Конспект урока по крымскотататрской литературе "Алядиннинъ «Иблиснинъ зияфетине давет» эсери " 11 класс

Къырымтатар эдебияты дерс конспекти

11 сыныф

Дерснинъ макъсатлары:

1. Ш. Алядиннинъ иджадыны огренмеге девам этмек; повестте зиялылар образы мисалинде тарихий акъикъатны анълатмагъа ярдым этмек.

2. Талебелерни мустакъиль, фааль чифт, группаларда чалышмагъа, иджадий фикир этмеге, джевапларны араштырмагъа огретмек, XX асырдаки проблемлернинъ актуаль олгъаныны исбатламакъ.

3. Талебелерге ватанперверлик дуйгъуларыны ашламакъ, нктукьларыны инкишаф этмек

Интерактив усуллар:

- ассоциатив тюп;

- шляпа Де Боно;

- «зеиний уджюм»;

- «интрига» мешгъулиети;

- кучюк группа стратегиясы;

- Эйлер-Венн даиреси;

- презентациялар.

Дерс донатылувы:, мультимедий тахта, презентация «Багъчасарай рессамлар тасвиринде (гравюра, ресимлер)», шиар, Эйлер-Венн даиреси, Ш. Алядин, И. Гаспринский, У. Ш. Тохтаргъазынынъ портретлери, белли ибарелери, группаларда чалышмакъ ичюн веракълар, маркерлер, Де Боно башлыкълары, баалав шкаласы, дерсликлер.

Дерснинъ кетишаты

1. Тешкилий къысым. Эр бир раледе талебелер кягъыт устюнде бири бирине эйи истеклер язалар ве сеслендирелер.

2. Оджанынъ кириш сёзю.

Эр бир инсан бир умютнен иш башлай. Сиз де дерске бир умютнен кельдинъиз. Мен де умютинъиз керчеклешкенини истейим ве дерсте сизнен берабер чалышмагъа давет этем..

Берабер топлашмакъ – бу ишнинъ башы,

бирлик олмакъ – бу инкишаф,

берабер чалышмакъ – бу мувафакъиет. Генри Форд

Бугунь дерсте Ш. Алядиннинъ «Иблиснинъ зияфетине давет» эсери узеринде чалышмакъны девам этеджекмиз.

1. Окъув фаалиетининъ мотивациясы.

Тахтада портретлер тюбюнде эки чешит кягъыт япрагъында демократ шаир У. Ш. Тохтаргъазы ве улу мутефеккир И. Гаспринскийнинъ сёзлери язылгъан.

«…Зайыф халкълар бирлишселер, «…Бирлешмек ичюн анълы олмакъ шарт…» кучьлю императорны енъе Илери халкъ олмакъ ичюн окъумалымыз…» билирлер…» И. Гаспринский У. Ш. Тохтаргъазы

Талебелер кимнинъ фикрине къол тутсалар, шу сёзлернинъ тюбюне озь адларыны язалар.

Мына, нетиджеде эки команда мейдангъа кельди. Команда азалары топланып, ерлерине отуралар.

1. Талебелернинъ бильгилерини актуаллештирюв.

Суаль-джевап усулынен сорав кечирюв;

• Повестте къайсы девир тасвирлене?

• Тасвирленген вакъиалар къачан олып кече?

• Эсернинъ тарихий шахыслары кимлер?

• Олар акъкъында не айта билесинъиз?

2) «Кимнинъ сёзлери» адлы – роллер боюнджа оюн.

Эр группа огюнде кягъытларда И. Гаспринский ве Ш. Тохтаргъазынынъ сиясий бакъышлары ве аятий мевамларыны айдынлаткъан ибаретлер язылы.

Командаларгъа вазифе. Ибарелер къайсы персонажгъа аит, И. Гаспринский я да У. Ш. Тохтаргъазыгъамы? Бельгиленъиз ве персонажларнынъ сёзлерини диалог шеклинде сеслендиринъиз. (Персонажларнынъ сёзлери иляведе берильген).

