Компенеттүүлүк деген эмне?

Компетенттүүлүк деген эмне?

КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮК

Компетенттүүлүк – (лат. – шайкеш, туура келүү) – адамдын белгилүү бир кырдаалда (окуу, инсандык, кесиптик) билимдин, билгичтиктердин ар түрдүү элементтерин жана ишмердиктин ыкмаларын өз алдынча колдоно билүүгө болгон интегративдик жөндөмдүүлүгү.

р

КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮК

«Компетенттүүлүк–инсандын кандайдыр бир чөйрөдөгү компетен-цияга жетишкендигинин деңгээли»

«Компетенттүүлүк–

• бир нерсени чечүүгө, бир нерсе жөнүндө пикирин айтууга, өзүнүн билими же полномочиеси бар адам;
• кандайдыр бир чөйрөдөгү алган билим же тажрыйба».

р

Билим берүү компетенттүүлүгү -бул билим алууга, даярдоого алдын ала коюлган социалдык талап же норма.

Компетенттүү мамиле кылуу -окуучуга алган билимдерин, жѳндѳмдѳрүн жана билгичтиктерин иш жүзүндѳ, жашоо турмушунда колдоно билүүсүнѳ багыттоо деп түшүндүрѳт.

Компетенттүүлүк -бул окуучунун иш аракеттерине шайкеш компетенцияга, башкача айтканда бир нерсе жѳнүндѳ чечкиндүү пикир айтууга мүкүндүк бере турган билимге ээ болуусу, окуучунун ѳзүнүн ага карата мамилеси кирет

Орус тили боюнча түшүндүрмө сөздүктөрдө компетенттүүлүктүн синонимдери правомочность , антоними некомпетентность, неправомочность ,

Этимологиясы боюнча компетентный деген с өздөн келип чыгат да, ал латындын competens—«соответствующий, способный », кыргызча «ылайыктуу», «жөндөмдүү», «ылайыкташкан», «масташкан» деген маанилерде турат.

Дагы бир сөздүктөрдө (competentia–келишкендик, бүтүн нерсенин бөлүктөрүнүн шайкештиги, ченемдиги, дал келүү, competo–туура келүү, макулдашылгандык, жарамдуулук) деп айтылат.

Пикирлер

Компетенттүүлүк: «предметтик тармактардагы конкреттүү аракеттерди эффективдүү аткарууга жөндөмдүү болуунун өзгөчө жолу» (Дж.Равен, англис психологу)

«Адамдын социалдык-профессионалдык турмуштук ишмердүүлүгүндө интеллектуалдык жана инсандык тажрыйбасына алып келүүчү негизги билим» (И.А.Зимняя)

«Сапаттын белгиси болуп, ишмердүүлүктүн конкреттүү тармагында таасир этүүнүн талап кылат», «окуучунун болгон инсандык сапаттары жана белгилүү бир тармактагы ишмердүүлүк боюнча минималдык тажрыйба», т.а. «окуучулардын белгилүү даражада компетенцияга ээ болуусу» (А.В.Хуторской)

«Адистин белгилүү даражадагы билимге жана тажрыйбага ээ болуу деңгээли гана эмес, аларды профессионалдык кызматында керектүү учурда ишке киргизе алуусу» (Э.Ф.Зеера)

«Инсандын өзүн өзү иштетүү (реализациялоо) үчүн, тарбиялануучунун бул дүйнөдөн өзүн табуусу үчүн билимдин, ык-машыгуулардын жашап турушунун жолу» (В.В.Сериков)

Компетенттүүлүктүн өнүгүшүнүн сегиз чөйрөсү:

• Пландаштыруудагы компетенттүүлүк
• Методдордогу компетенттүүлүк
• Кеңеш берүүдөгү, акыл айтуудагы компетенттүүлүк
• Адистик компетенттүүлүк
• Медиялык компетенттүүлүк
• Экзамендик компетенттүүлүк
• Баалоочулук компетенттүүлүк
• Контекстуалдык компетенттүүлүк

Нобель сыйлыгынын лауреаты, физик Макс Теодор Феликс фон Лауэ: «Билим-бул бардык жаттаган нерселериң унутулгандан кийинки калган нерсе»-демекчи билим берүүнүн чечүүчү компетенттерине токтоло кетсек :

Чечүүчү компетенттүлүк -бул билим берүүнүн бүтүндѳй мазмунуна тиешелүү

Предмет аралык компететтүүлүк –бул билим берүү тармагындагы белгилүү бир окуу предметтерге тиешелүү

Предметтик компетенттүүлүк - бул конкреттүү окуу предметтери илим алкагында калыптанат

Ал эми, билим берүүнүн мазмунун модернизациялоо стратегиясында компетенттүлүктүн тѳмѳнкү түрлѳрү кѳрсѳтүлгѳн:

• Ѳз алдынча таанып билүүчүлүк чѳйрѳсүндѳгү компетенттүлүк-билимди ар кандай маалымат булактарынан алуу ыкмаларын ѳздѳштүрүүгѳ негизделген

2. Жарандык компетенттүүлүк-бул коомдук иш аракеттер чѳйрѳсүндѳгү компетенттүлүк(жарандык милдеттерди аткаруу)

3. Социалдык компетенттүүлүк-эмгек иш аракеттер чѳйрѳсүндѳгү компетенттүүлүк(ѳз кесиптик мүмкүнчүлүктѳрүн баалай билүү, эмгек рыногундагы кырдаалды анализдей билүү, эмгектенүүдѳгү алака-мамилелерге, этикалык нормаларга багыталуу, ѳзүн-ѳзү уюштура алуу, кѳндүмдѳрүн алуу)

4. Тиричилик чѳйрѳсүндѳгү компетенттүүлүк- бул ѳз ден соолугун баалай билүү, үй-бүлѳѳлүк жашоодогу мамилелер жѳнүндѳ

5. Маданий эс алуу чѳйрѳсүндѳгү компететтенттүүлүк-бул жарандын бош убактысын ѳткѳрүүдѳгү тандап алган жолдору жана ыкмалары. Инсанды маданий жана акыл ой-жүгүртүүсүн байыта алышы

Компетенциялар негизги жана предметтик болуп бөлүнөт.

Атайын (предметтик) компетенттү ү лүк - негизги компетенттүүлүккө карата алганда жекече болгон жана билим берүү тарамдары менен окуу предметтеринин алкагында калыптануучу компетенттүүлүк.

Негизги компетенттүүлүк – билимдин бардык предметтер үчүн жалпы болгон (метапредметтик) мазмунунда жүзөгө ашырылуучу билим берүүнүн натыйжалары. Аларга көп функционалдуулук жана предмет менен чектелбегендик мүнөздүү. Азыркы адамдын социалдык үзүрлүү иш аракети үчүн зарыл. Ал:

- автономдуу жана рефлексивдүү иштөөгө,

- ар түрдүү каражаттарды интерактивдүү колдонууга,

- социалдык гетерогендик топторго кирүүгө жана аларда иштей билүүгө мүмкүндүк берет.

Негизги компетенттүүлүктөр

I. Маалыматтык

Өз ишин пландоо жана жүзөгө ашыруу, жүйөлүү тыянак жасоо үчүн маалыматты пайдаланууга даярдык. Мындай компетенттүүлүк адамга маалыматты сынчыл талдоо аркылуу аң сезимдүү чечим кабыл алуу мүмкүнчүлүгүн берет.

Маалыматтык компетенттүүлүк–өз ишмердигинин пландап, жүзөгө ашыруу, жүйөлүү тыянактарды чыгаруу үчүн маалыматты колдонууга даярдык. Бул маалымат менен төмөндөгүдөй иштей билүүнү билдирет: жетишпеген маалыматты максаттуу түрдө издөө, анын айрым бөлүктөрүн салыштыруу, бүтүндөй талдоо билгичтиктерине ээ болуу, божомол жасоо.

Бул компетенттүүлүк адамдын маалыматты сынчыл кабылдоосуна негизденип, аң-сезимдүү түрдө чечим кабыл алышына өбөлгө түзөт.

II. Социалдык-коммуникативдик

Өзүнүн кызыкчылыктарын башка адамдардын жана социалдык топтордун таламдары менен шайкеш келтирүүгө, көз караштардын көп түрдүүлүгүн таануу жана башка адамдардын баалуулуктарын (диний, этникалык, кесиптик, инсандык ж.у.с.) таануу менен өз пикирин цивилизациялуу түрдө жактоого даярдык.

Инсандык, социалдык жана кесиптик маселелерди чечүү үчүн диалог аркылуу зарыл маалымат алууга, аны оозеки жана жазуу түрүндө берүүгө даярдык. Башка адамдардын жана социалдык институттардын ресурстарын милдеттерди чечүү үчүн пайдаланууга мүмкүндүк түзөт.

Социалдык-коммуникативдик компетенттүүлүк–өзүнүн ой-мүдөөлөрүн башка адамдарын жана коомдук топторунун таламдары менен шайкеш келтирүүгө, көзкараштардын артүрдүүлүгүн кабыл алуу менен өз пикирин цивилизациялуу түрдө жактоого, башка адамдардын баалуулуктарына (диний, этникалык, кесиптик, инсандык ж.у.с. дөөлөттөрүнө) сый мамиле жасоого даярдык. Диалог аркылуу зарыл маалыматты алууга, жекече, коомдук жана кесиптик маселелерди чечүү үчүн аны оозеки жана жазуу түрүндө билдирүүгө жөндөмдүүлүк.

Бул компетенттүүлүк башка адамдардын жана коомдук институттардын каражаттарын маселе чечүү үчүн пайдаланууга мүмкүндүк берет.

