Кыргыз адабияты Жусуп Турусбеков 110 жашта

Сабактын  темасы:  Сөзү   менен иши,ишеними  менен  жүрүм-туруму

                                   гармониялык  бирдикте турган- акын Жусуп.

Сабактын максаты:

1.Билим берүүчүлүк максаты: Окуучуларга Жусуп Турусбековдун өмүрү  жана

                                   чыгармачылыгы  боюнча билимди  камсыз кылуу. Жердеш-акын

                                   атабыздын    110-    жылдык мааракесин  райондук денгээлде

                                    жайылтуу.Акындын чыгармачылыгын даназалоо.

2.Өнүктүрүүчүлүк  максаты:Көркөм чыгарманы  анализдеп, талдай билүүгө,көркөм,сахнада айтууга калыптандыруу.

Сабактын жабдылышы: Окуу китептери: “Жусуп”, Жусуп-Жоомарт”,газетадагы материалдар, фотосүрөттөр,альбомдор,буклеттер,плакаттар.

Сабактагы  окутуу усулдары: Формативдик баалоонун усулу:ой жүгүртүү,түгөйлөрү  менен ой бөлүшүү,дебат,жазууларды  салыштыруу,түздөн-түз байкоо жүргүзүү,биргелешип окуу.

 Сабактын жүрүшү:

Алып баруучу: Акын,драматург Жусуп Турусбеков 1910-жылы Тон районундагы тоо  кыркасы көркөмдүк  менен кооздукка бөлөнгөн, көк жайыктуу Көк-Сай айылынды жарык дүйнөгө  келген.

Жетимчиликтин айынан өз киндигин өзү кесип,жерден боорун көтөрүп,билим алып, кара мурут болгон кезинде “Кызыл Кыргызстан”, “Ленинчил жаш” газеталарында, Кыргызмамбастын басмаканасында, жазуучулар союзунда жооптуу кызматтарда,Кыргыз драм театрында директор кызматтарында эмгектенди.Улуу  Ата Мекендик согушка  өз каалоосу менен кан майданга аттанып,ошол  урушта,эли,жери үчүн коргоодо, мекеним деп жүрүп,1943-жылы шейит кетти.

         Атабыз Жусуп бу жарык дүйнөдө  33жыл гана жашады.  33жаш  деген эмне? Күлгүн чагы. Дене  жагынан да,духовный  жактан да толукшкп, толкуп турган учурунда  кош айтышты. Айла да жок, амал да жок,эч кимди, эч нерсени аябаган  кандуу согуш акынды алып  тынды. Бирок, акын, драматург  Жусуп Турусбеков  аз жашаса да  мазмундуу жашады,аз жазса да саз жазды,Кыргыз адабиятынын  тарыхында  унутулгус, өлбөс,өчпөс из калдырып кетти.

      Мугалим: 16-жылкы Үркүндө ата-энеси менен кошо Үч-Турпанга чейин барып кайткан Жусуптун балалыгы алгач жокчулукта, кийинчерээк ага кошул-ташыл жетимчиликте өттү. Эненин ордуна эне, атанын ордуна  Совет  мамлекетти  Жусуп сыяктуу миндеген кыргыз жаштарына жол  ачты, жол көрсөттү. Бул камкордук Жусуптун шыгына шык,таланттына талант кошулуп 1929-жылы  “Ленин жолу” деген өтө таасирдүү, адамдын жүрөгүн  ойготкон рын жазды:

1-окуучу: Ленин жолу-ташка  тамга баскан жол,

                   Эчен  кыя белестерди  ашкан жол,

                                      Таяк кармап,

                                       Шымы жаргак,

                                       Мурун зарлап-

                    Жүргөндөрго “Кел берилеп!”-сунган кол.

2-окуучу: Ленин жолу- түбөлүккө  чептелген,

                  Кирпичтери эмгекчи үчүн эптелген.

                                      Сайда саны,

                                      Келбей камы,

                                      Чыгып жаны,

                  Жоголмокчу  “бузамын” деп эңсеген.

3-окуучу:  Ленин жолу- коммунизм  куралы.

                   Бойго жетип толуп турган убагы,

                                     Нур балкытып,

                                     Жыт аңкытып,

                                     Көз кайктып,

                    Эмгекчиге  тийип Эрик чубагы.

4-окуучу:  Муну көрсө, иттер үрөр  ырылдап,

                  Коемун деп, тиштеп, жулуп  ырымдап,

                                   Тишин  кайрап,

                                   Салууга чайнап,

                                   Кургак  сайрап,

                 Желип жүргөн толуп жатат кыбындап.

5-окуучу:   Далай иттер ырылдаган,чамынган,

                   “Жок кылам” деп эчен ирет  камынган,

                                         Жок  кыла албайт,

                                         Кантип  чайнайт,

                                         Кана айт, айт,

                  Ошенткендин далайлары  жалынган.

6-окуучу:   Кургак чечен далай-далай  сайраган,

                    Тилин бүлөп  бекеринен  кайраган,

                                        Мунун жытын,

                                        Кетирип  тырпын,

                                        Келтирбей кыпын,

                     Ленин жолу- Эрик жолу жайнаган!

