I^-, S^2-ж.б. калыбына келтиргич гана касиет терди кърсътъ алат.

Маанил\\ калыбына келтиргичтер жана кычкылдандыргычтар 7.1 – таблицада келтирилди.

7.1 – таблица.Маанил\\ калыбына келтиргичтер жана кычкылдандыргычтар

Кычкылдануу - калыбына кел\\ реакцияларынын

теёдемелерин т\з\\

Кычкылдануу - калыбына кел\\ реакцияларынын теёдемелерин т\з\\дъ – электрондук баланс методу жана жарым реакциялар методу колдонулат.

Электрондук баланс методу.Бул метод боюнча алгачкы жана акыркы заттардагы атомдордун кычкылдануу даражаларын салыштырышат. Мында калыбына келтиргич жоготкон электрондордун санына барабар болуш керек деген эрежеге таянышат. Теёдемени т\з\\ \ч\н аракеттенишкен заттардын жана реакциянын продуктуларынын формуласын бил\\ керек. Аларды тажрыйба жолу менен же элементтердин белгил\\ касиеттеринин негизинде аныкташат.Бул методдун колдонулушун мисалдардан карап къръл\:

1-мисал. Палладийдин (II) нитратынын эритмесинин жез менен болгон реакциясынын теёдемесин т\з\\ керек. Реакциядагы алгачкы жана акыркы заттардын формулаларын жазып, кычкылдануу даражаларынын ъзгър\ш\н кърсътъб\з:

Жез, жездин ионуна айлануу менен эки электронду жоготуп, аны кычкылдануу даражасы 0 дън+2ге жогорулайт. Жез – калыбына келтиргич. Палладийдин иону - эки электронду кошуп алып, кычкылдануу даражасын +2ден 0 го ъзгъртът.Палладийдин (II)нитраты - кычкылдандыргыч.Бул ъзгър\\лър тъмъндъг\ электрондук теёдемелер менен кърсът\лът.

Мында калыбына келтиргичтин да, кычкылдандыргычтын да коэффиценттери 1ге барабар. Реакциянын акыркы теёдемеси:

Cu+pd(NO₃)₂+Pd

Суммалык реакцияда электрондор жазылбайт.

Т\з\лгън теёдеменин тууралыгын текшер\\ \ч\н анын оё жана сол жактарындагы элементтердин атомдорун санайбыз. Мисалы, оё жагында кычкылтектин атому алтоо, сол жагында да алтоо; палладийдики 1 жана 1; жездики да 1 жана 1. Демек, теёдеме туура т\з\лгън.Бул теёдемени иондук т\р\ндъ кайра жазабыз:

Cu+pd²⁺+2NO=Cu²⁺+2NO+Pd

Бирдейиондордукыскартканданкийин:

Cu+ Pd²⁺= Cu⁺²+Pd алабыз.

2-мисал.Марганецтин(IV) оксидининконцентрасиялангантузкислотасымененаракеттенишининтеёдемесинт\з\\ керек(ушулреакциянынжардамымененлабораториялыкшарттахлордуалышат).Реакциядагыалгачкыжанаакыркызаттардынформулаларынжазалы:

Атомдордункычкылдануударажаларынынреакциягачейинкисижанаанданкийинъзгър\ш\нкърсътъл\:

Булкычкылдануукалыбынакел\\ реакциясы, анткенихлормененмарганецтинкычкылдануударажасыъзгър\пжатат.HC1-калыбынакелтиргич, MnO₂- кычкылдандыргыч.Электрондуктеёдемелеринт\з\п: калыбынакелтиргичмененкычкылдандыргычтынкоэфиценттеринтабабыз .Алар 2 жана 1.Кычкылданууударажасы1 болгонхлордунэкиатому2 электрондужоготкондуктан2 (1 эмес) коэффицентикоюлат.Булкоэффицентэлектрондуктеёдемедежазылыптурат:

2HC1+MnO₂→C1₂+MnC1₂+H₂O

Аракеттенишкенбашказаттар \ч\ндакоэффиценттердитабабыз.Электрондук теёдемелерден 2 моль HC1го моль MnO₂ туура келери кър\н\п турат. Бирок, марганецтин пайда болгон эки заряддуу ионун байланыштыруу \ч\н дагы 2 моль кислота керек болгондуктан калыбына келтиргичтин алдына 4 коэффиценттин коюу керек. Ошондо 2 моль суукерек болот. Теёдеменин акыркы кър\н\ш\:

4HC1+MnO₂= C1₂+MnC1₂+2H₂O

Теёдеменин жазылышынын туура экендигин элементтердин биръън\н мисалы, хлордун атомдорун саноо менен чектеп коюуга болот: сол жакта 4 жана оё жакта 2+2=4.

