Лезги ч1алан алфавит

Автор урока: учитель лезгинского языка и литературы ГКОУ РД «ГГИМХО» Крымова Эсмира Робертовна.

Ачух тарс: «Лезги чIалан алфавит».

Мурадар – метлебар:

- гьарфар дуьздаказ лугьуз чирун;

- алфавитда авай гьарфар галай – галайвал тикрарун;

- алфавитдикай гьар юкъуз менфят къачуз вердишарун;

- туькIуьр хьанвай гьарфар дуьз кхьинин ва лугьунин къайдаяр тикрар авун;

- гъалатIар жагъуриз ва дуьзар хъийиз чирун;

- тербияламишун жавабдарвал, бажарагъвал, зегьметдал рикI хьун, сада – садаз куьмек гун.

Тадаракар: 2 – классдин «Лезги чIал» ктаб, дафтар, ручка, къарандаш, карточкаяр, презентация, проектор.

Тарсунин финиф.

1. Тарс тешкилун.

(Тарс тухун патал аялрихъ авай гьазурвал ахтармишун).

2. КIвалин кIвалах ахтармишун.

3. ЦIийи тарс гун.

Лезги алфавитда 45 гьарф ава. Абуруз гьардаз вичин тIвар ва чка ава. (Аялрихъ галаз алфавит кIелун).

Урус алфавитда шумуд гьарф ава? (аялрин жавабар (33).

45 – 33=? (12).

И цIикьвед гьарф составной яни туькIуьр хьанвайбур я.

Абурукай пуд гьарф «ъ» - векъи лишан галайбур;

Кьуд гьарф «ь» - хъуьтуьл лишан галайбур ва вад гьарф «I» - кIир галайбур. И цIикьвед гьарфуникай сад ачух гьарф - «уь» я, амай цIусад гьарф ачух тушир гьарфар я.

ТуькIуьр хьанвай гьарф кьве лишандикай ибарат ятIани, ам язва са гьарф ва са сес.

Са цIарцIяй муькуь цIарцIиз туькIуьр хьанвай гьарф акъудайла, гьарф лишандикай къакъудач! …

4. Тарсунин темадай кIвалах авун.

(ТуькIуьр хьанвай гьарфар дафтарда кхьин).

Гъ, гъ, Гь, гь, КI, кI,

Къ, къ, Кь, кь, ЧI, чI,

Хъ, хъ, Хь, хь, ПI, пI,

Уь, уь, ТI, тI,

ЦI, цI.

Доскадилай кIвалах давамарун.

Агъадихъ ганвай цифрайриз талукь тир гьарфар алфавитдай жагъурна, кхьихь.

1-17-27-1-3-11-24. (Алфавит).

Шиирар кIелун.

(Гьар са аялди карточкадай са бенд кIелда).

Гъед

Гъварар авай машин къе

Гъани халуд гьалзава.

Гъуьлягъ хьтин рекьяйтIуз

Гъалиба пар ялзава.

Гьер

Гьамид фена базардиз,

Гьер масса гуз пулунихъ.

Гьер дегишна Гьамида

Гьалиматан кулунихъ.

Къаз

Къазар ава къаридиз,

Къакъра ядай верчерни.

Къумрал руша атIузвай

Къарид багъдай ичерни.

Кьиф

Кьиф къекъвезва жибинда

Кьасуман затI амачиз.

Кьенер квахьна балкIандин

Кьилел залпанд алачиз.

КIек

КIамун кIане вир ава

КIел ацукьна къерехдал.

КIаруч физва къа кIамуз

КIекIец кьуна дамахдал.

ПIини

ПIини ала чранвай

ПIинид таран са хилел.

ПIивв..в… къачуна зуьрнедай

ПIивер яна за кимел.

ТIиб

ТIампI авуна къудгъунна,

ТIиб ацукьна чIередал.

ТIуб сара кьаз амукьна,

ТIач хъвайиди гетIедай.

Уьрдег

Уьзден хъсан устIар я,

Уьтуь ада туькIуьрна.

Уьнуьг ханвай лампани

Уьздена чаз куькIуьрна.

Хъалхъас къиб

Хъалхъас хъипер ацукьна

Хъархъу таран кIаник квай.

Хъархъар незвай пехъерни

Хъалхъас къипер вилик квай.

Хьел

Хьана хьанач са къари,

Хьар авай адаз.

Хьрак югъди лавашар

Хьана ам чраз.

ЦIегь

ЦIай хъувуна пичина

ЦIийиз къачур бубади,

ЦIувад лагьай кIвалевай

ЦIараб кицI я зурбади.

ЧIиж

ЧIередалай лифери,

ЧIив- чIиривна нуькIвери,

ЧIулав перде алудна

ЧIехи нурдин эквери.

5. Физминутка.

6. Тарсунин темадай кIвалах давамарун.

Доскадал алай гафар алфавитдин къайдада, кхьихь.

ПIини (3), кIеви (2), хъипи (4), эрчIи (5), къацу (1).

Гьар жергедайй са слог къачуз, гафар туькIуьра.

КIе хъас бал гъуьр

хъал кIе куь кIан.

Чна кьилиз акъудай тапшуругъра вири гафариз вуч хас я? (Вири гафара туькIуьр хьанвай гьарфар ава).

(Аялрин дафтара ахтармишун).

7. Рефлексия.

Аялрин фикир карточкайрал желб ийида ва сада кIелиз муькуьда жаваб гуда.

8. Тарсунин нетижаяр кьун.

- Аялар, чун къе тарсуна квекай рахана?

- Тарсуна квез вуч чир хьана?

- Квез вуч четин хьана?

9. КIвализ кIвалах гун.

ТуькIуьр хьанвай гьарфарикай шикиларни чIугуна альбом туькIуьрун.