Алып баруучу:  Лениндин, Октябр Революциясынын  кыргыз калкына  аталык камкордугу  чексиз экенин кантип  унутмакпыз. Кечээ эле тоо-ташты аралап жашоо-тиричилик өткөзүп келгенибизди, кыргындуу үркүндү, Кытай жеринде көргөн  азап-тозогубузду, Совет доорунда жетишкен жакшы жетишкендерибизди жокко чыгарсак, анда тарыхыбызды жоготконубуз  болуп калбасын.

          Ленин чапкан жол менен кыргыз калкы чогулду,өнүктү,бүгүнкү эгемендүүлүккө жетип отурабыз. Ушундай укмуштуу утуштарга ээ болуп, өлкөбүздүн өсүп-өнүгүп жатканын жатканыбызды көрүп турган  Жусуп атабыз  “Ук, жер жүзү” деген ыры менен  бүт дүйнөгө жар салган тура. Мурун ким элек? Ким болдук?-деген даназалуу, жүрөктөн чыккан ырын табрик кылып калтырган турбайбы.

      1-окуучу:      Мына, бул жер-

                                             Муңдуулардын энеси,

                             Мына, бул жер-

                                             Өткөн кордук элеси!

                              Ачкалыктан,

                                                Курбум өлүп бул жерде,

                               Калган эле,

                                              Көмүлбөстөн  калган эле денеси.

      2-окуучу:      Дагы өлгөн,

                                     Далай жандар мүргүгөн,

                             Сөөктөрүн,

                                           Карга, кузгун мүлжүгөн.

                               Ойлоп көрсөм,

                                              Азыр  болуп жаткандай,

                                Кан бузулуп,

                                                Кайгыланып  сүрдүгөм.

         3-окуучу:      Бил! Жер жүзү!

                                              Бүгүн турмуш жаңырган.

                                 Мына бүттү,

                                              Анда сынган кабыргам.

                                   Мына көргүн,

                                              Өлкө бети өзгөрдү.

                                                           Көр Европа!

                                                           Көр Азия!

                                                           Таңыркан!

      4-окуучу:       Мына, бул жер-

                                           Азап каарын салган жер,

                              Ушул кыргыз-

                                                Жан соогалап  качкан эл.

                               Ушул жерде,

                                                 Бет алышып  жоо менен,

                                Кан жошулуп,

                                                  Кара кочкул  аккан сел!

          5-окуучу:      Түшүн дүйнө,

                                           Мурун  элим эл беле,

                                 Мурун  мындай,

                                            Кишиликке  тең беле!

                                  Айтчы билгич,

                                             Айт  философ, айт билерман,

                                   Мурун  турмуш,

                                              Ушуга  окшош  кең беле!

          6-окуучу:        Мына байка,

                                           Батыш, Чыгыш  төрт тарап,

                                   Өлкөм  күчөп,

                                              Өсүп барат күн санап!

                                    Өскүн өлкөм,

                                                   Айда,айда,

                                                   Айда, айда,

                                                   Жаз канат!

           7-окуучу:        Ушул жерде-

                                                 Жоонун колу жатышкан,

                                   Ушул жерде-

                                                  Тапчыл эрлер атышкан,

                                   Ушул жерде-

                                                   Бели сынып  мертинип,

                                    Жоонун колу,

                                                    Бет бага албай  качышкан.

                                     Тыңша  аалам,

                                     Тыңша  Шанхай,

                                     Тыңша  Париж,

                                     Кулак сал!

                                     Тыңшагычты  колуңа ал!

                           Угуп биздин,

                                           15 жылдык жеңишти.

                           Ук, жер жүзү,

                                            Ук, Дүйнө,

                            Таңыркан!

1-окуучу:        Мына, бул тоо-

                                            Атагы ашкан  Тянь-Шань,

                         Мына, бул зоо-

                                             Бийиктигин  карасаң,

                         Бул жерлерде,

                                              Алтын, күмү  байлыгым-

                         Биринчиликке,

                                                Айбыкпастан  талашам!

                          Ук, жер жүзү,

                                              Тянь-Шанда  кеним бар,

                          Ук, дүнө,

                             Чүй  боорундай жерим бар!

                              Тыңша, Берлин,

                                                 Ук, Лондон,

                               Жер жүзүнө,

                                                  Айта турган кебим бар!

  Алып баруучу:  Акындын  “Мен” деген ырына сереп салып, ал адамдын  ачыктыгына, ак  көңүл, кең пейилдигине, тазалыгыа таң бересиң:

                                “Мен  жабыркаса, ташыркаймын, мөгдөйүн...

                                  Кыйалдансам: түбү терең  көлдөймүн.

                                  Көңүлүмө ээрчип алып муңкансаң,

                                  Калың токой, кара туман өрдөймүн”

Революциянын жакшылыктары да, жаңылыштыктары да болду. Аны эч ким тана албас.

1937-жылдагы репрессия, анын ачык далили. Аны “мөгдөткөн” да  “калың токой, кара туман өрдөткөн”  ушул жыл болду. Касым Тыныстанов баш болгон кыргыздын чыгаан уулдарынын атылып кетиши  жанын кыйнап,