СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Къостайы мад . Проектная работа.

Категория: Прочее

Нажмите, чтобы узнать подробности

КЪОСТАЙЫ МАД.

Къоста й? мады бынтондар н? зыдта. Хъыгаг?н, ацы у?здан сылгоймаджы тыххай ницы зон?нт? баззадис х?рз хуым?т?джы афыстыт?ай дардд?р. 1858 азы мойм? ф?цыд  Елызбары фырт Леуанм?, ф?ндзай фар?стам азы йын райгуырдис Къоста , й? уат нал систа, амард х?рз ?взонгай –дыууын дыуу?аздзыдай йæ бав?рдтой хъ?уы у?лм?рды Нары къуылдымыл . Къоста й? фысс?н чиныджы иу ран фыссы: «Мать моя –Мария Гавриловна Хетагурова-Губаева». Ирыстоны Уырысим? куы баиу, у?д?й ф?ст?м? ?гъдауы бацыд сыв?ллоныл дыуу? номы ?в?рын –иу ирон, инн? та уырыссаг ном, афт?м?й Къостайы мад?н й? ирон ном уыдис Маргъо, й? уырыссаг та-Мария. Й? фыд хуындис Г?уыс, й? документты  та фыст у Гаврил. Гуыбаты мыггаг д?р равз?рдис Нары зылды таур?гъон Хет?г?й, афт?м?й Хет?гкат? ?м? Гуыбат? сты ?рвад?лт?, ф?л? дыуу? мыггаджы ’хс?н ус куырд раджы райдыдта. М?н? цы фыссы уый тыхх?й Хет?гкаты Андухъапар: «У Хетага было два сына: Георгий и Гаджи. От них произошли две линии нашей семьи со множеством разветвлении каждая … Я состою в линии Гаджи и по прадеду члены нашей ветви называются Хетагуровы-Губаевы. Браки между членами линии Гаджи допускались уже давно, и мать Коста, урожденная Губаева. Таким образом, Коста нам, Губаевым, помимо происхождения от общего корня приходится х?р?фырт, то есть племянник.»

Иуг?р Гуыбаты мыггаг д?р Нары зылды равз?рд, у?д афт? ахъуыдыг?н?н ис, з?гъын: Къостайы мад д?р у нарыкоймаг чызг, райгуырд ?м? схъомыл уым. Уый тыхх?й б?лвырд никуы дзырд?уы, ф?л? историон ?рм?джыт?м л?мбын?г ?рк?сг?й? хъуыдд?гт? зынынц ?нд?рхуызон. 1899 азы Къостай?н тас куы уыдис политикон ахст?й, у?д ф?дисы фыст?г фыссы Пятигорск?й Петербургм? Андухъапарма: «Цы фестут, Гуыбаты тыхджын ?знаурит?? У? ц?х?рц?ст х?р?фырты уын къаб?зт? к?нынц». Ам цымыдис ?взæрын к?ны иу дзырд «Азнауырит? ц?м?н хоны Къоста Гуыбаты «тыхджын азнаурит?»? Дзырд «азнаури» у гуырзиаг социалон термин ?м? нысан к?ны «у?зд?тт?, дворянт?». Азнауриты кълас Гуырдзым? ф?ндзай ф?ндз?м ?нусы, ст?й, Гуырзы Уырысм? куы ?рбаиу сты, у?д нымад ?рцыдысты дворянтыл. Гуыбат? д?р Хет?гкатау у?зд?тт?м к?й хаудтой, уый б?лвырд у. Къоста й?х?д?г д?р бир? х?ттыты фыссы паддзахы номыл й? курди?тты бын «дворянин Коста Хетагуров». Ф?л? ам ис иу цымыдисаг хабар. Термин «азнаури»-й? ма Къоста пайда к?ны й? уац «Внутренние враги», з?гъг?, уым , ф?л? й? б?тты гуырдзиаг ?хс?надим?, Къоста ирон у?зд?тты никуы хоны азнаурит?. У?д? цай мид?г ис ам хабар?

     Зындгонд куыд у, афт?м?й 1903-?м азы. Къоста у?ззау рынчын ф?цис, ?м? й? акодтой Лаб?м? й? фыды х?дзарм?. Лаб?й? 1904 азы фыст?г фыссы й? дыккаг х?дзайраг Садулл?м?: … я поеду через Владикавказ по Военно-Грузинской дороге в Гори. От станции имение моего деда по матери Гауса в триста десятин в пяти верстах от Гори. На сестре моей матери женился один грузинский князь, и если он и сестра моей матери еще живы, то я буду жить с ними». У?д? афт?, ацы фыст?гм? г?сг? Г?уыс, Къостайы мады фыд, цардис Гуры уезды й?хи з?ххыл, й?хи стыр ?м? у?р?х быдырты.

