?АЗА?СТАНДА ТЕГІН ЗА? К?МЕГІН К?РСЕТУ М?СЕЛЕЛЕРІ

?аза?станда тегін за? к?мегін к?рсету м?селелері

Муйденова Алия Калжановна

?ор?ыт Ата атында?ы ?ызылорда мемлекеттік университеті

“???ы?тану» кафедрасыны? а?а о?ытушысы,

за? ?ылымдарыны? магистрі

?аза?стан Республикасы Конституциясыны? 13-бабыны? 3-б?лімінде: «?ркімні? білікті за? к?мегін алу?а ???ы?ы бар. За?да к?зделген реттерде за? к?мегі тегін к?рсетілген», [1] - делінген. За? к?мегін алу ???ы?ы сан-салалы, к?рделі, кешенді институт болып табылады, онда ???ыты? конституциялы?, азаматты?, ?ылмысты? іс-ж?ргізу ,азаматты? іс-ж?ргізу, ?кімшілік, ?аржылы? ж?не бас?а да кейбір салаларыны? нормалары бекітіледі. Сонымен бірге, за? к?мегін алу ???ы?ын ?амтамасыз ету проблемасыны? таза ???ы?ты? мазм?ннан бас?а - саяси, ?леуметтік- м?дени, экономикалы? сынды ?ырлары бар. Сонды?тан, за? к?мегін алуды? конституциялы? ???ы?ы ?р т?рлі ба?ытта?ы мамандарды? жан-жа?ты зерттеуін ?ажет етеді.

Елді? негізгі за?ында за?мен к?зделген жа?дайларда тегін за?герлік к?мек алу ???ы?ын м?лімдей отырып, мемлекет с?йте т?ра осындай ???ы?ты ?аржылы? жа?ынан ?амтамасыз ету бойынша кепілдіктерді тиісті шамада к?зделмейді, сондай-а? к?рсетілетін за?герлік к?мекті? сапасына жеткілікті кепілдіктерді де ?арастырмайды. ?кінішке орай, тегін за?герлік к?мек алу?а ???ы?ы бар азаматтарды? санаты ?те шектеулі, сол сия?ты осындай к?мек к?рсетілуіне негіз болатын, ?олданыста?ы за?намамен к?зделген м?н-жайларды? ше?бері де шектеулі.

«Адвокатты? ?ызмет туралы» ?аза?стан Республикасыны? За?ыны? 6-бабына с?йкес  [2] адвокаттар мыналар?а за? к?мегін тегін к?рсетеді:

1) асыраушысыны? ?айтыс болуына, ж?мыспен байланысты мертігуіне немесе денсаулы?ыны? ?згедей б?зылуы ар?ылы келтірілген зиянды ?теу туралы істерді соттарды? ?арауы кезінде талап ?оюшылар?а;

2) егер сотты? ?арауында?ы дау к?сіпкерлік ?ызметпен байланысты болмаса, ?лы Отан со?ысыны? ?атысушылары мен олар?а те?естірілген адамдар, мерзімді ?ызметтегі ?скери ?ызметшілер, І ж?не ІІ топта?ы м?гедектер, жасы бойынша зейнеткерлер болып табылатын талап ?оюшылар мен жауапкерлерге;

3) алименттер ?ндіріп алу, зейнета?ылар мен ж?рдема?ылар та?айындау, а?тау, бос?ын немесе оралман м?ртебесін алу м?селелері ж?нінде азаматтар?а, ата-анасыны? ?ам?орлы?ынсыз ?ал?ан к?мелетке толма?андар?а за? к?мегін тегін к?рсетеді, ?ажет жа?дайларда ???ы?ты? сипатта?ы жазбаша ??жаттар жасайды.

