Химиялы? формула. Химиялы? элементтерді? атомдарыны? валенттілігі. Зат ??рамыны? т?ра?тылы? за?ы

№ 9 саба?

Химия

К?ні:

Саба? та?ырыбы:

   Химиялы? формула. Химиялы? элементтерді? атомдарыны? валенттілігі. Зат ??рамыны? т?ра?тылы? за?ы

Сілтеме:

Жалпы білім беретін мектепті? 8 – сыныбына арнал?ан о?улы? «Химия» Алматы «Мектеп» 2012, Н.Н?рахметов, К.Сарманова, К.Жексембина, орта мектепті? 8-11 сынып о?ушыларына арнал?ан о?у ??ралы Химия есептері мен жатты?уларыны? жина?ы Алматы «Рауан» 1997 Я.Л.Гольдфорб, Ю.В.Ходаков, Ю.Б.Додонов, Химия ж?мыс д?птері, Н.Н?рахметов, К.Сарманова, Н.Заграничная,Алматы «Мектеп» 2008ж

Жалпы ма?саттар:

Валенттілік  туралы  т?сінік беру. Екі элементтен т?ратын затты? берілген формуласы бойынша валенттіліктерін  аны?тау?а ?йрету. Белгілі валенттілігі бойынша екі элементтен т?ратын  затты? формуласын ??растыру?а  ?йрету.

К?тілетін  н?тижесі

Валенттілік  туралы  т?сінік береді. Екі элементтен т?ратын затты? берілген формуласы бойынша валенттіліктерін  аны?тауды ?йренеді. Белгілі валенттілігі бойынша екі элементтен т?ратын  затты? формуласын ??растыруды  ?йренеді.

Т?йінді идеялар

Химиялы? формула — химиялы? жеке заттар молекуласыны? ??рамын химиялы? та?ба ж?не сан ар?ылы белгілеу. Химиялы? формула молекуланы? сапалы? ж?не салма? ??рамын к?рсетеді.

Саба?ты? ?дісі

«Ой ша?ыру» кезе?і: А. «Cен білесі?бе?», ?. «Химиялы? диктант», Б. «Кім ж?йрік?» , ІІ-тапсырма «Озы? ойлы». ІІІ. "Формулалар". Де?гейлік тапсырмалар. ІV. "Шы?ды ба?ындыр".

Саба?ты? к?рнекілігі

Д.И.Менделеевті? периодты? ж?йесі,  интерактивті та?та,   маркер, ?арындаш, плакаттар, слайдтар.  8-сынып электронды? о?улы?. АКТ-ны пайдаланып, жас ерекшеліктеріне сай с?ра?тар мен тапсырмалар, ББ? кестесі 

?йымдастыру кезе?і

• О?ушылармен  с?лемдесу,  т?гелдеу.
• О?ушыларды  топ?а б?лу 
• О?ушылар?а ба?алау пара?шалары таратылады.

?ызы?ушылы?ты  ояту

«Ой ша?ыру» кезе?і: с?ра?тар ?ою ар?ылы ж?не тірек–сызба бойынша ?й тапсырмасын тексеру:

А. «Cен білесі?бе?»

о?ушылар с?ра?тар?а ауызша жауап береді, д?рыс жауап ?шін матрицада 1 ?пай ?осылады

1 н?с?а с?ра?тары:

Заттар ?андай б?лшектерден ??рал?ан?

Атомдармен мен молекулаларды? айырмашылы?ы ?андай?

Химиялы? элемент дегеніміз не?

Жай затты? аны?тамасы; мысал келтірі?дер.

2 н?с?а с?ра?тары:

К?рделі затты? аны?тамасы; мысал келтірі?дер.

Химиялы? формула аны?тамасы; мысал келтірі?дер.

Индекс, коэффициент дегеніміз не?

Химиялы? реакция дегеніміз не?