Электрондук баланс методунда реакциянын теёдемеси малекулалык т\рдъ жазылгандыктан, аларды текшер\\ \ч\н иондук формада жазып чыгуу керек. т\з\лгън теёдемени иондук формада кайра жазып:

4H⁺+4C1^-+MnO₂= C1₂+Mn⁺² +2C1+2H₂O

Теёдеменинэкижагындагыокшошиондорукыскарганданкийин (алардыналдысызылыптурат)тъмъндъг\ теёдемениалабыз:

4H⁺+2C1^-+MnO₂= C1₂+Mn⁺² +2H₂O

3-мисал.К\к\ртт\\ суутектинкислоталыкчъйръдъэритилгенкалийдинперманганатымененаракеттенишининтеёдемесинт\зъл\. Алгачкыжанаакыркызаттардынформулаларынжазып, реакциянынсхемасыналабыз:

H₂S+KMnO₄+H₂SO₄→S+MnSO₄+K₂SO₄+H₂O

Анданкийинатомдоруреакциягачейинкижанареакцияданкийийнкикычкылдануударажасынкърсътъб\з:

К\к\ртт\н жана марганецтин атомдорунун кычкылдануу даражасын ъзгърът.

Электрондук теёдеме т\зъб\з, б. а. электрондорду жоготуу жана кошуп алуу процесстерин кърсътъб\з:

Акырында,кычкылдандыргыч менен калыбына келтиргичтин, анан аракеттенишкен башка заттардын коэффиценттерин табабыз.Электрондук теёдемелерден 5 моль H₂S жана 2 моль KMnO₄алуу керектиги кър\н\п турат, анда к\к\ртт\н атомдорунан 5 моль S, жана 2 моль MnSO₄ келип чыгат. Теёдеменин оё жана сол жагындагы атомдордун санын салыштырып, 1 моль K₂SO₄жана 8 моль суу пайда болорун табабыз.

Реакциянын акыркы теёдемесинин кър\н\ш\:

5H₂S+2KMnO₄+3H₂SO₄=5S+2MnSO₄+K₂SO₄+8H₂O

Теёдеменинжазылышынынтууралыгыэлементтердинбирин, мисалы, кычкылтектинатомдорунсаноомененбекемделет:солжактаалар 2*4+3*4=20жанаоёжактада 2*4+4+8=20.

Теёдемени иондук формада къч\р\п жазабыз:

5H₂S+2KMnO₄+6H+=5S+2Mn⁺²+8H₂O

Тууражазылгантеёдемезаттардынмассасынынсакталуузаконуменентуюнтуларыбелгил\\. Ошндуктан, бирэлеатомдордуналгачкызаттардагыжанареакциянынпродуктуларындагысаныбирдейболушукерек .заряддарыдасакталышыкерек.Алгачкызаттардагызаряддардынсуммасынаардайымбарабарболушукерек.

Жарым реакция методу же иондук электрондук метод. Аталышы кърсът\п тургандай, бул метод кычкылдануу процессинин жана калыбына кел\\ процессининин иондук теёдемелерин т\з\п, кийин жалпы теёдемеге суммалоого негизделген. Мисалы, электрондук баланс методун т\ш\нд\р\\ \ч\н колдонулган реакцияны эле алабыз (3-мисалды кара). Калийдин перманганатынын KMnO₄ кычкыл эритмеси аркылуу к\к\ртт\\ суутекти ъткърсък, эритменин к\лг\н т\с\ жоголуп, чаёгылттанат. к\к\рт пайда болгондуктан эритме чаёгылттанганын тажрыйба кърсътът, б.а:

H₂S→S+2H⁺

Бул схема атомдордун саны боюнча теёделген. Заряддын санын теёдеш \ч\н схеманын сол жагынан эки электронду алып, андан кийин стрелканы барабардыкка алмаштырса болот:

H₂S – 2e^-=S+2H+

Бул биринчи жарым реакция H₂Sтин кычкылдануу процесси .

