Կոնֆուցիականության զարգացումը

Կոնֆուցիականության զարգացումը. Կոնֆուցիոսի գաղափարները ամեն մի նոր սերնդի կողմից վերընթերցվում էին յուրովի: Այսպես, Մեն Ցզին (մ.թ.ա. 372-289թ.) նորովի իմաստավորեց ուսուցչի առաքինի կառավարման էության մասին առավել կարևոր դրույթը: Հասարակության և հողամշակության իդեալական կառույցի հնագույն ծրագրում (ցզին տյան համակարգ) նա տեսնում էր բնության հետ մարդու և միջանձնային շփումների ներդաշանկությանը հասնելու ուղի, հասարակության վերևների և ներքևների միջև համերաշխության հասանելիություն: Իդեալական պետությունում պահպանվում է միջոցերի հավասարակշռությունը. իշխանությունները ստանում են ամեն անհրաժեշտը, իսկ ժողովուրդը այդ պայմաններում չի տառապում անբերրիությունից կամ անտանելի հարկերից: Անարդարության դեպքում Մեն-Ցզին ժողովրդին ապստամբության և «Երկնքի տնօրինությունը» նոր, առաքինի ընտրյալին փոխանցելու իրավունք էր վերապահում։

Նոր դարաշրջանի սահմանագծին կոնֆուցիականության մեջ ի հայտ են գալիս նոր միտումներ. ծեսին, իբրև ենթականերին կառավարելու միջոցին, կոնֆուցիականների նախկին քաղաքական ընդդիմախոսների՝ լեգիստների զինանոցից ավելացվում է օրենքի ինստիտուտը: Նախկինում անհամատեղելի այդ հասկացությունների միավորումից կատարվում է վերապահում. Ծեսը պետք է իրականացնել առավելապես հասարակության վերևների նկատմամբ, իսկ ներքևներին կարելի է կառավարել՝ ապավինելով բացառապես միայն օրենքին և պատժին։

Մ.թ.ա. II դարում կոնֆուցիական քաղաքական գործիչ Դուն Չժուն շուն (մ.թ.ա. 120-104) կոնֆուցիականությանը հաղորդեց պետական գաղափարախոսության բնույթ: Նա միասնական համակարգի մեջ, որը ներառում էր ողջ ունիվերսումը, միավորեց երկու սկզբունքների՝ «ինի» և «յանի» ու գոյություն ունեցող ամենի ինչի հիմք հանդիսացող հինգ նախատարրերի (ջուր, մետաղ, փայտ, հող, կրակ) մասին ավանդական ուսմունքը և տվեց հասարակական ու պետական կառույցի տիեզերաբանական մեկնաբանությունը՝ ելակետ ընդունելով Երկնքի, մարդու և հանրության աներևույթ կապի մասին ուսմունքը։

Միջին դարերում, երբ Չնաստանում տարածում է գտնում բուդդայականությունը, IV-V դարերից սկսած, կոնֆուցիականությունը վերափոխվեց բուդդայական և դաոսական տարրերի ներառման հաշվին։ Կատարվեց գլխավոր կանոնական տեքստերի համակարգում. դրանց նոր խմբագրությունը և մեկնությունները հավակնում էին դառնալ վերջին աստիճանի ճշմարտություն։ Հին դասականների նորովի մեկնաբանությանն ուղղված շարժումը արդյունքում ստացավ նեոկոնֆուցիականության տեսք։ XIII դարում այդ ուսմունքը ստացավ չժուսիականություն անվանումը՝ Չժու Սի փիլիսոփայի անունից (1113-1200):

Նոր դարաշրջանի առաջին դարերից Կոնֆուցիոսի հայացքները ավելի ու ավելի են աղավաղվում և իմաստազրկվում:

Կոնֆուցիական ընտրախավը իրեն համարում է բացարձակ իմաստության կրող, իսկ ժողովրդի սինկրետիկ հավատալիքները, որոնք ամենից առաջ կապվում էին դաոսականության հետ, դիտարկվում են իբրև հերձված կամ գռեհիկ սնահավատության: Ուղղափառ կոնֆուցիականության համատեքստում, երբ պետությունը դարձավ կրոնական բարձրագույն ինստիտուտ, իսկ պաշտոնական պաշտամունքների համակարգը վերջնական տեսքի է բերվում, հպատակների և պաշտոնյա խավերի միջև ջրբաժանը ավելի է խորանում։ Դա նպաստում է Կոնֆուցիոսի աստիճանական աստվածացմանը: Նրա պաշտամունքի սկիզբը դրվում է կայսերական 555 թ.-ի հրամանով, որով հրամայվում էր յուրաքանչյուր քաղաքում հին իմաստունի պատվին կառուցել տաճարներ և նրա հիշատակի համար պարբերաբար զոհաբերություններ անել։

Ուսմունքի հիմնադրի պաշտամունքը հանգեցրեց կայսեր էլ ավելի աստվածացման: Երկնքի որդին համարվում է գերագույն քուրմ և կատարելություն միայն այն բանի համար, որ պսակազարդում է հանրության հասարակական բուրգը։ Կասյեր կամքը հռչակվում է անբեկանելի օրենք: Երկնքի պաշտամունքին նվիրված շքեղ, ապշեցուցիչ արարողությունները, որոնց իրականացումը կայսեր առանձնաշնորհն է, և Արգելված քաղաքի պատերից այն կողմ կայսերական պալատի քողարկված և խորհրդավոր կյանքը հպատակների մոտ ծնում էին հնազանդություն ու ստրկամտություն։ Երկյուղ և սնահավատ սարսափ էր ներշնչում նաև կայսերական իշխանության խորհրդանիշ, հզոր և ամենակարող առասպելական կենդանի Վիշապը։

Իր հիմնադրի իդեալներից հեռացած ուղղափառ կոնֆուցիականությունը քննադատության ենթարկվեց հատկապես XX դարում: 1949 թ.-ից և կուլտուրական հեղափոխության տարիներին Կոնֆուցիոսի ուսմունքը մաբողջությամբ մերժվեց։ Սակայն այսօր ավանդական նորմերը և ինստիտուտները լայն տարածում ունեն Չինաստանում, Թայվանում և էթնիկ չինացիների մոտ։ այսօր էլ Կոնֆուցիոսի 67-դ սերունդ համարվող ազգականները մեծ հարգանք են վայելում։