Оджа: « Бу эки зялынынъ фикирлери бирми, я да фаркълашамы?»

3) Эйлер-Венн даиресини группа башлары толдура.

Даирелернинъ онъ ве сол тарафында И. Гаспринский ве У. Ш. Тохтаргъазы акъкъында къыскъа малюмат языла. Ортада оларны бирлештирген гъае айдынлатыла ( экиси де халкънынъ шимдики вазиетини ве келеджегини къайгъъыра).

1. Окъув материалыны анълатув. Талебелер ярдымынен, дерснинъ мевзу, макъсатларыны ачыкълав.

Оджа: «Ш. Алядин «Иблиснинъ зияфетине давет» повестинде зиялылар образындан гъайры даа бир меракълы сима яратты. Сизге оны бельгилемеге эпиграф ярдым этер.

Мындадыр тарилар мешъали, шаны. Зынджырлы медресе, Герай дюрьбеси, Халкъымнынъ шурети, дюньяджа намы.

Дерсимиз «Шляпы Де Боно» усулы шекилинде кечеджек. Дерсте чешит ренкли башлыкъларнен таныш оладжакъмыз. Оларнынъ озь психологик вазифелери бар.

1.Беяз башлыкънен чалышып башлаймыз – малюмат топлав

«Зеиний уджюм» усулынен Багъчасарай шеэри

акъкъында агъзавий шекильде малюмат топлана:

.

«Багъчасарай:

• Къырым ханлыгъынынъ меркези;

• «Терджиманынъ» мекяны;

• Хансарай музейи;

• Миллетнинъ кябеси;

• Дженнет кошеси;

• Медений меркез;

• Герайлар ватаны.

Оджа: «Багъчасарай – Къырым ханлыгъынынъ меркези айнурлы дагълар, къаялар арасында ерлешкен бир дженнет кошеси олгъан. Хансарайда 350 йылдан зияде шаирлер, алимлер, бестекярлар топлашкъанлар, чешит мемлекетлерден дипломатлар булунгъанлар. Амма девлетчилигимиз джоюлгъан сонъ шеэр зайыфлашкъан, йыкъылгъан»

2.Къызыл башлыкънен чалышамыз - ис, теэссурат (ощущение, впечатление)

Талебелерге «Багъчасарай» адлы презентацияны

бакъмагъа ве музыка илявени динълемеге теклиф

этиле

Динълеген йыр узеринде супль-джевап кечириле.

• Музыка илявеси бакъылгъан левхаларгъа уйгъунмы?

• Йыр не акъкъында?

• Онынъ ады не?

• Онынъ муэллифи ким?

• Бу йыр сизде насыл ис-дуйгъулар догъура? (эеджан, кедер, асрет, гъурур, аджыныкълыкъ).

• Багъчасарайнен багълы дуйгъулар даа насыл эсерлерде ис этиле? (А. Герайбай, И. Асанин, Ш. Селимнинъ «Багъчасарай» шиирлеринде)

Оджа: « Бойле дуйгъулар Ш. Алядиннинъ «Иблиснинъ зияфетине давет» эсеринде де дуюла. Келинъиз «Багъчасарай шеэри» левхасынен якъынджа таныш олайыкъ.

Дерсликнен чалышув. (197 саифе)

Дерсликтен Багъчасарай акъкъында малюмат сечип алув ве «Ассоциатив тюп» усулынен тахтагъа тизюв.

Хуляса: Шеэрнинъ 32 мектеби, 32 джамиси 32 имамы эалини бильгили, ахлякълы, инсаниетли олмакъ ичюн хызмет эткен.

Группаларда чалышув

Вазифелер

1 группа – Гаспринскийнинъ тарафдарлары.

Вазифе: Усеин оджанынъ Вели баба къавесинден Салачыкъкъа къадар кечкен ёлуны схема шеклинде тасвирле. Джогърафик адларны бельгиленъиз.