Эритменин т\сс\здън\ш\ MnO₄ ионунун (ал к\лг\н т\скъ ээ) Mn⁺²ионуна (т\сс\з, концентрациясы ътъ чоё болгондо гана мала кызыл болот) ът\ш\нъ байланыштуу, анын схемасы тъмъндъг\дъй.

MnO₄→Mn²⁺

Кычкыл чъйръдъ MnO₄ иондорунун составындагы кычкылтек суутек иондору менен кошо акырында сууну пайда кылат. Ошондуктан, ътмъ процессти

MnO₄+8H+→Mn²⁺+4H₂O

т\р\ндъ жазабыз:

Стрелканы барабардык белгисине алмаштыруу \ч\н заряддарды да теёдеш керек.Алгачкы заттардын жети оё (7+), заряды, ал эми акыркы продуктулардын эки оё (2+)заряды бар, заряддардын сакталуу шартын аткаруу \ч\н схеманын сол жагына беш электронду кошуу керек:

MnO₄+8H+5e^-= Mn²⁺+4H₂O

Бул экинчи жарым реакция кычкылдандыргычтын, б. а. перманганат ионунун MnO₄ калыбына кел\\ процесси.

Реакциянын жалпы теёдемесин т\з\\ \ч\н ъз\нън берген жана кошуп алынган электрондордун санын теёдеп туруп,жарым реакциялардын санын м\чълъп кошуу керек. Мындай учурда эё кичине эселик санды табуу \ч\н жарым реакциялар къбъйт\лъ турган къбъйт\нд\\н\ табуу керек. Ал кыскача т\рдъ мындай жазылат:

H₂S – 2e^-= S+2H+ 5

MnO₄+8H+ +5e^-=Mn²⁺+4H₂O 2

______________________________________

5H₂S+2MnO₄+16H+=5S+10H+2Mn²⁺+8H₂O

10H⁺какыскартып, акырында

5H₂S+2MnO₄+6H⁺=5S+2Mn²⁺+8H₂Oалабыз:

Иондукформадат\з\лгънтеёдеменинтууралыгынтекшерели:кычкылтектинатомдорусолжакта8, оёжактада 8, заряддардынсаны: солжакта (2-)+(6+)=4+,оёжакта2(2+)=4. Атомдордун жана заряддардын теё чыгуусу теёдеменин туура т\з\лгънд\г\н билдирет.

Теёдемелер жарым реакция методу менен иондук формада т\з\лът. Андан малекулалык формадагы теёдемеге ът\\ \ч\н иондук теёдеменин сол жагындагы ар бир анионго тиещел\\ катионду , ал эми ар бир катионго - анионду кошуп жазабыз. Анан ошол эле сандагы иондорду теёдеменин оё жагына жазып, андан кийин иондорду малекулага бириктипебиз:

5H₂S+2MnO₄+6H⁺=5S+2Mn²⁺+8H₂O

2K⁺+3SO₄=2K⁺3SO₄

________________________________________________

5H₂S+2KMnO₄+3H₂SO₄=5S+2MnO₄+K₂SO₄+8H₂O

Ошентип, кычкеылдануу – калыбынакел\\ реакцияларынжарымреакциялардвнжардамыменент\з\\ электрондукбалансметодуаркылууалынганнатыйжаныэлеберет.

Эмиметоддусалыштыралы. Электрондукбаланскасалыштырганда, жарымреакциялардынметодунунартыкчылыгы, андагипотезалыкэмес, реалдууиондорун

+7 +6 +6 +4

колдонулгандыгында. Чындыгындаэле, эритмедеMn, Cr, S, S, иондоруэмес,MnO₄, Cr₂ иондорубар.Жарым реакциялардын методун колдонгондо атомдордун кычкылдануу даражасын бил\\н\н кереги жок. Жарым реакциялардын иондук теёдемелерин ъз\нчъ жазуу гальваникалык элементтердеги жана электролиздеги химиялык процесстерди т\ш\н\\ \ч\н керек. Бул учурда процесстерге чъйрън\н катышары кър\н\п турат. Акырынды ,жарым реакциялардын методун колдонгондо алынуучу заттардын баардыгын бил\\н\н кереги жок, алар теёдемени чыгарууда эле пайда болот. Ошондуктан, жарым реакция методуна жол берип, суудагы эритмеде ж\р\\ч\ кычкылдануу – калыбына кел\\ реацияларынын баардыгынын теёдемелерин т\з\\дъ колдонуу керек.