?. «Химиялы? диктант» тапсырма та?тада берілген, ?р н?с?а ?з тапсырмасын орындайды

1 н?с?а. Келесі элементтерді? та?баларын жазы?дар: магний, хлор, фтор, ?ор?асын, ?алайы, бром, кальций, алтын, фосфор, к?кірт.

2 н?с?а. Келесі элементтерді? атауларын жазы?дар: Mn, Ba, Li, Hg, N, Si, K, Fe, Ag, C

Тапсырманы орындап бол?ан со?, о?ушылар бір-біріні? ж?мысын тексереді, д?рыс жауап та?тада берілген

1 н?с?а: Mg, Cl, F, Pb, Sn, Br, Ca, Au, P, S

2 н?с?а: марганец, барий, литий, сынап, азот, кремний, калий, темір, к?міс, к?міртек

         Ал?ан ?пайлары матрица?а е?гізіледі.

Б. «Кім ж?йрік?»

тапсырма та?тада берілген, ?р н?с?а ?з тапсырмасын орындайды

1 н?с?а. Келесі ?осылыстарды? молекулалы? массасын аны?та: K₂SО₄, Са(NО₃)₂

2 н?с?а. Келесі ?осылыста?ы элементтерді? массалы? ?лестерін аны?та: Nа₂SО₄

Тапсырманы орындап бол?ан со?, о?ушылар бір-біріні? ж?мысын тексереді, д?рыс жауап та?тада берілген:

1н?с?а: K₂SО₄ - 174, Са(NО₃)₂ -164

2. н?с?а: Nа - 32, 39%, S - 22,54%, О – 45,07%

         Ал?ан ?пайлары матрица?а е?гізіледі.

ІІ-тапсырма «Озы? ойлы». О?ушыларды? ?здігінен шы?аруына берілетін есептер:

Затты? молярлы? массасы дегеніміз не?

2. Затты? молярлы? массасыны? ?лшем бірлігі не?

3. ?ай формуланы? к?мегімен затты? молярлы? массасын, массасын, м?лшерін аны?тау?а болады? Зат м?лшеріні? ?лшем бірлігі не?

4. Зат м?лшері ?алай белгіленеді?

5. a) ν (C) = 4 моль деген жазу нені білдіреді?

V. ?йге тапсырма беру а) та?ырыпты о?у

б) т?мендегі есептерді шы?ару

1) 0,2 моль азот ?анша к?лем алады?

Жауабы: 4,48 л.

2) Массасы 23,4 г натрий сульфидіні? зат м?лшерін

есепте?іздер.

Жауабы: 0,3 моль.

3) К?лемі 67,2 л азотты? (?.ж.) массасын есепте?іздер.

Жауабы: 84 г.

Жа?а  саба?

