Кыргызтандын тарыхы

Тема:

“ Кайра куруу” жылдарындагы Кыргызстандын коомдук-саясий турмушу (1985-1990-жж.)

План

1. СССРдеги коомдук турмуштун бардык чөйрөлөрүндө кайра куруунун зарылдыгы

2. “Кайра куруу” жылдарындагы экономика (1985-1990-жж.)

3. 1990-жылдагы Ош окуясынын себептери

Адабияттар:

1.Асанканов А.А. Кыргызы: рост национального самосознания. – Б., 1997.

2.Акаев А.А. О стратегии социально-экономического развития Кыргызской Республики и неотложных действиях. – Б., 1993

3.Акунов А. Государственное управление Кыргызстана в транзитный период. – Б., 1999

4.Джунушалиев С. Суверенный Кыргызстан: проблемы традиции и стабильности. – Б., 2000

5.Жумалиев К., Ожукеева Т. XXI век: институт президентства в Кыргызской Республике. – Б., 1998

6.История Кыргызстана. XX век. – Б., 1998

7.Койчуев Т., Постсоветская Центральная Азия: состояние, поиски, пути, возможности, – Алматы, 1994

8.Кыргызы и Кыргызстан: опыт нового исторического осмысления. – Б., 1994

9.Ожукеева Т.О. XX век: возрождение национальной государственности в Кыргызстане. – Б., 1993

10.Раззаков Т. Ош коогалаңы: КГБнын маалыматтары боюнча. – Б., 1993.

11.Осмонов Ө.Ж., Асанканов А.А., Кыргызстан тарыхы. – Б., 2004

12.Текнова С. Межэтнические отношения в Кыргызстане: история и реальность. – Б.,1999.

13.Элебаева А.Б., Джусупбеков А.К., Омуралиев Н.А. Ошский межнациональный конфликт: социологический анализ. – Б., 1991

14.Эркебаев А. 1990 год: приход к власти А.Акаева. – Б., 1997

Ю.В.Андропов

К.У.Черненко

“ Тездетүү”

М.С.Горбачев

“ Айкындуулук”

“ Маалымдуулук”

ККП 2-секретары - Г.Киселев

Өнөр жай секретарлыгына -

Н.М.Семенов

Кадрлар бөлүмүнүн

башчылыгына –

М.Василенко

Ош областтык аткаруу

комитетинин төрагасына-

Н.Чепелев

А.Масалиев

1989-ж. “Ашар коому”

1989-ж. март-апрель

“ Асаба”,

“ Атуулдук демилге”

1990-ж.

“ Кыргызстан

демократиялык

кыймылы” (КДК)

КДК

1991-ж. ноябрь

1991-ж. февраль

• 1991-ж. 7-августь “Кыргыз Республикасында менчикти мамлекеттен ажыратуунун, менчиктештирүүнүн жана ишкердиктин башталышы жөнүндө”
• Мамлекеттик жана комму - налдык ишканаларга арендалык мамлекеттик акционердик,коммерциялык коомдорго айландыруу
• Ишканалар өзүн-өзү башкаруу жана каржылоого өткөрүү

1985-1990-жж. экономика

Коомдогу жат көрүнүштөрдүн пайда

болушунун себептери:

• Социалисттик курулуштун жүрүшүндө кетирилген кемчиликтер;
• Жетилген проблемалардын өз убагында чечилбей калышы;
• Социалисттик чарба жүргүзүүнүн жана бөлүштүрүү принциптеринин бузулушу;
• Мыйзам бузуучулукка көңүл кош мамиле жасоо;

• 1986-1990-жж. жер, аренда, жерге карата менчик жана жерди пайдалануу жөнүндө мыйзамдар кабыл алынган.
• Дыйкан чарбалары, арендалоо, кооперативдер, бригадалык подряддар мыйзамдаштырылган;
• Коллективдүү жана үй-бүлөлүк подряд киргизилген;
• Дыйкан, фермер чарбалары түзүлгөн.

