Христофор Колумбдун (1451-1506) өмүр-баяны жана саякаты

Христофор Колумб (1451-1506)

Омур баяны.

Христофор Колумб – Улуу географиялык ачылыштар эпохундагы эн бир табышмактуу личностордун бири. Х.Колумб – (Christopher Columbus.лат Columbus. Итал Colombo. Испан Colon.). Улуу испан дениз сузуучусу Индиянын вице королу. Саргасс денизинин жана кариб денизинин ,Багам аралдарынын жана Антиль аралдарынын , Туштук Американын тундук жээгинин болугун биринчилерден болуп ачкан. Торт экспедициянын жол башчысы болгон. Келип чыгышы Италян. Колумб италян республикасы Генуяда 1451-жылы кузундо торолгон. Бирок бир канча маанилуу документтер болгону менен Колумбдун омур баянын толук айтууга болбойт. Чон атасы дениз сузуучусу Джован Коломбо , тоолуу аймактан Генуяга кочуп келген. Атасы Доменико болжол менен 1418-жылы торолгон , апасы Сусанна Фонтанаросса. Атасы сатуучулук иш алып барып , саясий жактанда иш жургузгон. Колумб орто бойлуу ,чыйрак дене тузулушто болгон. Жаштыгында чачы курон тусто болуп эрте буурул тарткан , ошондуктан оз жашына караганда чон корунгон , коздору кок болгон. Ото билимдуу болуп ар тараптуу таанууга ээ болгон. Анын иниси Бартоломео, Пеллегрино, жана Джакало , карындашы Бьянчинетта болгон.

Х.Колумб эки жолу уйлонгон жана булл никелеринен эки баласы болгон. 1465-жылы Генуялык флотко откон , бир аз убакыт откондон кийин оор жаракат алган. 1485-жылга чейин португалияда сузгон, Лиссабондо жашаган. Мадейрада жан Порту сантуда сатуучулук менен алектенип, карталарды чогултуп озуно ар тараптуу билим топтогон. 1483-жылы Колумб португалиянын королу Жуана II ге озунун планы жонундо билдирген . Планда Азияга батыш тараптагы жол аркылуу барууга мумкун экендиги жонундо айтылган. Проекти баалоо учун окумуштуулардан комиссия тузулот. Бирок белгисиз шылтоо менен король Христофордун проегинен баш тарткан. Ошол эле убакта Жуана II индияга жана Африканын аймактарына экспедиция жиберет. Бир нече кайрылуусунан жооп ала албаган Колумб проегин жандандыруу учун 1485-жылы Португалиядан кочуп кетууну чечет. 1485-жылы Испанияга жер которот. Колумбду испания колдоого алууну чечет. 1486-жылы Христофор король жана королеванын сарайына чакырлат жана ал жолугушууда ауденция алат. Королева Щабелла Кастилия жана анын жолдошу Фернанд Арагонский проектке кызыгуу артышат.

Христофор 1487-жылы сулуу бийкеч Беатрис энрикес де Арана менен таанышат. 1488-жылы алардын баласы Эрнандо торолот ( кээ бир адабиятарда Фернандо). Эрнандо Колумбдун тортунчу саякатында катышкан.Ал атасы жонундо бир канча негизги тарыхый маалыматтарды жазып калтырган. Бул Колумбдун омур таржымалын уйронуудо эн керектуу маалыматтардан болгон. Бир салгылашуулардан бошогондон кийин мамлекетин бекемдеп алган Испаниянын Королевасы 1492-жылы Христофорду сарайына чакырыт. Коптогон келишимдер , талкуулар , аргументтер менен королева проекти колдоорун айткан. Мындай жол менен финансылык жоготуу болоорун билседа колдоого алат. Кенешчилерин жыйнап Христофорго адмирал кызмат ордун беришет, бул кызмат соода-сатык иштеринде активдуу ордун билдирген. Ошондой эле вице король кызматын ыйгарышат, бул кызмат монархтардын башкаруучусу, Генерал губернатор кызматы болсо жарандык аскердик бийликти камсыз кылган.