Реакциянын ж\р\ш\н\н м\нъз\нъ чъйръ\н\н таасири

Кычкылдануу – калыбына кел\\ реакциялары ар т\рд\\: кыякыл (H⁺иондору къп ), нейтралдуу (H₂O)жана негиздик (гидроксид OH иондору къп ) чъйрълърдъ ът\ш\ м\мк\н. бир эле заттардын ортосундагы ъз ара аракеттен\\ чъйръгъ жараша ар т\рд\\ болушу м\мк\н. атомдордун кычкылдануу даражасынын ъзгър\ш\нъ чъйръ таасир этет.мисалы,MnO₄ иону кычкыл чъйръдъ Mn²⁺ге, нейтралдуу чъйръдъ - MnO₂ге, ал эми щелочтуу чъйръдъ - MnO₄къ чейин калыбына келет. Бул ъзгър\\лър схема т\р\ндъ мындайча кърсът\лът:

Кычкылдануу формасы Калыбына келген формасы

Эритмеде кычкыл чъйрън\ т\з\\ \ч\н к\к\рт кислотасын колдонушат. Азот же туз кислотасы сейрек колдонулат: биринчиси кычкылдандыргыч,ал эми экинчиси ъз\ кычкылданышы м\мк\н, демек ал калыбына келтиргич. Щелочтуу чъйрън\ т\з\\ \ч\н калийдин же натрийдин гидроксидин колдонушат.

Келтирилген схеманы эске алып, жарым реакция методу боюнча натрийдин сульфитиNa₂SO₃ (калыбына келтиргич) менен калийдин перманганатынын KMnO₄ (кычкылдандыргыч) ар кандай чъйрълърдъ аракеттенишинин теёдемелерин т\зъл\ (1-3-мисалдар).

1-мисал. Кычкыл чъйръдъ:

Кычкылдануу – калыбына кел\\ реакцияларын

классификациялоо

Кычкылдануу – калыбына кел\\ реакцияларын: малекулалардын ортосундагы, малекулалардын ичиндеги жана диспрополрциялануу деп \ч типке бъл\шът.

Кычкылдандыргыч жана калыбына келтиргичтер ар т\рд\\ заттарда болсо, андай реакциялар малекулалардын ортосундагы реакциялар деп аталат. 7.3 жана 7.4 – параграфтарда каралган реакциялар ушул типке тиешел\\. Бир эле элементтин кычкылдануу даражалары ар т\рд\\ атомдорун кармаган ар кандай заттардын ортосундагы реакциялар да ушуга тиешел\\.

Кычкылдандыргыч да, калыбына келтиргич да юир эле затта болсо, андай реакциялар малекула ичиндеги реакциялардеп аталат.

Бул учурда кычкылдануу даражасы чоёураак атом кычкылдануу даражасы тъмън\ръък атомду кычкылдандырат. Термикалык ажыроо реакциялары ушундай реакцияларга кирет. Мисалы:

Бул эле элементтин атомдорунун кычкылдануу даражасы ар т\рд\\ болгон заттардын ажырашы да ушуга эле тиешел\\:

Диспропорциялануу реакциялары бир эле элементтин атомдорунун кычкылдануу даражасынын бир эле убакта чоёоюп жана азайышы менен ж\рът. мында алгачкы зат биръъдъ кычкылдануу даражасы жогорураак, экинчисинде тъмън\ръък болгон бирикмени пайда кылат. Мындай реакция лар кычкылдануу даражасы ътмъ маанидеги атомдору бар заттар \ч\н м\нъзд\\ экендиги кър\н\п турат.

Мисалы катары, кычкылдану даражасы аралык +6 маанидеги марганецти кармаган калийдинманганаты K₂MnO₄(+7нин жана +4 т\н ортосунда кызмат кылат. Бул туздун эритмеси жакшынакай кошкул жашыл т\стъ (MnO₄^-2ионунун т\с\) болот, бирок ал каралжын – бозго айланат. СебебиMnO₂чъкмъгъ т\шът жана MnO₄^- иону пайда болот.

Реакция ж\рът.

Диспропорциялануу реакцияларына – къп издеш\\ч\ тъмъндъг\дъц реакциялар да кирет:

Диспропорциялануу* реакцияларын мурда ъз\ кычкылдануу – ъз\ калыбына кел\\ реакциялары деп аташчу . азыр ал аталышы дээрлик колдонулбайт.