• 1985-жылы 17-майда “Аракечтикке жана алкоголизмге каршы” закон кабыл алынган

Адегенде айрым райондор, областтар, анан

бүтүндөй республика “Сергектик зонасы” деп жарыяланган

• 1983-ж. (60 бөтөлкө арак )
• 1980-ж. СССРде 40 млн алкоголик (ар бир 7 адам)
• Кыргызстанда 100 миң адамга 838 алкоголизм оорусу менен ооругандар туура келген

Наркомания менен токсикоманиянын жайылышына түрткү болгон себептер:

• Наркоманияга каршы түшүндүрүү, санитар- дык агартуу, үгүт насыят иштери жүргүзүлбөгөндүгү;
• Республиканын территориясында жапайы куурайдын көп өскөндүгү;

• Саламаттыкты сактоо мекемелеринде наркотик дарыларын оорулар үчүн пайдалануу аны сактоо ишинде контролдуктун начардыгы;

• Наркоманияга каршы

күрөштүн кеч

башталышы жана наркомандарды

айыктырууда адистердин

жоктугу;

Кыргыз ССРнин КГБ Ош окуясы боюнча документинен

Кабатыр кат

Адилеттик эмес

Өзбекстандын “Бирлик” коомунун активдүү мүчөлөрү эки үч жылдана бери Ошто өзбектердин башын бириктирүүчү иштерди жүргүзүп “Адалот” деп аталган бөлүгүн ачкан. Кыргызстанда бул уюмдун минтип аталышына себеп бар беле? А биз башка республикада эмес, өз республикабызда улутташтарды издөө баюнча уюмду жигердүү түзө албай ага акча таба албай олтурабыз. Ошол “Адалот” бейформал коому Оштогу кыргыздын жалгыз “тарыхый музейин бошоткула, ага медресе ачабыз” деп чуулгандуу талап коюп жатышат. Ошондой эле алардын айтуусу боюнча Ош областындагы 6 район өзбектердики, кыргыздар Ош шаарынана сүрүлүп чыгышы керек дешет. Кайра курууга жамынымыш болуп үч жылдан бери “Ош биздики” деп чуулдап келе жатышат. Мунун саясий жагын эске албаган айрым жетекчилер атайын алардын талабын орундатышууда. Ош шаарында жалпы 42 мектеп бар, анын 20 өзбек, 20 орусча мектеп бар, 232 миң эли бар кыргыздардын Ош шаарында болгону 2 кыргызча мектеби бар.

5-февралда шаардагы тарыхый музейине 13 тө Наманган, Ферганадан көптөгөн өзбектер келип Ошту бийлеп турган өзбек жетекчилер М.Ахмедов, А.Насыроваларга жолугуп музейди мечитке берүүнү катуу талап кылганда алар макул болушкан. 8-февралда шаарком А.Садыков, экинчи катчы М.Ахмедов, аткаруу комитетинин төрагасы А.Н.Будников, орун басары А.Насырова, обком С.Бахапова, музейди мечитке берүү жөнүндөгү чечимди беришкен. Кептин ток этер жери кыргызды кыргыз жеринде басынтып, өзбекстандын бийлиги бизде өкүм сүрүп баягы момун кыргызды экинчи сорттогу калк катары таназарга албай, намысына шек келтиргендигинде болуп жатат.

К.Сыдыкова , К.Масаков Ош шаары

Өзбек улутундагы 23 кишиден турган тобу 1990-ж. 2-мартта СССР Жогорку Советинин

Улуттар Советинин төрагасы:

Р.Нишановго,

ККП БК биринчи катчысы:

А.Масалиевге,

“ Известия ЦК КПСС жана

“ Советская Киргизия” газетасы-

нын редакторуна

Жалал-Абад

Ош

Арыз

“ ...Биздин терең ишенибиз боюнча улуттардын реалдуу тең укуктуулугун жана теңчилдик маселесин чечүү үчүн Кыргыз ССРинин чегинде Ош чөлкөмүнө өзүнчө автономия берүү керек.

Кыргыз ССРинин алкагында Ош автономиялык областын түзүү улут аралык маселелерди чечүүнүн эң туура жолу экендигин көрүп турабыз.

Мындай мамлекеттик түзүлүш биздин республикада улуттук тең укуктуулукту демократиялуу чечүүгө мүмкүндүк берет. Бул үчүн республикада бардык мүмкүнчүлүктөр бар.

Жогоруда айтылгандарга таянып, сизден СССРдин Жогорку Советинин Улуттар Советинин күн тартибине Кыргыз ССРинин курамында Ош автономиялуу советтик социалисттик областын түзүү жана СССРдин жана Кыргыз ССРинин Конституцияларына тийиштүү өзгөртүүлөрдү киргизүү маселесин коюшуңузду өтүнөбүз.

Биздин бул пикирибизди областын калкы, өзгөчө Ош, Кызыл-Кыя, шаарларынын, Сузак, Базар-Коргон, Ленин, Араван, Ала-Бука, Кара-Суу, Өзгөн райондорунун калкы колдойт.