III. Өз ишин уюштуруу жана маселелерди чече билүүчүлүк

Маалыматтагы, окуу жана турмуштук кырдаалдагы карама-каршылыктарды табууга, өз алдынча же башка адамдар менен биргеликте ар түрдүү ыкмаларды колдонуу менен аларды жөнгө салууга, ошондой эле андан аркы иш-аракеттер жөнүндө чечим кабыл алууга даярдык.

«Өз ишин уюштуруу жана маселе чече билүү» компетенттүүлүгү–маалыматтагы, окуу жана турмуштук кырдаалдардагы карама-каршылыктарды таба билүүчүлүк жана өз алдынча же башкалар менен биргеликте ар түрдүү ыкмаларды колдонуу менен аларды чече билүүчүлүк, ошондой эле андан аркы иш-аракеттер жөнүндө чечим кабыл алууга жөндөмдүүлүк.

Негизги компетенттүүлүктөрдүн калыптануу деңгээлдери

Компетенттүүлүктөрдүн калыптануу деңгээлдерин айырмалоого негиз катары окуучунун өз алдынчалыгы жана маселе чечүүдөгү аткарган иш-аракетинин түрлөрүнүн татаалдыгы эске алынат. Компетенттүүлүктүн ар бир түрүнүн бир нече кырлары (аспекттери) болот. Ар бир аспекттин калыптануусунун үч деңгээли аныкталган.

Биринчи деңгээлде окуучу даяр үлгүнү колдоно (берилген иш-аракеттердин алгоритмин аткара) билет.

Экинчи деңгээлде окуучу составы боюнча жөнөкөй ишмердикти аткарып, иштин өздөштүрүлгөн алгоритмин башка кырдаалда колдоно билет.

Үчүнчү деңгээлде окуучу өз ишмердигин өз алдынча түзүп, анын тууралыгын далилдөөнүн элементтери талап кылынган, составы боюнча татаал ишмердикти аткара билет.

Компетенттүүлүктөрдүн бул атайын көрсөтүлгөн деңгээлдери окутуу баскычтарына байланыштырылбайт. Окутуунун ар бир баскычында окуучу өзүнүн курактык жана жекече өзгөчөлүктөрүнө жараша, билим берүү шарттарына карай бардык деңгээлдердеги компетенттүүлүктөргө ээ болушу керек.

Мындай ыкма ар бир окуучунун өнүгүүсүндөгү жакынкы чекти эске алууга жана билим берүүдөгү натыйжаларга жетишүүгө өбөлгө түзөт.

КОМПЕТЕНТТҮҮ ПРЕДМЕТТИК МУГАЛИМ

адистик (кесиптик) компетенттүүлүктүн негизги компоненттери

Методикалык

жактан компетенттүү

Маалыматтык

жактан компетенттүү

Инсандык

жактан компетенттүү

Предметин м ектеп курсуна тиешелүү бардык окуу материалдарын жакшы түшүнөт.

Бардык темаларды окуучуларга түшүндүрө алат.

Лабораториялык иштерди аткарат жана окуучуларды да аткарууга үйрөтүүгө даяр.

Предметтик көнүүгүүлөрдү, маселелерди иштей алат жана чыгаруунун жолдорун окуучуларга үйрөтөт.

Окутуунун методдорун, формаларын, каражаттарын колдоно алат.

Баалоонун критерийлерин колдоно алат

Окутуунун жаңы т ехнологи ялары н, инновациялык методдорду колдоно алат ж.б.

Конституциялык жана жарандык укуктарын жана милдеттерин билет

Билим берүү жөнүндөгү мыйзамдаржана нормативдик документтер менен тааныш.

Предмет боюнча билим берүүнүн нормативдик документтери, мамлекеттик стандартты, программаларды ж.б. билет.

Билим берүү боюнча дүйнөлүк жана ата-мекендик тенденциялар менен таанышкан.

Компьютердин тилин билет жана аны окутуу процесинде колдоно алат.

Тиешелүү маалыматтарды интернет ресустарынан алууну билет.

Кесиптик чеберчилигин үзгүлтүксүз жогорулатып турууну пландаштырат.

Окуучулар менен тил табышып иштей алат.

Окуучулардын жана педагогикалык коллективдин арасында өзүн үлгүлүү алып жүрө алат.

Башка кесиптештери менен тажрыйба алмашууга даяр.

Чынчыл жана өзүнүн ишине так.

Окуу процессин башкарууну билет.

Сабагынан жетише албаган окуучулар менен иштөөгө даяр.

Ата-энелер менен окуу-тарбия иштерин алып барууга даяр.

Өзү эмгектенген мектептеги иш-чараларга активдүү катышат.

Мугалимдик кесиптин түйшүктөрүнө даяр ж.б.

ПЕДАГОГИКАЛЫК МАДАНИЯТКА ЭЭ БОЛГОН МУГАЛИМ