Химиялы? формула — химиялы? жеке заттар молекуласыны? ??рамын химиялы? та?ба ж?не сан ар?ылы белгілеу. Химиялы? формула молекуланы? сапалы? ж?не салма? ??рамын к?рсетеді. Мысалы, жай зат к?йіндегі оттек молекуласыны? химиялы? формуласы — О₂, к?рделі зат аммиакты? химиялы? формуласы — NH₃. Б?л химиялы? формулада оттек молекуласында екі атом оттек, я?ни оны? 32 салма? б?лігі бар екендігін, ал екіншісіні? бір молекуласыны? ??рамында бір атом азот ж?не ?ш атом сутек, я?ни оларды? ?зара ?атынасы 14:3, жалпы салма?ы 17 салма? б?лігі екендігін к?рсетеді. Химиялы? формула бойынша химиялы? ?осылыстар ??рамында?ы элементтерді? пайызды? м?лшерін есептеуге болады, керісінше, химиялы? ?осылыстар ??рамында?ы элементтерді? пайызды? м?лшері белгілі болса, оларды? формулаларын табу?а болады. Cr₂O₃-тегі (хром тоты?ы) элементтерді? пайызды? м?лшерін есептегенде, оны? м16:152=31,6%. Хром тоты?ыны? пайызды? ??рамы бойынша оны? химиялы? формуласы табылады. Ол ?шін ?осылыс ??рамында?ы элементтерді? берілген салма? ?атынасын грамм-атом ?атынасына айналдырады. 68,4 г хром 68,4:52=1,32 г-атом, 31,6 г оттек 31,6:16=1,98 г-атом болады. Кез келген молекулада?ы×52:152=68,4%. Оттекті? %-ды? м?лш.: 3×16=152. Хромны? %-ды? м?лшері 2×52+3×олекулалы? салма?ы 2 атомдар ?атынасы б?тін сан болуы керек. Мысалы, 1,32:1,98 ?атынасын е? кіші б?тін сан ?атынасына келтірсек 2:3 болады, б??ан сай хром тоты?ыны? формуласы Cr₂O₃. Молекула ??рамында?ы атомдар ?атынасы е? кіші б?тін санмен берілген формуланы ?арапайым немесе эмпирикалы? формула деп атайды. Молекула ??рамында ?рбір элементтен неше атом бар екенін д?л к?рсететін формуланы на?ты немесе молекулалы? формула деп атайды. Химиялы? ?осылысты? на?ты формуласын табу ?шін, оны? салма? ??рамын білумен ?атар т?жірибе ар?ылы аны?тал?ан молекулалы? салма?ын да білу ?ажет. Сондай-а? химиялы? формуланываленттілік бойынша да ??растыру?а болады.

Валенттілік, іліктілік (лат. valentіa — к?ш) — атомны? бас?а атомдарды немесе атомдар тобын ?осып алып химиялы? байланыс ??ру ?асиеті. Валенттілікті? м?ні берілген элементті? атомы ала алатын немесе орнын баса алатын сутек атомдарыны? санымен ?лшенеді. Химия?а валенттілік ??ымын 1853 ж. а?ылшын химигі Э.Франкленд (1825 — 1899) енгізген. А.М. Бутлеровты? ?осылыстарды? химиялы? ??рылысы теориясына (1861) Валенттілік негіз болды, Д.И. Менделеевті? химиялы? элементтерді? периодты? ж?йесін ашуына (1869) байланысты б?л ??ым одан ?рі дамыды. Менделеев элементті? валенттілікіні? оны? периодты? ж?йедегі орнымен байланыстылы?ын тапты, айнымалы валенттілік туралы ??ымды енгізді, элементті? сутекпен ж?не оттекпен ?осылыстарында?ы валенттіліктеріні? ?зара байланысын к?рсетті.

Валенттілік рим цифрларымен белгіленеді, формулаларда элемент та?басыны? ?стіне жазылады, м?ні I-VIII-гe дейін ?згереді. Валенттілік бойынша формула ??ру ?шін элементтерді? валенттіліктеріні? е? кіші ортак еселігін тауып, ?р элементтін валенттілігіне б?ліп, индекс етіп жазамыз. Егер элемент ?осылыстарында айнымалы валенттілік к?рсетсе, онын, атауында элементті? валенттілігі рим цифрымен жа?шаны? ішінде к?рсетіледі.