Биз бул маселенин төмөнтөн жарылуусун күтпөстөн жогортодон чечүүнү акылга сыярлык иш деп эсептейбиз. ..”

Ош окуясы боюнча статистикалык маалымат

(1990-жыл 17-декабрь)

Каза болгондор:

282 адам

Таанылбаган

өлүктөр: 25

Ош областындагы

массалык баш

аламандыктан

Издөөдө жүргөндөр:

91 адам

Өрттөлгөн турак

жайлар: 572

Мамлекеттик

обьектилер: 54

Турак жайлар:

41

Өрттөлгөн-

дөрдүн

ичинен

Жеке мүлктөрдү

уурдоо:215

Авторанспорттор:

89,

Уурдалганы:222

XIX к. Кыргызстанда алтынды өнөр жайлык иштетүүгө жол ачкан Макмал алтын комбинаты качан ишке киргизилген?

1.70- жылдардын аягында

3.80-жылдардын ортосунда

2.80-жылдардын башында

4.90-жылдардын башында

“ Кайра куруу” этаптарынын ыраатуулугу, туура катарды белгилегиле?

1.Өлкөнүн социалдык экономикалык өнүгүшүн тездетүү,маалымдуулук, “демократиялык, гумандуу социализм” идеясы, көп партиялуулук

2.Маалымдуулук, “демократиялуу гумандуу социализм”, көп партиялуулук, тездетүү

3 “Демократиялуу гумандуу социализм”, көп партиялуулук, тездетүү, маалымдуулук

4.Көп партиялуулук, тездетүү, маалымдуулук, “демократиялуу гумандуу социализм” идеясы

М.С.Гарбачевдун “кайра урааны” саясаты төмөндөгүдөй ураандар менен башталган...

1. “тездетүү”, “айкындуулук”, “маалымдуулук”

2. “көп партиялуу”, “демократиялык социализм”

1988-1989-жж. коомдук саясий турмуштагы жаңы кырдаал кайсыл окуядан көрүнөт?

1. Жаштардын алгачкы дискуссиялык саясий, клубдарынын пайда болушу

2. Партиялык мамлекеттик бийликтеги жетекчилердин алмашылышы

Айыл чарбасын базар мамилелерине өткөрүү үчүн кандай кадамдар башталган?

1.Дыйкан чарбаларын, кооперативдерди, фермердик чарбаларды түзүү

2.Айыл чарба продукцияларын сатууну мамлекеттин өз колуна алуусу

Республикадагы улуттук кыймылдын күч алышына төмөндөгү окуя мисал болот.

а. Жаштардын массалык жер басып алуулары

б. Кыргыз тилинин мамлекеттик тил деп жарыяланышы

в. Мамлекетти башкаруудагы улутташтыруу

г. Коомдук уюдардын пайда болушу

2.бвг

3.абг

4.авг

1.абв

Айыл чарбасында базар мамилелерине өтүүдө эмне тоскоолдук кылган?

1.Административдик буйрукчул системаныны шартында, тескөөгө көнгөн эл өз алдынча чарба жүргүзүүдөн чочулаган

2.Айыл чарбасын пландоонун жана каржылоонун бир колго өтүшү

Республиканын кайра куруу багыттарын белгилегиле?

а. Ишкердикти күчөтүү

б. Арендалык, акционердик, коммерциялык коомдорду түзүү

в. Өнөр жай ишканаларын өзүн-өзү башкаруу жана каржылоого өткөрүү

г. Партиялык бийликти күчөтүү

1.абв

2.авг

3.абг

4.бвг

Эл арасында жат көрүнүштөрдүн пайда болушунун негизги себептери?

1.Жетилген проблемалардын өз убагында чечилбеши, мыйзам бузуучулукка кош көңүл мамиле жасоо

2.Социалисттик турмуштагы кемчиликтер убактылуу, жаңы коомду курууда ал жоголот деген пикир

1985-жылы 17-майда кабыл алынган “Аракечтикке жана алкоголизмге каршы” токтом кандай жыйынтыктарды берди?

1.Эл “серегектик жашоо” образына өтө башташты

2.Наркомания, токсикомания күчөп кылмыштуулук өстү

Ош коогалаңынын келип чыгышына кайсы окуя түрткү болгон?

1.Республикада топтолгон социалдык маселелердин өз убагында чечилбей келиши

2.Өзбек улутунун Ата Мекендик согуштун жана эмгек ардагерлеринин Союздук жана республикалык бийлик органдарына жазган арызы