К?кіртті ?осылыстары. К?кіртсутек

1. Мұғалімнің аты –жөні : Битабарова Хадиша Исабековна .

2. Жұмыс орны «№ 19 М.Мақатаев атындағы жалпы орта мектебі .

коммуналдық мемлекеттік мекемесі».

1. Қызметі: Мұғалімі

1. Оқытатын пәні: Химия

1. Мекен –жайы: Онтүстік Қазақстан. облысы Мақтарал. ауданы, . Ж.Ералиев. ауыл , 8 775 240 62 67 ұялы телефон

[email protected] . E-mail

Шығармашылық тақырыбы: «Жаңа педагогикалық технология негізінде, оқушылардың өзіндік ізденісін, ойлау және шығармашылық қабілетін дамыту, ақпараттық технологиялардың мүмкіндігін қолдана   отырып оқушылардың  химия  пәніне  деген  қызығушылықтарын арттыру. »

Сабақтың тақырыбы: Күкіртті қосылыстары. Күкіртсутек.

Сабақтың мақсаты: күкірттің периодтық кестедегі орнын атом құрылысы тұрғысынан қарастырып, оның аллотропиясы, физикалық және химиялық қасиеттері мен қолданылуы жайлы оқушылар білімін жүйелеу. Күкірт қосылыстарының физикалық және химиялық қасиеттерімен және оны алудың негізіне жататын химиялық реакциялармен таныстыру.

Күтінетін нәтиже: күкірттің периодтық кестедегі орнын атом құрылысы тұрғысынан қарастырып, оның аллотропиясы, физикалық және химиялық қасиеттері мен қолданылуы жайлы оқушылар білімін жүйелейді. Күкірт қосылыстарының физикалық және химиялық қасиеттерімен және оны алудың негізіне жататын химиялық реакциялармен танысады.

Сабақтың түрі : демонстрациялық сабақ.

Сабақтың әдісі : « Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» педагогикалық технологиясының элементтері.

Көрнекілігі: Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесі , кестелер, әр түрлі тестілер , слайдтар, тірек-сызбалар.

Сабақтың барысы:

1 - кезең. Ұйымдастыру « Сәлем – сөздің анасы»

Оқушылармен амандасу , сынып оқушыларын түгендеу . Оқушылар назарын сабаққа аудару.

2- кезең. «Үй тапсырмасын тексеру» «Қайталау - оқу анасы»

1.Танымдық сұрақтар:

1. Күкірттің периодтық жүйедегі орны қандай?

2. Күкірт қандай оксидтерден тұрады?

3. Күкірттің оксидтері қандай оксидтердің тобына жатады?

4. Әрбір оксиді сумен әрекеттескенде қандай қосылыстар түзеді?

5. Күкірт оксидтерінің тотығу дәрежесі қандай?

6. Олардың физикалық қасиеттері?

7. Оксидтерінің қолданылуы?

2.Кім шапшаң? (Сәйкестендіру тесті)

1. S+O₂→ а) H₂SO₄

2. SO₃ +H₂O→ ә)2SO₃

3. 2SO₂ +O₂→ б)Н ₂S

4. SO₂ +H₂O→ в)H₂SO₄

5. S +H₂→ г)SO₂

3 - кезең. «Жаңа сабақты түсіндіру «Білгенге – маржан»

Күкірттің қосылыстары. Күкіртсутек сипаттама

1. Физикалық қасиеттері

2. Химиялық қасиеттері

3. Қолданылуы

4. Тұздары

Периодттық жүйедегі орны

Күкірт III периодтың, VI топтың негізгі топшасының элементі, реттік нөмірі 16. Олай болса ядро заряды +16, протон саны 16, нейтроны да 16; электрондарының жалпы саны 16. Электрондық құрылысы. Осы электрондар үш электрондық қабаттарда бөлініп орналасады, күкірттің электрондық формуласы: 1s²2s²2p⁶3s²3s⁴

Күкірт II, IV, VI - валентті бола алады, ал тотығу дәрежелері -2,0, +4, +6 болып келеді.

Табиғатта таралуы. Күкірттің табиғи қосылыстары

Балқаш, Шығыс Қазакстан облысында сульфидтер (ZnS, PbS, FeS₂, т.б.) күйінде болса, сульфаттары (CaSО₄ · 2Н₂О- ғаныш (гипс), Na₂SО₄·10Н₂О - мирабилит, FeS0₄ · 7Н₂О - темір купоросы) т. б. болады. Күкірт қосылыстары мұнайда және тас көмірде де кездеседі. Бос күйіндегі күкіртті тау жыныстарынан балқыту арқылы алады.

