Конгспек урока Шамиль Алядин

Шамиль Алядин

« Отьме, байгъуш, отьме гедже бу ерде,-

Козьлеримден яшлар дюшен дереде,

Улу инсан ята топракъ тюбюнде,-

Ани беним азиз атам нердедир?»

Къырымтатар несирининъ джетемени

(Шамиль Алядиннинъ догъгъанына 100 йыл тола)

Мевзу: Шамиль Алядиннинъ балалыгъы ве эдебий суретинен таныш этюв.

Дерснинъ макъсады:

Аят ве инсан проблемасыны ачмакъ, талебелерде эмек северлик, окъувгъа авеслик киби табиат чизгилерини ашламакъ.

Дерс донатылувы:

Эдипнинъ портрети; онынъ яраткъан китаплары; къырым харитасы.

Дерснинъ эпиграфы:

« Отьме, байгъуш, отьме гедже бу ерде,-

Козьлеримден яшлар дюшен дереде,

Улу инсан ята топракъ тюбюнде,-

Ани беним азиз атам нердедир?»

( «Танъ бульбюли» Ш. Алядин)

Дерснинъ кетишаты

I.Оджанынъ кириш сёзю.

- « Аятта ойле адамлар бар ки, оларны корьгенде кальбинъиз нурлана, озюнъиз айдынлана. Оларнынъ шахсиетинде инсаниетлик, алидженаплыкъ атеши янып тура. Бойле адамлар аятнинъ эр бир саасында-эмекчилер арасында олсун, зиялылар арасында олсун – эр ерде расткелелер. Бу сой адамлар санаткяр, яхут языджы олсалар, олар юзюкке къоюлгъан козьташкъа бенъзетиле оларнынъ шахсий фазилетлери эсерлерине авуша, бойле адамлар даима корюшип тургъан беш-он адамынынъ гонълюни дегиль де, бельки бинълернен, миллионлернен адамларнынъ гонълюни айдынлаталар.

Шамиль Алядин ойле санаткярлардан биридир» -юректен чыкъкъан бу сыджакъ сёзлерни узбек языджысы, филология фенлери докторы

Матякъуб Къошджанов язгъан.

Бойле итирамны къазангъан Шамиль Алядин ким, насыл инсан экен?

Янъы мевзу

1 талебе:

Шамиль Алядин Ай Петри этегиндеки юксек дагълар арасында гизленген махульдюр коюнде 1912 сенеси июль 12-де догъды. Анасы Мунтеха апте табиатча муляйим, окъумыш къадын олгъаны себебинден, Шамильге де, башкъа эвлятлары киби, ишкузарлыкъ, догърусёзлик, озюнден буюклерни урьмет этюв киби чизгилерни ашламагъа тырышты. Огълан ойлы олып осьти. Бабасы Алядин агъа сагълам, идракли, джесюр адам, еди пара койде белли дюльгер эди.

Хош манзаралы дагълар табиатынынъ тесири, кой оджасы Исмаиль эфендиден олгъан иптидаий бильгиси Шамиль Алядинде Ватанына буюк севги догъура. О он эки яшында озь коюнден, ана-баба багърындан чыкъып, Багъчасарайгъа кете, онда еди йыллыкъ мектепке окъумагъа кире. (Талебе харитадан файдалана)

2 талебе:

Махульдюрден Багъчасарайгъа узангъан тар дагъ ёлу Шамиль Алядинни басамакъ- басамакъ буюк аят ёлуна алып чыкъты. Озь ана тилини ве эдебиятны негизинден огренмеге киришкен, алтынджы сыныф талебеси Шамильнинъ

«Танъ бульбюли» адлы биринджи шиири «Яш къувет» газетасында 1927 сенеси басылып чыкъты.

Багъчасарайдаки мектепни битирген Шамиль Симферополь педагогика техникумына кире. Мында белли шаирлер Зиядин Джавтобели ве Керим Джаманакълы иле таныш ола, « Яш къувет» газетасы янындаки «Къырмызы къалемлер» тёгерегининъ мешгъулиетлерине къатнай. Бойлеликле яш шаир окъуй, огрене, яратыджылыкъ ёлунда араштырувларнен огъраша.

3 талебе:

1932 сенеси Шамиль Алядининъ « Топракъ кульди, кок кульди» адлы биринджи шиирлер джыйынтыгъыны басып чыкъара. Арадан учь йыл кечкен сонъ муэллифнинъ « Къызыл казакнынъ йырлары» адлы экинджи шиирлер джыйынтыгъы дюнья юзю корьди.

1937 сенесинде Шамиль Алядиннинъ «Геджелев» серлевалы биринджи икяеси «Совет эдебияты» журналында басылды.

1 талебе:

Техникумыны битирген Шамиль Алядин эки йыл «Енъи дюнья» газетатасы редаксиясында чалышты. Сонъра Озьбекистангъа келип Чырчыкъ къуруджылыгъында экскаваторджы олып ишледи, Дагъстанда рус тили оджасы олды, Къырым Языджылары бирлигине реберлик этти.

Оджа:

Бу буюк ёлда о, аятнынъ энъ къызгъын, энъ курешчен ерлеринде олды, о ерлерде озь бахты ве талийини сынап бакъты.

- Шамиль Алядиннинъ фаалиети акъкъында келеджек дерсте лаф юрсетирмиз.

II. Дерсликте Шамиль Алядин акъкъында саифелерни окъув.

III. Субет.

Пекитюв ичюн суаллер:

1. Языджы Шамиль Алядин къайда ве не вакъыт догъды?

2. Балалыгъында о насыл огъланчыкъ эди?

3. Матякъуб Къошджанов Шамиль Алядинге насыл къыймет кесе?

4. Аят насыл инсанларны севе ве озь гурьдели ишлерине чекип ала?

4 талебе Шамиль Алядин язгъан «Танъ бульбюли» шиирни окъуй.

Оджа талебелерге Шамиль Алядин акъкъында къыскъартылгъан конспект яздырта.

IV. Лугъат иши.

Идрак-сообразительность, смышлённость.

V. Эвге вазифе.

Шамиль Алядиннинъ терджимеиалыны (122-123-нджи саифелер) окъумакъ; лугъат сёзлерини огренмек.

Дерснинъ нетиджеси

Бойлеликнен, биз Шамиль Алядиннинъ омюри ве иджадынен таныш олдыкъ. Эгер бу дерстен сонъ сизинъ юрегинъизде шамиль Алядингъа сыджакъ ве эйи дуйгъулар пейда олгъан олса, беллейим, бизим вакъыт бошуна кечмеди.

Талебелерге къоюлгъан бааларны коминтирлев.