Хакасская народная сказка "Адычах и Кечох"

Тема: Хакас чонының нымағы «Iкi нанҷы»

Кӧстег: хакас тiлiнiң чоохтанарға ӱгредерi.

Пӧгiннер:

- хакас чонының нымағынаң «Iкi нанҷы» таныстырары;

- ӱгренҷiлернi хада пiрге тоғыннарға паза удур-тӧдiр истiс поларға ӱгредерге;

- постың сағызынаң ӱлес поларға, кӧнiктiрерге.

Урокка кирек нимелер: мультимедиапроектор, карточкалар.

Уроктың чӧрiмi

1. Классты урокка тимнирi.

- Изеннер олғаннар. Пӱӱн тоғыннарбыстар группаларда , группада тоғыннарға хайдағ правилолар пiлерге кирек: тоғынчазар хада, удур-тӧдiр полысчазар, полған на группаның пар командирлерi.

- Хыйғаҷахтар.

II. Теманаң таныстырары.

- Амды кӧрчебiс слайдсар.

- Ниме кӧрiп алдар? (мультфильм-сказка)

- Хайди сағынчазар, хайдағ чонның пу мультфильм-нымағы? (хакас чонының)

- Хайди пiлiп алчазар хакас чонының? (А, что значит народная?)

- Хайдағ хакас нымахтарын сiрер хығырғазар?

- Хыйғаҷахтар, сiрер кӧп хакас нымахтарын хығыртырзар. Че, пӱӱн пiс сiрернiң хада нымах «Iкi нанҷы» хығырарбыс, ӱзiрiбiзербiс.

- Амды асчазар тетрадьтарың: пасчазар число и уроктың темазын.

- Пастағызын таныс нимес сӧстернi кӧрiбiзербiс.

Нанҷы, арғыс – друг

Тiдiм – решительный, отважный

Тӧӧйбiн – похожий

Маңнанмаан – не успел

IV. Тынағ тус.

-Амды тынанып алалар.

V. Теманы тыыдары.

- Мин хығырчам, сiрер истчезер.

- Пу iкi нанҷының хайди аттары полған? (Адыҷах паза Кечӧк)

- Хайдағ сӧс пирiс салтырлар пу iкi нанҷы? (хаҷан даа нанҷы поларға паза удур-тӧдiр полызарға)

- Тайғаҷа парчатханда ниме оларға удур сых килген? (чоон аба)

- Аба сых килгенде ниме иткеннер нанҷылар? (Адыҷах – ағасха сых парған, Кечӧк – аңдарыл парып, ӧл парған кiзi полыбысхан)

- Аба парыбысханда, адыҷах ниме сурча? Кем хығыр пирер?

- Нымахтың ӧӧн сағызы хайдағ? («Чойның чолы хысха» («У лжеца путь короткий»))

- Амды мындағ тоғыс идербiстер:

1. Букваларның сӧс пӱдiрерi: «Iкi нанҷы», «Адыҷах, Кечӧк»

2. Хоос чығары

- Прайзына килiс парды ба?

- Чахсы. Ам чоохтап пиреңер кем сiрернiң кӧңнiлерiңе кiрдi?

- Адыҷах алай Кечӧк?

VI. Рефлексия.

- Ниме пiлiп алдар пӱӱнгi урокта?

- Хайдағ чонның нымағынаң танысхабыс?

- Урокта прай ниме пiлдiстiг полған ма?

Хазың ағаста урокта хайдағ кӧңнiлiг полғаннарыңны кӧзiт саларзар.

Урок кӧңнiлерiңе кiрген полза кӧк пӱр чапсырчазар.

Кӧңнiлерiңе кiрбен полза сарығ ӧңнең кӧзiтчезер.

Iкi нанҷы

Адыҷах паза Кечӧк тiп iкi нанҷы чуртаптыр. Олар хаҷан даа нанҷы поларға паза удур-тӧдiр полызарға сӧс пирiс салтырлар.

- Минiң пабам даа тiдiм кiзi полған, мин ағааох тӧӧйбiн. Сағаа минiнең хада чӧрерге хорғыс чох полар, тiп, удаа чоохтаҷаң Адыҷах Кечӧк нанҷызына.

Пiрсiнде тайғаҷа парчатханнарында, оларға удур чоон аба сых килген.

Абаны ла кӧр салып, Адыҷах, нанҷызына даа чоохтабин, ағасха сых парған. Кечӧк, тiзең, ағасха сығарға маңнанмаан. Ол, аңдарыл парып, ӧл парған кiзi полыбысхан.

Аба Кечӧксер пастыр килген. Ибiре чыстап алып, позыныңох чолынҷа парыбысхан.

Аба парыбысханда, Адыҷах сурча нанҷызынаң:

- Аба синнең чоохтасты ба?

- Чоохтасхан, - нандырча Кечӧк.

- Аба сағаа ниме чоохтады?

- Позының на тынынаңар сағыссырапчатхан арғыснаң хада хаҷан даа тайғаа чӧрбе теен.