Чынгыз Айтматовдун туулган кунуно карата 4- класстардын кечеси

Тарбиялык сабактын иштелмеси

Аалам жылдызы Чыңгыз Айтматовко

91-жыл

Класс жетекчи: Исабекова Чинигул

Чыңгыз Айтматовдун “Ак – кеме “ повестинен үзүндү

Автор: ( Айсезим) Ошо Сейдакмат минтип чөп чабыгын да кечиктирип алды. Мурдагы күнү таятасы: “Өткөн кышта мен чөп берсем, сага эмес, малга боорум ачыгандан бергем. Быйыл да чалдын чөбүнө көз артар болсоң азыртан айт, мен эле чаап берейин”, - деп катуу кейип айткан. Җеме җеткен окшойт, бүгүн эртеден бери Сейдакмат чөп чабыкта.

Артынын тыпылдап келаткан балага кылчайып, Сейдакман җеңи менен чеке терин сүртүндү.

Сейдакмат: ( Тургунбай) ----------- Ии эмне мени чакырып атышабы?

Бала: (Асан) -------- Җок. Менин китеп кабым бар! Карачы! Таятам сатып берди. Мен окууга барам.

Сейдакмат: (Тургунбай) ----- Эй эңтеңдеп җүгүрүп келгениң ушубу? – ( Сейдакмат күлүп җиберди) – Сен да таятаңды тартып айный баштадыңбы ыя? Кана кандай китеп кап экен? ( Калитин чаркылдатып , портфелди айландыра карап, башын чайкады.) -- Эй,кое турчу. ---- деди дагы эстей койгонсуп, --- кайсы мектепке барасың мектебиң каерде?

---- Кайсы фермедеги мектепке.

--- Кайсы тиги Җелесайдагы мектепкеби? -- деп таң калды Сейдекмат

--- Бел ашып аякка беш километр, кайра беш километр.......

Бала: (Асан) Ат менен җеткирип турам деди .

Сейдакмат: (Тургунбай) – Кун сайынбы? Күндө барып келип турат бекен?

Алҗыган чал экен. Өзүң да кошо оку де. Экөөңөр бир партага олтурасыңарда сабак бүткөндө атка учкашып җүрө бересиңер.

• Тамаша айтам .

Автор: Анан баланын мурдуна чертип койду да шапкесин көзүн җаап көзүн җаптыра тартып салды. Кубанып келип, атайы сүйүнчүлөгөн кабарын Сейдакмат шылдың кылганына баланын көңүлү ичиркенди, кабагы салаңдады.

Сейдакмат: Ии җинин таарынба портфелиң эң сонун экен. Эми барагой менин али ишим көп.

Автор: Андан көрө ак кемеге барбапмын деп кол җегине барат Ак кеме мен келдим менде китеп кабым бар мен эми мектепке барам деп кыйкырат суйунгөнүнөн.

1 .Кыздар чыгат. Айсезим. Сумая. Мунара. Айгерим. Раяна. ( Ч. Айтматовдун өмур баянын кыскача айтып өтөт)

2. Айсезим: “ Кылымдарга өчпөс болуп калдыңыз”

Өтүп җатат сизди эскерүү күнүбүз Эмгек менен көтөрүлгөн баркыңыз

Чексиз эле өзүңүзгө сүйүүбүз Дүңгүрөгөн җазуучулук даңкыңыз

Кыйкырсак да бүт ааламга җар салып Окуганда сиз җараткан китепти

Аттиң арман җетпейт сизге үнүбүз. Җүрөк эргип, җазылчу эле җарпыбыз

Ушул җылы 91-ге толмоксуз Туу чокуну багындырып алдыңыз

Җакындардын сый – төрүндө болмоксуз Кыргыз Туусун җелбиретип салдыңыз

Аткарам деп көздөп койгон иштерди Кыргыз үчүн абийир, атак җаратып

Бир нечесин бүтүрүп да коймоксуз Кылымдарга өчпөс болуп калдыңыз

3. Сумая: Чын айтам балким җалган туюлар, 4. Мунара: Укум тукум эстейт сени ар дайым

Чыңгыз десем ыр өзүнөн куюлар. Ушундай кун тартууладың җылып турат маңдайым

Окшоштурсам мен Чыңгызды тоолорго, Улуусуң сен кыргыздын сыймыктанам мактанам

Оркойгон тоо улам көзгө урунаар. Урпактарың түбөлүк сени менен данктанат

Улуксуң сен учурунда улуу җолду баштаган Уктап җатсам сен түшүмдө җүрөсүң

Учу кыйырсыз мейкиндикке учуп чыгып, Ушунчалык негедир аянычтуу мүнөзүң

Улуу кыргыз элимди укмуштарга байланан. Улутунуп айткың келди бир нерсе

Унутпайбыз эмгегиңди улуу муун да, кичүү муун. Убайладым Кудайладым бул эмне?