2 группа – У. Ш. Тохтаргъазы тарафдарлары.

Вазифе: Багъчасарай шеэринде яшагъан ичтимаий табакъаларны сечип, эки группагъа болип язынъыз: акъсуеклер ве иш адамлары.

Презентацияларнынъ такъдими

Оджа: «Корьгенинъиз киби, Усеин оджа да, муэллиф де бу гузель шеэрни севелер. Амма халкънынъ агъыр яшайышы оларны раатсызлай, бефаркъ къалдырмай. Сизнинъ фикринъиздже, шимдики заманда да бойле табакъалар бармы? Не ичюн ишлеген адамлар факъырлар?»

3.Къара башлыкънен чалышув-

меселенинъ менфий тарафы

Вазифе:

Эсерге, бильгилеринъизге эсасланып, меселенинъ менфий тарафлар бельгиленъиз.

- Дженнет кошеси, девлет меркези олгъан Багъчасарай адий койге чевирильген.

- Зенгинлер язшы яшай, факъырлар зорнен омюр кечирелер (198 с.)

- Эснафлар орта асыр усулы иле чалышалар.

- Хансарай гъарип алда. Джамилер, минарелер бозулгъан, бакъымсыз алда…

Бойле алнынъ себеби неде? Не ичюн ишлеген ач? Не ичюн халкъ бойле алгъа къалды?

4.Ешиль башлыкънен чалышув -

араштырма, янъы гъае.

Ешиль башлыкънен чалышып башлаймыз. Юкъарыда берильген суаллерге джевап араштырып, янъы гъае белгилеймиз.

• Халкъ девлетчилигини джойды.

• Ватанымыз 1783 сенеси явурлар элине кечти, эр шей денъишти.

• Падиша байлар тарафында.

• Иш берген токъ, ишчи ач.

• Халкъны кимсе къайгъырмай.

Оджа: «Империялар, девлет адамлары озь менфатыны къорчалайлар, миллетимизни ер юзюнден ёкъ этмеге тырышалар. Гъурурлы кечмишимиз оларгъа тынчлыкъ беремей.

5. Сары башлыкънен чалышув -

Сар позитив, кяр тарафы

Меселенинъ менфий тарафынен бирликте позитив тарафы да бар. Муэллиф ве сиз оны неде коресиз?

• Усеин оджа шеэрни, Салачыкъ чалгъыджыларыны севе.

• Шеэрде наразы генчлер осе, муниверлер шекиллене.

• 32 татар мектеби, джамиси бар

• Балаларны огретип, тербие берген оджалар бар. «Терджиман» газетасы чыкъа.

• Халкънынъ шимдики алыны, келеджегини къайгъыргъан зиялыларымыз бар.

• Устаханелерде эснафлар чешит неснелер ясап, медениетимизни сакълай.

6.Мавы башлыкънен чалышув -

- нетидже чыкъарув.

Оджа: «Укюметнинъ сиясетинен халкъ яшайышы сыкъ багълы. Тамыр халкънынъ девлетчилиги олмаса, о бойле алларгъа къала.

Сизнинъ фикиринъиздже, халкънынъ яшайышыны гузеллештирмек ичюн И. Гаспринский айткъаны киби бильги, илим зарурмы я да У. Ш. Тохтаргъазынынъ теклифи киби курешмек керекми?

Талебелер фикирлеринен пайлашалар.

Рефлексия

• Дерсте нени бегендинъиз?

• Къайсы вазифелер къыйын эди?

• Дерстен насыл керек оладжакъ шейлер сечип алдынъыз?

• Эсерде котерильген меселелер эр биримизни неге огрете?

Дерске баалав ёлагъы (шкаласы) ярдымынен къыймет кесюв

Эр талебе тахтагъа чыкъып, баллар шкаласына бельгилерини япыштыралар.

7.Талебелернинъ джевапларыны баалав

8.Эвге вазифе:Багъчасарай шеэри акъкъында икяе тизюв.