Г?уыс-Гаврил уыдис паддзахы ?фсады афицер. Æв?цц?г?н, б?ркадджын з?хх балх?дта Гурм? ?ввахс, чи зоны йын ?й л?вар д?р бакодтой, паддзах-иу афт?т? д?р кодта, ?м? цардис уым ?ц?г ?лдары цард?й. Æм? ?лдары цард?й к?й цардаид, уый та уым?й б?р?г у, ?м? йын й? чызджы ракуырдта   гуырдзиаг къниаз. Дзырд д?р ыл н?й, уыцы хабар Къоста иттаг хорз к?й зыдта, ууыл ?м? й? мады фыды ном?й Гуыбаты азнаури д?р уым?н хоны. Æм? к?д афт? у, у?д Къостайы мад д?р райгуырд Гуры уезды й? фыд Г?уысы х?дзары. Уый афт? к?й уыдис, уый ма б?лвырд ц?уы ?нд?р цаут?й ?м? хаб?ртт?й д?р. Зындгонд куыд у, афт?м?й Къостайы мад ?вгъ?ды у?ззау рынчын ф?цис, й? адзал куы бамб?рста, у?д «Мария Хетагурова послала за доброй Чендзе… и прошептала: Пожалуйста, Чендзе, прошу вас исполнить последнюю мою просьбу-положите ребенка в мою могилу…»  «Сыв?ллоны райгуырды х?дф?ст? амардис й? мад. Фыд Леуан ф?хъыг кодта зианыл. Ф?л? й? ф?дыл цы сыв?ллон баззадис, уый ферв?зын к?нын?н исты ам?лтт? к?нын хъуыд, у?д? цы. Æм? у?д Хет?гкаты мыггаджы устытыл зилын байдыдта дыджыз? агур?г. Л?гъст? сын кодта, ц?м?й с?хиц?н базын к?ной ?м? ацы сыв?ллоны м?лын ма бауадзой».

Æрк?с?м ацы трагикон цаут?м-чысыл сабий?н ноггуырд?й й? мад м?л?ты къахыл нылл?ууыд ?м? к?м?нд?рты л?гъст? кодта, ц?м?й йын й? сабийы йем? инг?ны ныв?рой, ?в?г?с?г?й к?й зайы, уый тыхх?й. Й? ф?ст?  сыв?ллонджын устыт?н л?гъст? к?ны Леуан, ц?м?й сабийы м?лын ма бауадзой. Къостайы мад, й? фыд ?м? й? хо Нары куы цардаиккой, у?д й? фарсм? л?ууыдаиккой ?м? у?д н?д?р Маргъойы ?м? н?д?р Леуаны иск?м?н л?гъст?йы с?р н? хъуыдаид-сыв?ллон с?хи уыдис ?м? й? ахастаиккой. Историон ?рм?джыт?м  г?сг? Маргъой?н Нары зыды н? уыдис х?рз ?ввахс хицон ?м? Гуры уездм? та у?ды заманы х?хты с?р ?ххуысм? куыд сидтаид й? ныййарджыт?? ?м? ма ноджыд?р иу цымыдисон хабар-Къостайы сф?лдыстады стыр бынаты ахсы мады ф?лгонц. Уый тынгд?р у, ныййар?джы р?вдыд к?й н? бавз?рста, уый тыхх?й.

Дз?гъ?л м? ныууагъта м? фыд.

Н? зонын м? мады р?вдыд.

Иууыл з?рд?м?хъарг?д?р сты м?н? ацы ных?ст?:

Нет, тебя уж никто не заменит ,

Дорогая, родимая мать!