Тапсырмалар

1 топ?а: 1. Химия п?ні нені зерттейді? (заттарды? ?асиеттерін, бас?а заттар?а айналып т?рленуін ?арастырады.) 2. Заттар дегеніміз не? (заттар - денелерді ??раушылар.) 3. Физикалы? ??былыс дегеніміз не? (дене ретіндегі агрегатты? к?йі ?ана ?згеріске ?шырап, зат ретіндегі таби?аты ?згеріссіз ?алады) 4. Химиялы? реакция дегеніміз не? (бастап?ы алын?ан затты? ??рамы ?згеріп, жа?а заттар т?зілуі.) 5. Молекула дегеніміз не? (молекула - затты? ??рамы мен ?асиетін са?тайтын е? кіші б?лшегі) 6. К?рделі заттар дегеніміз не? (екі немесе одан да к?п атом т?рлері болатын заттар к?рделі заттар деп аталады). 7. Химиялы? ?осылыс дегеніміз не? (жай ж?не к?рделі заттар - химиялы? ?осылыс деп аталады). 2 - топ?а: 1. Химияны? басты міндеттері? (заттарды? ?асиетін зерттеу, адам игіліне ж?мсау, ауыл шаруашылы?ында, ?нерк?сіптерде ?олдану м?мкіндігін аны?тау). 2. ??рамына кіретін заттарды? б?лшектері микроскоп ар?ылы да к?рінбейтін ?оспа ?алай аталады? (Біртекті) 3. Заттарды? агрегатты? к?йлері? (С?йы?, газ, ?атты) 4. ?оспалар дегеніміз не? (?оспа екі немесе одан да к?п заттардан т?рады). 5. Химиялы? реакцияны? белгілері? (т?нбаны? т?зілуі, еруі, газды? б?лінуі, жары?, жылу б?лінуі, иісті? шы?уы, т?сіні? ?згеруі). 6. Жай заттар дегеніміз не? (Затты? ??рамына бір ?ана атом т?рі кіреді). 7. Химиялы? элемент дегеніміз не? (затты? ??рам б?лігі, жекелеген атомны? бір т?рі). 3 топ?а: 1. Химиялы? формула нені к?рсетеді? (заттарды? ??рамын). 2. Валенттілік дегеніміз не? (химиялы? элемент атомыны? бас?а химиялы? элемент атомдарыны? белгілі бір санын ?зіне ?осып алу ?абілеті). 3. Салыстырмалы молекулалы? масса? ( берілген зат молекуласыны? массасы к?міртек атомы массасыны? 1/12 б?лігінен неше есе ауыр екенін білдіреді). 4. Салыстырмалы атомды? масса? (берілген элементті? массасы, к?міртек атомы массасыны? 1/12 б?лігінен неше есе ауыр екенін к?рсететін сан). 5. Оттегіні? салыстырмалы атомды? массасы? 16 6. Химиялы? формула дегеніміз не? (затты? ??рамын химиялы? элемент та?балары ж?не индекстері к?мегімен шартты т?рде бейнелеу). 7. Химиялы? формулада?ы индекс нені к?рсетеді? (затты? ??рамында?ы элементтерді? атом санын к?рсетеді).  ІІІ. "Формулалар". Де?гейлік тапсырмалар. А де?гейі: 1 баллды?. 1) Валенттіліктеріне байланысты ?р ?атарда?ы бір «арты?» элементті к?рсеті?дер: K, Na, Mg, H, Li Ca, O, Ba, Al, Zn Cu, O, C, Fe, P 2) ?ателерді т?зе: Mg₂S₂ __ Mg₂S ------ Na₂S ____------------ NaO _Na₂O _ AlO₃ __ Al₂O₃_ -------- PH₂ __ PH₃__------ Fe₂O __ Fe₂O₃ 3) Химиялы? формулаларды жаз: Азотты? екі атомынан т?ратын оны? бір молекуласы __N₂_______ Мысты? бір атомы мен оттекті? бір атомынан т?ратын мыс оксидіні? екі молекуласы ___2CuO___________________ Алюминийді? екі атомы мен оттекті? ?ш атомынан т?ратын алюминий оксидіні? молекулалы? формуласы__ Al₂O₃________ 2 балды?: 1) К?рделі зат Mn₂O₇ молекуласында?ы элементтерді? массалы? ?лестерін тап. Ж: Mn - 49, 5%, О - 50, 4%. 2) «Калий - марганец - о - т?рт» - ?осылысыны? формуласын жазып, салыстырмалы молекулалы? массасын тап. Ж: 158 3) К?кірт ?ыш?ылыны? формуласына H₂SO₄ сай элементтерді? массалы? ?атынастарын есептеп шы?ары?дар. Ж: 1: 16: 32 3 балды?: Химиялы? ?осылыстарды? формуласын аны?тау: 1. ?арапайым те?із жануары те?із атыны? ?а??а с?йегі ??рамында 47, 83% - стронций, 34, 78% оттек, 17, 39% к?кірт болса, молекулалы? формуласы ?андай? Ж: 1: 4: 1 2. Сізді ??мырс?а ша??анда ша??ан жері?із ??мырс?адан б?лінетін ?ыш?ылды? ?серінен ашиды. Ол ?ыш?ылды? ??рамында: 26, 09% - к?міртегі, 4, 35% - сутегі, 96, 50% - оттегі бар болса, ?ыш?ылды? формуласы ?андай? 1: 2: 3 3. "Барий бот?асы" деп аталатын ас?азанды рентген ар?ылы тексеруде жегізетін препаратты? ??рамында 58, 80% барий, 13, 73% - к?кірт, 27, 47% - оттегі болатыны белгілі болса, формуласы ?андай? Ж: 1: 1: 4