Улут учүн баа җеткис улук болуп туулдуң. Уккум келип улам сага җакындап

Убакыт ай учат чиркин закымдап

5. Айгерим : Ууртуңдан җылмайдың сен бир кезде

Унчукпадым дей албадым эч нерсе

Уялдымбы, кубандымбы ич ичимден толкундап

Ушул кезде кайдан җайдан көз алдыма урунду,

Урунду да укмуштуудай алда кайда җулунду. Уруунарга тоо таппай дүйнө эли кыргыз җурту

Угулгансып кулагыма уу – дуу түшкөн бороондор Улам җоктоп җан дүйнөсү шолоктоп көзүнөн

Улуу тоолор урагансып җаратылыш кубулду. җаш куюлду.

Укмуштуудай уулун җоктоп улуу тоолор, Заманыңдын залкарысың аалам сени таныган

Угулганы Ак баранын Таш чайнардын үнү угулду Зор эмгегиң артынан орун алдың алдыдан.

6. Раяна: “ Кыргыздан Чыңгыз кетти”

Ким кетти? Көп чыгарма җетишпей җазылганга

Өңгөгө катардагы кыргыз кетти, Көп кендери җетишпей казылганга

Кыргыздын чыгаан уулу Чыңгыз кетти. Адабият кампасы җабык калды

Ааламга кыргыз деп нурун чачкан, Кампачы җок чыгарып сапырганга.

Асмандан орду толгуз җылдыз кетти.

Кыргыздын маңдайынан җарык кетти Көп чыгарма җазылбай ыйлап калды

Җазылбай дагы даалай тарых кетти. Җазуучунун җүрөгү туйлап калды

Җазганга үлгүрө албай җанган җылдыз Учурап орду толгус җоготууга

Көп нерсе җарык көрбөй карып кетти. Кыргыздын боору ачышып сыздап калды

Көөнөрбөс көңүлүнөн алып җазды

Дүйнөгө нурун чачып җанып җызды

Көп чыгарма көгөрткөн калам сабын

Кыргыздын тарыхына малып җазды

Башталышы: Толгонай : (Нуриза)

Мен бүгүнда келдим җер эне убакыт деген аккан суудай болуп уча берет тура. Мен бүгүн сени менен сырдашканы, сени ыйлатканы келген җокмун. Мен бугун Ч.Айтматовдун 91- җылдык маарекесине арналган салтанаттуу кечеге Айтматовдун каармандарын баштап келдим. Җок алар өздөрү келишти. Алар өздөрү сырын муңун айтканы келишти. Мен сени менен сырдаш эмесминби җер эне, җакшы сөзүңдү айт, кеңешиңди бер, эмесе замандаштар сөз силерде.

1. Бала: Абдирашид.

Эки тилдүү, өмүр сүрдү, булбул бул ааламда.

Эки бир чоң из калтырды алар өтөт заманда.

1. Кыз: Батма: Экөөз тең тагат җазы менен өткөнү, бири курч найза кетет, бири рухтан көгөрдү.

2. Бала : Ороз: Экөөзтең хамиен адам болду жоолору, экөөбүзтең эсте сактап калдык тоолорун.

3. Кыз: Сумая: Дүңгүрөтү Батыш менен Чыгышты. Кыргызымды каптап калың ырыска, Эргешип Эвропа Азия. Кара күндө аң таң калып турушту.

4. Кыз: Мунара; Дүңгүрөттү бүт келет чакырымдан. Майсап җыттап атырылган. Мелҗиген эркиндикти таарылтып. Күлүктү куйрук җалы сапырылган.

5. Кыз: Зуура; Саяпкер аргымагы күүҗүрөтүп. Тоолордон талааларга учуп өтүп, Калемдин кут тиреги кут тиреди. Тамыры ай ааламды титиретти.

6. Бала: Тилек: Кетти эми кетер учуп кетиптир.