Вулкан атқылағанда газбен ілесе ұшқан күкірт сыртқа шығып кристалл түрінде қатаяды. Ондай күкіртті вулканмен байланысты арасан көздерден (фумаролдардан), тау жыныстарының жарықтарынан, қуыстарынан кездестіруге болады.

Сульфид минералдардың тотығуынан пайда болатын күкірт кендері көбінесе сульфид кендерінің үстіңгі қабатында болады. Бұл жағдайда пайда болатын күкірттің реакциясын мынадай түрде көрсетейік.

RS + Fe₂(SО₄) ₃ = 2FeSО₄ + RSО₄ + S.

Физикалық қасиеттері Күкірт - сары түсті, суда нашар еритін, су жұктырмайтын, жылу мен тоқ өткізбейтін, морт келетін қатты зат. Балку температурасы 119°С. Күкірт атомының сыртқы валенттілік кабатында екі дара электроны болғандыктан, олар өзара байланыса алады.

Табиғатта кездесуі

Физикалық қасиеттері

Күкіртті сутектің өзіне тән жағымсыз иісті(шіріген жұмыртка иісіндей), түссіз, улы газ.Нәруыз шіріген кезде әрдайым күкіртсутек түзіледі, ұнамсыз иіс осыдан пайда болады. Күкіртті сутек суда нашар ериді. Нәтижесінде екі негізді, әлсіз күкіртті сутек қышқылы (лакмус пен метилоранжды қызартатын) түзіледі. Оның тұздары сульфидтер деп аталады.
Күкіртті сутек қышқылы сатылы диссоциацияға түседі.Сілтілік және сілтілік жер металдары суда жақсы ериді. Ауыр металдардың сульфидтері суда аз ериді немесе ерімейді.

Күкірттің сутекті қосылысы күкіртті сутек, ол көбінесе вулкан газдарында, табиғи шипалы сулардың құрамында кездеседі (Барлық Арасан) және органикалық заттар шірігенде бөлінеді

Химиялық қасиеттері.

Күкіртті сутек қышқылы қышқылдарға тән барлық қасиеттерді көрсетеді:
1) активтік қатарында сутекке дейін тұрған металдармен әрекеттесіп сутегі бөледі:
H₂S +Mg = MgS + Н₂↑
2) негіздік оксидтермен тұз және су түзеді:
H₂S + ҒеО = FeS↓ + Н₂О
3) негіздермен әрекеттесіп тұз және су түзеді:
H₂S + 2NaOH = Na₂S + 2Н₂О
4) тұзбен әрекеттескенде суда ерімейтін жаңа тұз және жаңа қышқыл түзіледі:
H₂S + Pb(N0₃)₂ = PbSl + 2HNО₃
Бұл реакцияның жүру себебі PbS ерімейтін зат болғандықтан, көбінесе әлсіз қышқыл (H₂S) күшті қышқылды (HN0₃) оның тұзынан ығыстыра алмайды.
2Н⁺ + S^2- + Pb²⁺ + 2N0₃ = PbS↓ + 2Н⁺ + 2NО₃
Бұл реакцияның толық иондық теңдеуі.
Күкіртті сутек пен оның тұздарын анықтау үшін суда да, қышқылда да ерімейтін қара түсті PbS түзілу реакциясы қолданылады: Pb²⁺ + S² - PbS↓ кыскартылған иондык теңдеуі. Басқа сульфидтерінің де түстері бар. Мысалы, ZnS - ақ, MnS - қызғылт.

Тотығу-тотықсыздану реакцияларында күкіртті сутек қышқылы және оның тұздары тек тотықсыздандырғыш болады. Оның себебі кұрамындағы күкірт ең төмен тотығу дәрежесінде болады.

Қолданылуы. Күкірт қышқылын -химиялық өндірістің көбінде қолданылатын негізгі өнім.

Басқа қышқылдармен салыстырғанда , химия өнеркәсібінде кең көлемде қолданылуына сәйкес күкірт қышқылы бірінші орында тұр. Металлургияда түсті металдар алу үшін мұнай өндеуде түрлі өнімдерді тазартуға , қопарылғыш заттар , жасанды талшықтар , бояулар ,дәрі –дәрмектер парфюмерия өндіруде, тері илеуде және пластмасса синтездеуде алатын орны ерекше.

Күкірт қышқылының тұздары. Күкірт қышқылының тұздары екі типті болады:орта және қышқыл тұздар. Орта тұздар –сульфаттар , қышқыл тұздар- гидросульфаттар. Көпшілік сульфаттар суда жақсы ериді ,ал ерімейтіндерге және аз еритіндерге барий сульфаты және стронций сульфаты жатады.

4 - кезең. Жаңа сабақты бекіту «Сен – оқысаң , мен – тоқығам»

І-тапсырма. Сұрақ-жауап.