?аза?станны? 2010 жылдан 2020 жыл?а дейінгі кезе?ге арнал?ан ???ы?ты? саясатыны? т?жырымдамасы [2], ???ы?тар мен бостанды?тарды ?ор?ау?а байланысты мамандандырыл?ан институттарды одан ?рі жетілдіру ?ажеттігін к?здей отырып, т?мендегілерді к?рсетеді: «За?герлік к?мек к?рсету ж?йесіні? ?зі де жетілдіруді талап етеді. Е? ?уелі кіріс де?гейі т?мен адамдар?а ???ы?ты? к?мек к?рсету ж?йесін жа?сарту ?ажет. ?алалы? ж?не ауылды? жерлерде адвокатты? ?ызметтермен ?амтамасыз етуді? біркелкі болмау м?селесін д?йекті т?рде шешу керек. Сондай-а? тегін за?герлік к?мек к?рсететін адвокаттарды? е?бегіне а?ы т?леуді бас?ару ж?йесі де т?зетуді ?ажет етеді. Б?л ж?йені біріктірілген ?рі ай?ын ету ?ажет, сонда б?л бюджеттік ?аражатты тиімдірек пайдалану?а м?мкіндік береді. Сол ар?ылы Концепция за?герлік к?мек к?рсетуді? негізгі ба?ытын республиканы? хал?ыны? ?л-ау?аты т?мен топтары ?шін ?ол жете аларлы? болуымен байланыстырады.

Сондай-а? за?герлік к?мек к?рсету ж?йесін жетілдіру оны е? бірінші кезекте осы салада белгіленген халы?аралы? стандарттар?а с?йкестікке келтіру ба?ытында ж?ргізілуге тиіс екенін атап ?туді? ма?ызы зор. Сол ар?ылы, атал?ан нормалар ?аза?стан?а халы?аралы? ???ы?ты? жалпы ?абылдан?ан ?а?идалары мен нормаларын ?стану ж?не оларды ?лтты? за?нама?а ендіру міндетін ж?ктейді, м?ны? білікті за?герлік к?мек алу, соны? ішінде оны тегін алу ???ы?ы саласында?ы халы?аралы? актіге де бірдей д?режеде ?атысы бар.

Тегін за?герлік к?мек алу ???ы?ын ?амтамасыз етуді ???ы?ты? реттемелеу м?селелерін кідіріссіз шешу ?ажет, себебі осындай ???ы?ты реттемелейтін ?олданыста?ы за?нама толы? жетілмеген, о?ан нормативтік ???ы?ты? актілерді? баяндал?ан талдауы д?лел болып табылады.

?азіргі тегін за?герлік к?мек беру ж?йесіні? м?селелері оны беруді? ?а?идаларын ?айта ?арауды, сондай-а? тегін за?герлік к?мек беруді? (?кімшілік етуді?) арнайы т?уелсіз ?рі дербес ж?йесін ??руды ?ажет етеді. Сонды?тан б?л жа?дайдан шы?атын жол - ?аза?станда ?аржыландырылатын за?герлік ж?рдем беруге ?кімшілік етуді? (бас?аруды?) тиімді ?лгісін ??ру, оны іске асыруды? п?рменді ???ы?ты? тетіктерін ?зірлеу ?ажет деп есептейміз, олар осындай ж?рдем беруді? тисті процедурасы мен сапасын, бюджеттік ?аражатты? тиімді пайдаланылуын, берілетін за?герлік к?мекті? сапасын ба?ылауды ж?не т.б. ?амтамасыз етуге тиіс.

Б?л орайда тегін за?герлік к?мек ж?йесін ??ру ж?не дамыту кезе?дері на?ты ай?ындалу?а тиіс.

Пайдаланыл?ан ?дебиеттер тізімі:

1. ?аза?стан Республикасыны? Конституциясы, 2005, 30 тамыз. – Алматы: Юрист, 2014.

2. ?аза?стан Республикасыны? «Адвокатты? ?ызмет туралы» За?ы, 1997, 5 желто?сан.

3. ?аза?стан Республикасы Президентіні? 2009 жыл?ы 24 тамызда?ы «?аза?станны? 2010 жылдан 2020 жыл?а дейінгі кезе?ге арнал?ан ???ы?ты? саясатыны? концепциясы туралы» Жарлы?ы.