Убакытты учканча эле бериптир

Арбак болсо дейт эгер болсо арабызда

Ата – Журтка жардамыңды берип тур

1. Кыз Бурулай: Чыңгыз ата җүрөк болуп кыргыз калкка

Чыгармаң түнөк алды ар бир җандан

Дүйнөнү дүңгүрөтүп арабызда

Хор: Җашай бер җер дүрбөтүп Чыңгыз ата

1. Кыз: ( Җамийла) Раяна: Тепседи кыргыз салтын деп

Даалайлар мени җек көрөт

Җашоосун өзү тапты деп

Даалайлар мени җек көрөт

Кантсе да менин күнөөм бар

Ак нике аттап җүз ачкан

Җоососук җорук баштаган

Данияр менен бир качкан

Кечирчи мени җер эне

Менде да намыс уят бар

1. Бала: (Автор) Ибрахим: Кыргызды тааныттыңыз даңазалап

Махабатка кереметтүү сөздөр арнап

Сүйүүнүн баяны деп дүйнө эли

Җамийланы окуп җүрөт өтө баалап

Ал җүздөгөн миңдеген кыргыз кыздарына окшоп, таш түшкөн җеринде оор деп җүрө бербеди ал өзүнүн бактысын тапты.

1. Бала:( Данияр ) Ырыс: Туура менин арыбаган күнөөм бар

Үй - бүлөсүн бузду деген Садыктын

Җамийлага сүйлөй да алган эмесмин

Каяк көрдөн җүзүн карап басынтып

Җамийлада эч кандай күнөө җок

Ал җанына алган эмес чакырып

Экөөбүздүн сүйүүбүзгө бир түнөк

Сейит турат бир сүрөт тарттырып

1. Бала: (Сейит) Батыр: Бул адам җүрөгүнө чоң сүйүү алып җүргөн адам

Эгерде азыр андай эмес башкача болсо

Ал азыр антип ырдай албайт эле

Ушул күндөн баштап, менин сүрөтчү сезимим ойгонду.

1. Бала: ( Автор) Т. Мирбек: Эгер сенин сүрөт тарткан талантың болбогондо

Данияр менен Җамийла ашыктык тарҗымалы җөнүндө, эч качан айта албайт элең.

1. Бала: ( Сейит ) Батыр: Мен алардын сүрөтүн дагы тартам.

Бала: (Автор) Т.Мирбек: Деп җар салып кыйкырчуу күчкө ээ боло алмак эмес.

Аа хариет башка эчким җанды албас.

Җамийла түйшүк җерден тайта да албас.

Дарыгерлүү Даниярдын обонунун кайрыгы кайталанбас, кайталанбас

1. Бала: (Автор) Тургунбай: Адам менен җашап өткөн ата – эненин баркына да җеткен, кабар алып шаардан да келип кетишкен, Эне бейит уламышын эстеткен. Адамзаттын уулу деп сыйлашкан. Сезим болуп сезимде, адам болуп аткарылбай керез кыйыры.

2. Бала: (Ысмайыл) Нуртилек: Көп болуп көрбөдүм мекенди.

Эл алдында җүзүм болду караңгы.

Оо җер эне замандаштар кечиргин.

Качкын ууру алсыз мендей болбогун.

---- деп ңерди өөп коет.

Эми җетти менин эсим акылым.

Җурт коргогон асыл инсан болгула.

Качкын ууру деген атка кабылбай.

Эли җурттун купулуна толгула.

1. (Автор) Айгерим: Түгөнбөс тирүүлүктүн нүшөттөрү

Адамдын абийри менен тирешкени.

Өмүрдүн ар намыстын акыйкаттын

Аҗалга бет келишкен мүнөттөрү

1. Бала: (Иляз) Курбанбек: Сөзүн айтат

• Деп машинанын астында җатса

• Кете бер чоң эне- дейт Иляз

• Мен чоң эне эмесмин- дейт Асел

• Анан келесиң

• Мен кызмын

• Сулуу кызсыңбы

1. Бала: ( Автор) Адыл Сөзүн айтат

2. Бала: (Автор) Мырзабек Сөзүн айтат

3. Бала:( Базарбай) А.Мирбек Сөзүн айтат

4. Дүйшөн Алтынай: Ырыс менен Айсезим чыгат.

5. Автор: Үсөн.

6. Султанмурат менен Мырзагүл: Асан менен Нуриза чыгат

7. Орозкул: Тургунбай чыгат.

8. Нургазы: Асан чыгат.

9. Толгонай: Нуриза чыгат.

Балдар хор менен айтат: Ак шайы җоолук салынган җылдыздуу эне.

Сыймык Бейшекеевдин “ Махабат дастаны” деген ырга каармандар чыгып бийлешет.

Ч.Айтматовдун “ Саманчынын җолу” чыгармасын аткарат.

Найман эне менен Җоламан баласынан корунуш аткарат.

Җыйынтыктоо: