Бекир Чобан-заденинъ аят ёлу ве яратыджылыгъы. "Тувгъан тиль", "Догъдым бир эвде" шиири»

24.10.16 с. Къырымтатар эдебияты 6 сыныф

Дерснинъ мевзусы: Бекир Чобан-заденинъ аят ёлу ве яратыджылыгъы. "Тувгъан тиль", "Догъдым бир эвде" шиири»

Дерснинъ макъсады: талебелернинъ бильгилерни арттырмакь.Буюк алим ве шаирнинъ шахсиети эсасында талебелернинъ табиатыны шекиллендирюв. Бекир Чобан – заденинъ омюр ёлу ве яратыджылыгъынен таныштырмакъ;буюк алим ве шаирнинъ шахсиети эсасында талебелернинъ табиатыны шекиллендирюв;балаларнынъ окъувгъа, илимге мерагъыны юксельтюв; юреклеринде буюк эстетик ве ватанперверлик дуйгъуларны догъурмакъ.

Дерснинъ донатылувы: Бекир Чобан-заденинъ фаалиетине багъышлангъан презентациясы.

Дерснинъ кеташаты:

1. Тешкилий къысым: Селямлашув, нутукъ дакъикъасы.

2. Эв вазифенинъ тешкерюви: Талебелер Якъуб Шакир Алининъ терджимейиалыны микрофон усулынен файдаланып айталар.

Оджанынъ сёзю: Якъуб Шакир Али балалыкътан окъувгъа авеслене. 0,къолуна тюшкен газета ве китапларны меракънен окъуй. Нетиджеде, онынъ бильгиси ве эдебияткъа авеслиги эп арта. «Терджиман» газетасынынъ редакциясына кельген адамларгъа сыкъ-сыкъ корип тура, Исмаил Гаспринскийнен олгъан субетлерден чокъ файдалы фикирлер эшите. Оларнынъ тесиринде Якъуб Шакир Али озю де шиирлер язып башлай. Озь шииринде о, балаларны илимге чагъыра. Шаир Ветаныны севе ве онъа олгъан севги дуйгъусыны « Ветан» шииринде акс эте.

3. (Яваштан Эльзара Баталованынъ «Ветаным Къырым» йыры янъгъырай ве презентация коюла) Талебелер исе «Ветан» шиирни эзберден айталар.

4. Къыяс- сравнение.

Вазифе: Къыш левхаларына багъышлангъан шиирчиклерде талебелер къыясны тапып анълатмакъ кереклер.

а) Таныш нарат тереги

Джан корюне, танылмай,

Санки сабун копюклери

Терекке асылгъандай.

б) Къуш къанаты беллейдженъ

Учып юрген къарларны.

Боюнджакъ киби асылгъан

Йипке акъ мерджанлары.

в) Пытакълары салынгъан,

Гуя шалнынъ топузы.

Ягъгъан къардан ёрулгъан

Акъ терекнинъ омузы.

Суаллер:

1. Къыяскъа башкъаджа не дейлер? (тенъештирюв).

2. Къыяслар не макъсатнен къулланыла?

3. Олар неге ярдым этелер?

4. Къыяслар, яни тенъештирювлер,насыл сёзлернен бирликте къулланыла?

Янъы мевзунынъ анълатувы. Презентация.

-Дюньяджа белли алим, къырымтатар эдебиятыны зенгинлештирген шаир озь балалыгъы акъкъында бойле тарифлей: (дерснинъ эпиграфы)

Он яшымда кичкене чобан эдим,

Яйля астында чалашым къургъан эдим,

Ава ачык, кок юксек,рузгяр тая,

Айдын, айры корюне дагълар, къая...

Узакъ ёлдан отькен атнынъ аякъ сесин,

Яш озеннинъ къыр астындан шай отьмесин.

Мен бир къыргъа узаныр, динълер эдим,

Баракъларман, къушларман чынълар эдим.

- Бекир Чобан-заде...Улу инсан! Къырымнынъ Къарасувбазар шеэринде чобан къорантасында дюньягьа кельди. Ильк тасили —окъув- язувны- анасындан алды. Фукъаре къорантанынъ эвлядыны окъутмагьа чареси ёкъ эди. Амма Бекир балалыкътан илимге ынтыла.

(презентация)

VI. Лугъат иши

Факъырлыкъ-бедность

Сюрю-стадо

Екълама- перекличка

Уйкен-старший

ят – чужой

иль– страна, (мемлекет, дияр)

мугъаймакъ– впадать в уныние

умют– надежда(хаял)

хаял– воображение, (руя)

гъурбет – чужбина, (эджнебий, ябанджы)

къабир - могила, (мезар)

мелек – ангел,

сыр – тайна, секрет

душман – враг

Оджынынъ сёзю: Земаневий эдебиятшынасымыз Сафтер Нагаев Бекир Чобан-заденинъ окъув йыллары акъкъында «Окъумакъ истейим» серлевалы макъалесинде икяе эте.

Метин устюнде чалышув. (презентация)

Анасындан окъуп-язмакъны огренген Бекир Къуртсеит оджанынъ мектебине къатнап башлады. Уйлеге къадар окъуй, сонь шеэрнинъ дживарында къой бакъа эди. Къолтугъында китабы, бутюн дикъкъаты сюрюде. Чобан бала яйлада чынъламагъа пек уста эди. Ана-бабасы Аргъын ве Бакъсан койлерине тувгъанларына мусафирликке алып баргъанда, о да, буюклер киби, чынъ айтып, эр кеснинъ алгъышыны къазана эди. Тувгъанлары,"Къуртумер кедайнынъ торунына машалла»,-деп, оны макътай эдилер. ... (презентация).

"Догъдым бир эвде" шиирини оджа ифадели окъугъан ве анълаткъан сонъ талебелер де зынджырнен окъумалылар.

ДОГЬДЫМ БИР ЭВДЕ

( къыскъартылгъан )

Догъдым бир эвде, тёпеси чамур,

Ичинде куль олгъан нидже яш омюр.

Тюшюнди, ойланды отсуз къоранта,

Ольсе де бир беля, ольмей къалса да...

–Тюкянджы Костягъа борджумыз пек коп,

Йиберген тюневин баласын, сёгип!..

Шорбаджы арттырмай бир капик биле,

Тилесенъ — багъыра, ялварсанъ — куле...

Кельген де къыш энди, окюрип «Був», — деп,

Бармагъа бир ер ёкъ, «Бир ютум сув!..» — деп.

– Айтмачы олмайджакъ шейлерни, акъай,

– Кимсенинъ къысметин къытмагъан Худай.

Азгъана эсимни джыйгъан сонъ, турсам,

Азгъана йип тапып, керьямны¹ къурсам,

Балагъа, озюме ашайджакъ чыкъар,

Тырышкъан, къаяны, дагъларны йыкъар!..

Къараса, сабийнинъ не гузель козю!

Бир авуч нур санки, башчыгъы, озю!

Токъта сен, бабасы, бир йигит олайым,

Атланып, бахытнынъ сачыны юлкъайым¹..

Козьчиги бар да, башчыгъы бар!..

Къалемнен сызгъандай, къашчыгъы бар!

— Байрамда Бекирим, галошсыз къалмасын,

Бай халкънынъ баласы мыскъылгъа алмасын...²

Къомшуда бир ёлджу, кетен³ сорай, дей,

Къарайым, бельки онъа сатарман бир шей.

Белимде ал къушакъ, сачагъы ойнай,

Башымда чал къалпакъ, териси боздай.

Мыскъылджы, шакъаджы бегене эр ким,

Чобангъа бу къадар ярашсын кийим!

Анайгъа келемен яшлы козьлермен,

Бойнуна сарыла, опе, севемен...

Суаллер ве вазифелер

1. Къорантанынъ агъыр вазиети насыл сёзлернен тасвирлене?

2. Ананынъ къайгъырувыны тасвирлеген сатырларны та- пып окъунъыз.