Кейінгі  тапсырмалар

ІV. "Шы?ды ба?ындыр". М?тін - 1. Ас т?зы NaCl адам ж?не жануар а?засында?ы негізгі ??рам б?лігі. Ересек адамны? денесінде 200г. NaCl т?з болады, оны? 45г ?анда ериді. Т?з а?за мен ?лпаны ??райтын жасуша ?ызметін ?алыптандырады. Адам т?улігіне 5 - 6 грамдай ас т?зын пайдаланса, жеткілікті. Т?з жетіспесе немесе к?нделікті м?лшерден артып кетсе а?за?а зиянын тигізеді. артериалды? ?ысымны? к?терілуіне ?келеді. №1. Т?зды? салыстырмалы молекулалы? массасын есепте. Ж: 58, 5 №2. Т?зды? ?анда?ы массалы? ?лесін есепте. Ж: 22, 5% №3. 5г NaCl т?збен бірге а?за?а т?скендегі натрийді? массасын есепте. Ж: 1, 9г М?тін - 2. Су дене температурасын т?ра?тандырады, азы?, ?алды?, оттегіні тасымалдайды, б?йрек ж?не бауырда?ы ?алды?тарды (шлак) тазалайды. Денеде болатын к?ніне 2 - 4 литр су шы?ыныны? орнын ?айта толтырып отыру ?ажет. Адам а?засында орташа есеппен ал?анда 15 - 20% – н?руыз, 0, 6% – к?мірсу, 19% – май, 5, 8% – минералды т?з ж?не 60% су болатыны есептелген. ?анны? 83 пайызы, б?лшы? еттерді? 75 пайызы, миды? 74 пайызы, с?йектерді? 22 пайызы судан т?рады. Денеде 20 пайыз су жетіспеушілігіні? болуы ?те ?ауіпті ж?не ол ?лімге дейін жетелейді. №1. Суды? салыстырмалы молекулалы? массасын есепте. Ж: 18 №2. ??рамында?ы элементтерді? массалы? ?лестерін есепте. Ж: 11, 1%, 88, 8% №3.. Ересек адамны? 70кг салма?ында 60% су болса, суды? массасы ?андай болады? Ж: 42л  

Ба?алау

Формативті ба?алау: екі ж?лдыз, бір ?сыныс.

Топта?ы  о?ушылар ба?алау пара?шаларына   критерий ар?ылы  ба?алайды 

Кері байланыс

Б?гінгі саба?та  не  ?йрендім?  О?ушы рефлексиясы 1. Б?гінгі саба?та не білді?дер? 2. Не ?иын болды? 3. Не ?ызы? болды?  

?йге тапсырма