Х.Колумдун биринчи экспедициясы

1492-1493-жылдар. 90 адамдан тургаг суднадан «Санта мария», «Пинта», «Нинья» турган 1492-жылы з-августта экспедиция кеткен. Булл экспедиция Канар аралдарына жетип ал жерден батышка бурулган,атлантика океанына жакын келип , Саргасс аралдарын ачып , Багам архипелагына жеткен. Бул жерди саякатчы Сан-сальвадор ысымы менен атаган. 1493-жылы 12-октябрда экспедицияданкелип тушкон.( Бул кун Американын ачылышынын официалдуу куну ). 14-24- октябрда бир канча Багам аралдарына жакындаган. 28-октябрдан 3-декабрга чейин Кубанын тундук-чыгыш жээктерин ачкан. 6-декабрда Гаити аралына жетип, тундук жээктин бут жерин кыдырып , кайра жолго чыккан. 25-декабрда туну Санта мария корабли кырсыкка учураган, бирок экипаж куткарылган

Экинчи экспедициясы (1493 – 1496-жж) Кайра жаны жерлерди ачуу учун Вице король кызматындагы адмирал Колумб башында турган экипаж саякатка чыккан. Эспедиция 17 суднадан 1,5-2,5 мин адамдан турган. 1493-жылы 3-15ноябрда Доминика аралын, Гваделупаны жана 20 чакты кичине антиль аралдарын ,19-ноябрда Пуерте –Рико аралын ачкан. 1494-жылы мартта Гаитинин терендигиндеги алтын издоодогу аскердик журушун аяктаган. Жазында Кубанын туштук-чыгыш жана туштук жээктерин Хувентуд жана Ямайка аралдарын акан. Кырк кундук тынымсыз журушундо Гаитинин туштук жээктерин изилдеген. Булл женуулорун 1495-жылы уланткан. Бирок 1496-жылы артка кайра кайткан. 11-июлда экинчи экспедициясын кастилияда аяктайт. Булл жылы Колумб Азияга жаны жол жонундо кабардандырган.

Учунчу экспедициясы

(1498-1500-жж)

Бул жолку экспедициясы 6 суднадан турган. Учоосун Атлантика аркылуу озу башкарып келген. 1498-жылы 31-юлда Тринадад аралы ачылган. Пария булунуна келген, Ориноко жана Пария жарым аралдарын тапкан. Булар туштук американын негизинде турат. Кариб денизинен чыгып , Арая жарым аралына жакындап келген , 15-августта Маргарита аралын ачып , 31-августта Гаитиге келген. Бул жерден жергиликтуу жашоочулар тарбынан туткундалган. 1500-жылы туткундагы Христофорду эркиндик кутуп турган Кастилияга жиберишкен . Ушуну менен учунчу саякаты аяктайт.

Тортунчу экспедициясы

( 1502-1504-жж)

Акыркы экспедициясы 4 суднадан турат. Бул саякатында Индияга баруучу жолдун батыш болугун изилдеген. 1502-жылы 15-июнда Мартиника аралы, 30-илюль Гандурасс булуну ( булл жерде байыркы Майя цивилизациясынын окулдору менен жолуккан. Бирок ага кнул бурган эмес )1502-жылы 1- августтан 1503-жылдын 1-майында Борбордук Американын Карибдин жээктеринин 2000км жерин ачкан. Батыштан отучу жол таппай тундукко кайра кайткан. 1503-жылы 25-июнда Ямайканын жээгинде кыйроого учураган. Бирок Санта- домингонун жардамы бир жылдан кийин келген. 1504-жылы 7-ноябрда Кастилияга Колубм оор абалда кайра келген. 1506-жылы 20-майда Вальядолиде коз жумат.

Колумб Американы биринчи ачкан эмес.Ага чейин эле бир канча жерлер айкын болгон. Бирок Колумбдун ачылыштарынын буткул дуйнолук тарыхый маанилуу орду чон. Анын жер шаарынын жаны болукторун табышы Магелландын сузуусунон кийин далилденген. Колумбдун аты бир канча мамлекеттерде Туштук Америкада , Канаданын провинцияларында АКШнын федеративдик аймактарында ,дарыяларда,Шриланканын борборунда , коптогон дарыялар, тоолор , колдор, шаркыратмалар , шаарлар, парктар, кочолор, мосттор жана мамлекеттерде берилген. Барселонада Х.Колумбдун эстелигин тургузушкан.(1882-18880жж) архитектор К.Буичас жана Скульптор Х.Льмона тарабынын тургузулган.

План: 1.Х.Колумбдун омур баяны.

2. Биринчи экспедициясы.

3. экинчи экспедициясы .

4.Учунчу экспедициясы.

5.Тортунчу экспедциясы.