3. Шайр анасына олгъан севгисини насыл ифаделей?

4. Шиирни ифадели окъунъыз ве эзберленъиз.

1бахытнынъ сачыны юлкъайым — бахытлы олайым (буду счастливым)

2 мыскъылгъа алмакъ — кульмек, мыскъылламакъ (высмеивать)

3кетен — токъулгъ

Дерснинъ нетиджеси: (тест вазифелери)

1.Окъуп язмакъны Б.Чобан-задеге ким огретти?

А) анасы; Б) озю; В) оджасы.

2. Б.Чобан-заде окъувыны насыл мемлекетте девам этти?

А) Русиеде; Б)Алманияда; В) Тюркиеде.

3. Б.Чобан-заде насыл университетинде профессор оларакъ чалышты?

А)Баку университетинде; Б) Акъмесджит университетинде; В)Англия университетинде.

4. Б. Чобан-заде насыл серлевалы шиирлер язды?

А) «Тувгъан тиль»; Б) «Дюньяда не вар?»; В) «Яз акъшамы эв алдында»; Г) «Догъдым бир эвде»

Д) «Сонъки ёл».

1. Муэллиф Бекирнинъ тыш корюнишини насыл тарифлей?

2. 0къуп - язмагъа Бекир кимден огренди?

З. Окъувны девам эттирмек ичюн,оны къайда еллайлар?

- Балалар! Бугуньки дерсте биз Бекир Чобан-заденинъ аят ёлу ве яратыджылыгъынен таныш олдыкъ. «Тувгъан тиль» шиирини окъудыкъ, севимли татлы ана тили насыл дюльбер, ифадели олгъаныны эшиттик. Дерсте эпинъиз яхшы чалыштынъыз, чокъ сагъ олунъыз.

ЭВ ВАЗИФЕСИ: Бекир Чобан - заденинъ иджадынен таныш олып "Догъдым бир эвде" шиирини ифадели окъумакъ.

Баалав.

тест вазифелери

1.Окъуп язмакъны Б.Чобан-задеге ким огретти?

А) анасы; Б) озю; В) оджасы.

2. Б.Чобан-заде окъувыны насыл мемлекетте девам этти?

А) Русиеде; Б)Алманияда; В) Тюркиеде.

3. Б.Чобан-заде насыл университетинде профессор оларакъ чалышты?

А)Баку университетинде; Б) Акъмесджит университетинде; В)Англия университетинде.

4. Б. Чобан-заде насыл серлевалы шиирлер язды?

А) «Тувгъан тиль»; Б) «Дюньяда не вар?»; В) «Яз акъшамы эв алдында»; Г) «Догъдым бир эвде»

Д) «Сонъки ёл».

тест вазифелери

1.Окъуп язмакъны Б.Чобан-задеге ким огретти?

А) анасы; Б) озю; В) оджасы.

2. Б.Чобан-заде окъувыны насыл мемлекетте девам этти?

А) Русиеде; Б)Алманияда; В) Тюркиеде.

3. Б.Чобан-заде насыл университетинде профессор оларакъ чалышты?

А)Баку университетинде; Б) Акъмесджит университетинде; В)Англия университетинде.

4. Б. Чобан-заде насыл серлевалы шиирлер язды?

А) «Тувгъан тиль»; Б) «Дюньяда не вар?»; В) «Яз акъшамы эв алдында»; Г) «Догъдым бир эвде»

Д) «Сонъки ёл».

тест вазифелери

1.Окъуп язмакъны Б.Чобан-задеге ким огретти?

А) анасы; Б) озю; В) оджасы.

2. Б.Чобан-заде окъувыны насыл мемлекетте девам этти?

А) Русиеде; Б)Алманияда; В) Тюркиеде.

3. Б.Чобан-заде насыл университетинде профессор оларакъ чалышты?

А)Баку университетинде; Б) Акъмесджит университетинде; В)Англия университетинде.

4. Б. Чобан-заде насыл серлевалы шиирлер язды?

А) «Тувгъан тиль»; Б) «Дюньяда не вар?»; В) «Яз акъшамы эв алдында»; Г) «Догъдым бир эвде»

Д) «Сонъки ёл».

тест вазифелери

1.Окъуп язмакъны Б.Чобан-задеге ким огретти?

А) анасы; Б) озю; В) оджасы.

2. Б.Чобан-заде окъувыны насыл мемлекетте девам этти?

А) Русиеде; Б)Алманияда; В) Тюркиеде.

3. Б.Чобан-заде насыл университетинде профессор оларакъ чалышты?

А)Баку университетинде; Б) Акъмесджит университетинде; В)Англия университетинде.

4. Б. Чобан-заде насыл серлевалы шиирлер язды?

А) «Тувгъан тиль»; Б) «Дюньяда не вар?»; В) «Яз акъшамы эв алдында»; Г) «Догъдым бир эвде»

Д) «Сонъки ёл».

тест вазифелери

1.Окъуп язмакъны Б.Чобан-задеге ким огретти?

А) анасы; Б) озю; В) оджасы.

2. Б.Чобан-заде окъувыны насыл мемлекетте девам этти?

А) Русиеде; Б)Алманияда; В) Тюркиеде.

3. Б.Чобан-заде насыл университетинде профессор оларакъ чалышты?

А)Баку университетинде; Б) Акъмесджит университетинде; В)Англия университетинде.

4. Б. Чобан-заде насыл серлевалы шиирлер язды?

А) «Тувгъан тиль»; Б) «Дюньяда не вар?»; В) «Яз акъшамы эв алдында»; Г) «Догъдым бир эвде»

Д) «Сонъки ёл».

________________________________________

Бугунь дерсте ________________________________________ мевзунынен таныш олдым

Мевзуны _____________________________________________ (анъладым..., анъламадым)

Мен дерсте (яхшы, ярамай, орта севиеде чалыштым) ) _____________________________

Дерсте чалышкъаным ичюн ("3", "4", "5")______________ къоям

________________________________________

Бугунь дерсте ________________________________________ мевзунынен таныш олдым

Мевзуны _____________________________________________ (анъладым..., анъламадым)

Мен дерсте (яхшы, ярамай, орта севиеде чалыштым) ) _____________________________

Дерсте чалышкъаным ичюн ("3", "4", "5")______________ къоям

________________________________________

Бугунь дерсте ________________________________________ мевзунынен таныш олдым

Мевзуны _____________________________________________ (анъладым..., анъламадым)

Мен дерсте (яхшы, ярамай, орта севиеде чалыштым) ) _____________________________

Дерсте чалышкъаным ичюн ("3", "4", "5")______________ къоям

________________________________________

Бугунь дерсте ________________________________________ мевзунынен таныш олдым

Мевзуны _____________________________________________ (анъладым..., анъламадым)

Мен дерсте (яхшы, ярамай, орта севиеде чалыштым) ) _____________________________

Дерсте чалышкъаным ичюн ("3", "4", "5")______________ къоям

________________________________________

Бугунь дерсте ________________________________________ мевзунынен таныш олдым

Мевзуны _____________________________________________ (анъладым..., анъламадым)

Мен дерсте (яхшы, ярамай, орта севиеде чалыштым) ) _____________________________

Дерсте чалышкъаным ичюн ("3", "4", "5")______________ къоям

________________________________________

Бугунь дерсте ________________________________________ мевзунынен таныш олдым

Мевзуны _____________________________________________ (анъладым..., анъламадым)

Мен дерсте (яхшы, ярамай, орта севиеде чалыштым) ) _____________________________

Дерсте чалышкъаным ичюн ("3", "4", "5")______________ къоям

________________________________________

Бугунь дерсте ________________________________________ мевзунынен таныш олдым

Мевзуны _____________________________________________ (анъладым..., анъламадым)

Мен дерсте (яхшы, ярамай, орта севиеде чалыштым) ) _____________________________

Дерсте чалышкъаным ичюн ("3", "4", "5")______________ къоям