Й? мады ф?лгонц ?дзух й? з?рд?й? к?й н? цух кодта, уый тыхх?й йын дыуу? хатты скодта й? ныв, чи й? зыдта, уыдоны ных?ст?м г?сг?. Цылыккаты Анн?м? 1891-?м азы Лаб?й? фыста: «Пять дней уже дома, а не могу оглядеться. Сегодня развязал свои чемоданы и привел в порядок свою комнату… Ваш портрет я повесил рядом с изображением матери». Къоста ам цы портреты кой к?ны, уый, хъыгаг?н, фес?фтис, ф?л? й? мад?н ис ?нд?р ныв ?м? хуыйны «Дондзау х?ххон чызг». « В картине «Горянка, идущая за водой» Коста изобразил себя мальчуганом, бегущим за своей матерью». Къостайы ацы ныв у тынг характерон ?м? й?м  л?мбын?г?й ?рк?с?м. Ныв к?нг?й? чызг к?й н? уыдис, ууыл ?м? уыцы хабар й? бон бацис нывы колорит?й равдисын. Фыццаг уал уый, ?м? н? разы сты б?рзонд  х?хт?, д?лейы арф комы къ?дзт?-м?дзт? уайы х?ххон дон. Нары хъ?уы рав?рдм? г?сг? уый хъуам? уа Захъайы дон уый куы уаид, у?д дондзау инн?рд?м хъуам? л?ууид, ц?гаты ?рд?м. Къуыстил ах?м ?нахуыр л?уд к?й к?ны, уый у уый нысан ?м? ацы сылгоймаг х?хб?сты дон х?ссын нырма р?стм? н? базыдта. Дардд?р, сылгоймаг тарстхуыз?й к?сы арф комм?, тыхсы й? сабийыл, й? галиу къух ыл у?здан?й ?руадзы, цыма й? стыр фыдбылыз?й бахизынм? хъавы, уыйау. Сыв?ллон й? мады тас мурм? д?р н? дары ?м? уый д?р у нывг?н?джы ахсджиаг ф?зил?н, саби уым?н н? т?рсы, ?м? хохы райгуырд, уым хъомыл к?ны, хохаг сыв?ллон та къуыб?рты ?м? ахау?нты тыртынайау раг?пп-баг?пп к?ны. Раст афт? дары й?хи ацы фырыхъулы хуыз?н чысыл л?ппу д?р - й? л?дз?гыл б?хбадт ?ркодта ?м? бынм?, комм? н? к?сы, ф?л? ф?лг?сы дардм? ?дас?й ?м? ц?х?р ц?стыт?й. К?д й? мады ф?дджийыл х?цы, у?дд?р тасы тыхх?й, мыййаг, н? - мады къух ?й чысыл ф?тыхсын к?ны ?м? уый д?р ?н?бары февналы й? ныййар?джы ф?дджит?м. Б?рзонд х?хты цы сылгоймаг райгуыры ?м? схъомыл в?ййы, уый донм? с?рибар?й ф?ц?уы ?м? к?д й? саби йем? рац?уы, у?д уый ф?лидзы мад?н к?н? й? ф?ст?, к?н? та й? раз?й.

Æм? у?д? к?д Къостайы мад Гуры уезды райгуырдис, у?д цы хуызы баиу й? фид?ны цард?мбал Леуаним?? Ацы фарст?н дзуапп  радтын  зын н?у. Хъуыддаг уый мид?г ис, ?м? Леуан ?взонг л?ппуй? куыста Гуры уезды хицауы къанторы, уым милиц?йы куыста Гуыбаты Г?уыс д?р. Иу ком?й рац?уг? л?ппут? зонг? к?й уыдаиккой, ууыл н?й дыз?рдыгг?н?н. С? дыуу? д?р систы афицерт?, ?м? у?д Г?уыс й? чызджы радта бинонт?н й? ?мтуг ?м? ?мкоймаг?н. З?гъын ма м? ф?нды уый д?р ?м? Леуан й? каис?й бир? к?ст?р ма хъуамæ уыдаид. Бинонтæ куы ´рхаста, уæд ыл цыдис цыппор аст азы, афтæмæй дзы йæ къай уыдис дыууын æхсæз азы кæстæр. Ирыстоны у?ды р?ст?джы ах?м хабар д?р диссаг н? уыдис.

Къостайы мады инг?н бир? р?ст?джы б?р?г н? уыдис. Уый ссарыныл тынг бир? бакуыста Денджызты Уырызм?г. С?д?гай ад?йм?гты ф?раф?рс-баф?рс кодта, ?з?ллайг? цыдис Нары у?лм?рдм? ?м? йын богф?стагм? бантыстис инг?н ссарын. Дз?н?ты бадинаг Гуыбаты р?сугъд цъус ацардис -?гас?й д?р дыууын дыуу? азы. Уым?н н? бантыстис й? уарзон хъ?булы уынд?й бафс?дын, ф?л? ?н?уи  у тынг амондджын сылгоймаг - хъысм?т ын бахай кодта й? фырт Къостаим? ?нусон цард.

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!