1. Күкіртсутектің : а) физикалық;

ә) химиялық қасиеттерін сипаттап беріңдер.

2. Күкірт, темір және тұз қышқылы берелген. Күкіртсутекті қалай алуға болады?

3. Күкіртсутектің табиғатта таралуын айтып беріңдер.

4. Батыс Қазақстанда мұнай өндірілетін жерлерде мұнайға серіктес газдың құрамында күкіртсутек көп кездеседі. Табиғатта күкіртсутек қалай түзіледі деп ойлайсыңдар және оның себебін түсіндіріңдер.

5. Күкіртсутектің судағы ерітіндісі біраз тұрғаннан кейін лайланып кетеді. Себебін түсіндіріп, жүретін реакцияның теңдеуін жазыңдар.

2)Дұрыс жауабын тап:

1.Сұйытылған күкірт қышқылымен әрекеттесіп, сутегін ыдырататын металдар?

А)Cu ,Fe Ә)Au ,Hg

Б)Mg, Fe В)Mg, Ag

2.Сульфат иондарға сапалық реакция қай металдың тұздары көрсетеді?

А)BaSO₄ Ә)AgCl

Б)NaNO₃ В)CaCl₂

5 - кезең. Топтастыру кластер

6 - кезең. «Ойлан, тап!» Есеп шығару.

1. 246 г күкіртті қышқыл құрамындағы күкірт атомдарының саны

Шеуші: М(Н₂SO₄) = 98 г/моль

М(S) = 32 г/моль

N_А = 6,02 · 10²³

246 г Н₂SO₃ ----- х г S

82 г Н₂SO₃ ---- 32 г S

х----- 96 г S

6,02 · 10²³ ---- 32 г S

2. 320г мысты концентрлі күкірт қышқылында еріткенде түзілген мыс (ІІ) сульфатының моль саны:

Шешуі: Cu + 2Н₂SO₄ → CuSO₄ + SO₂+ 2Н₂О

М(Сu) = 64 г/моль

v(CuSO₄) = 1 моль

х моль CuSO₄ ----- 320 г Cu

1 моль CuSO₄------ 64 г Cu

3. 20 г мыс (ІІ) оксиді және 21 г күкірт қышқылын қыздырғанда түзілетін тұз массасы (г)

Шешуі: СuО + Н₂SО₄ → СuSО₄ + Н₂О

М(СuО) = 80 г/моль

М(Н₂SО₄) = 98 г/моль

М(СuSО₄) = 160 г/моль

21 г Н₂SО₄ ----х г СuSО₄

98 г Н₂SО₄ --- 160 г СuSО₄

7 - кезең. Өзгерістерді жүзеге асыру.

І-нұсқа.

Мына өзгерістерді жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жаз:

FeS₂→SО₂→H₂SO₃→H₂SO₄→Na₂SO₃→SO₂ →SO₃ → Na₂SO₄

Шешуі:

1. FeS₂ + 11О₂→ 8SO₂ + 2Fe₂O₃

2. SO₂ + H₂O  H₂SO₃

3. H₂SO₃ + СI + H₂O  H₂SO₄ + 2HCI

4. H₂SO₄ + 2Na Na₂SO₃ + 2H₂↑

5. Na₂SO₃ + H₂SO₄Na₂SO₄+ SО₂↑ + H₂O

6. 2SO₂ + O₂ 2SO₃

7. SO₃ + Na₂O Na₂SO₄

ІІ-нұсқа.

1. Мына айналуларды іске асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңдар.

S → ҒеS→Н₂S→SО₂→SO₃→H₂SО₄

Шешуі:

1. Ғе + S →ҒеS

2. FeS + H₂SO₄→H₂S↓ + FeSO₄

3. H₂S +3H₂SO₄→ 4SО₂ + 4H₂O

4. 2SO₂ + O₂→2SO₃

5. SO₃ + H₂O →H₂SO₄

ІІІ-нұсқа.

1. Мына айналуларды іске асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңдар.

H₂S → S →SО₂ → SО₃ → H₂SO₄ → CuSO₄ → BaSO₄

Шешуі:

1. 2H₂S + О₂ → 2S + 2 H₂O

2. S + O₂ → SO₂

3. 2SO₂ + O₂ → 2SO₃

4. SO₃ + H₂O →H₂SO₄

5. Cu + H₂SO₄ → CuSO₄ + SО₂↑ + H₂O

6. CuSO₄ + BaCI₂ → BaSO₄ + CuCI₂

1. - кезең. Венн диаграммасы

9 - кезең. «Бағалау»

10- кезең. Үйге тапсырма:

§12 оқу. №9. Күкірт қышқылының массалық үлесін есептеу.

9